Ortaöğretim Kurumları Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sınavlarında Sindirim Konusu İle İlgili Çıkmış Soruların Analiz

Öncelikle Ortaöğretim Kurumları Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sınavı (OKS) soruları içerisinden Sindirim konusu ile ilgili olanlar tespit edilmiştir [96-98]. Daha sonra öğrencilerin bu soruları yanıtlayabilmesi için gereken bilginin niteliği ve derinliği analiz edilmiştir. Aşağıda bunlara ait örnekler yer almaktadır (Şekil 3.1- 3.5).

Şekil 3.1: 2000 Ortaöğretim Kurumları Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sınavı Sorusu [96,97a]

Öğrencinin Şekil 3.1’deki soruyu yanıtlayabilmesi için;

• Enzimler hakkında bilgi sahibi olması gerekir ancak kitapta enzimlerle ilgili bilgi bulunmamaktadır.

• Parça etin midede sindirilmesinin enzimler yardımıyla olduğunu,

• Etin protein kaynağı olduğunu (bu konuda kitapta hiç bilgi yer almamaktadır),

• Proteinlerin enzimle (pepsin); yapıtaşlarına (polipeptit, pepton ve aminoasitlere kadar) ayrıştığını

• Enzimlerin sadece vücutta değil (in vivo), dış ortamda da (in vitro) çalıştığını bilmesi gerekmektedir. Kitapta vücutta sindirim anlatılmakta ancak burada öğrencinin sindirimi dışarıda sorgulaması beklenmektedir. Öğrencinin bu bağlantıyı kurması oldukça zor görünmektedir.

• İnsandaki enzimlerin optimum çalışma sıcaklığının 37oC olduğunu bilmesi gerekmektedir, (bu da B,C,D şıklarının doğru olma ihtimalini ortadan kaldırmaktadır)

• Etin daha kısa sürede sindirilmesi için enzimlerin çalışma hızını arttırıcı işlemler yapılması gerektiğini

• Enzimlerin etkinliklerini maddenin dış yüzeyinden başlattıklarını

• Enzimle madde (substrat) yüzeyi arasında temas yüzeyinin artmasının, reaksiyon hızını arttırdığını

• Küçük parçalara ayrılan etin substrat yüzeyinin arttığını bilmesi gerekmektedir.

Derste enzimlerin çalışma koşulları işlenmemektedir. Ancak öğrenci mekanik sindirimin kimyasal sindirime yardımcı olduğunu bildiği için bu yolla soruyu çözebilir.

Bu soru kitabın tutumuyla uyuşmamaktadır. Kitap konuyu düz anlatım şeklinde sunarken burada deney yöntemiyle soru sorulmaktadır.

Sonuç olarak öğrencinin kitaptaki bilgilerle bu soruyu yanıtlaması mümkün görünmemektedir. Bu yüzden bazı öğretmenler tarafından programa ek olarak bu soruları yanıtlayabilmek için gereken bilgi öğrencilere verilmektedir.

Şekil 3.2: 2002 LGS (Ortaöğretim Kurumları Seçme ve Yerleştirme Sınavı) Sorusu[97b]

Şekil 3.2’deki soruda öğrencilerin;

• Ekmeğin yapısında nişasta,

• Etin yapısında protein bulunduğunu bilmesi gerekmektedir.

• Ayrıca tablo okuyabilmeleri gerekmektedir ve kitapta tablo okumaya dair bir bilgi yer almamıştır.

• Şekil ile tabloyu birlikte değerlendirebilmeleri gerekmektedir. Tablo okuyarak şekilleri ve tabloyu yorumlama bilgisi “Okutulacak Bilgi” olan kitapta görülmemektedir.

• I. Tüpte x maddesi ile mavi-siyah renk alanın ekmek,

• Soruda ayrıca ayıraçlar hakkında genel bir bilgi verilmektedir ve soru öğrenciye soru sorarken aynı zamanda ayıraçları öğretmeyi de amaçlamaktadır.

• Soru yine deney yöntemiyle sorulmuştur oysa bu kitabın düz anlatım yöntemine uymamaktadır. Eğer öğrenci okulda laboratuarda deneysel çalışmamışsa bu soruları anlayabilmesi oldukça zordur.

• Sorudaki şekle bakıldığında deney tüpleri içindeki madde ve eklenen madde ile ilgili bir karmaşa söz konusudur. Deney yapmamış bir öğrencinin burada tüpte bulunan ve eklenen madde ayırımını yapabilmesi zor görünmektedir.

• Soruya göre “I maddesine X ayıracı eklendiğinde mavi-siyah renk alıyorsa madde içinde nişasta bulunmalıdır” ilişkisini kurabilmelidir.

• Bu mantıkla bir düzeye gelebilse de ekmekte nişasta olduğunu bilmeden sonuca ulaşamamaktadır. Yine kitapta bu konularda bilgiye rastlanmamaktadır. Aynı mantık et-protein ilişkisi için de geçerlidir.

Görülmektedir ki, öğrencinin bu soruyu kitaptaki bilgilerle yanıtlayabilmesi zordur. Laboratuar çalışmaları ve sınav istemine hazırlık soru çözme teknikleri öğrencilere öğretmenler tarafından verilmesi gerekmektedir.

Öğrencinin bu deneysel soruyu, kitaptaki bilgilerle yanıtlaması zor görünmektedir. Bu yüzden öğretmenlerin farklı öğretimsel koşullar oluşturarak bilgiyi organize etmesi gerektiği düşünülmektedir.

Şekil 3.3: 2004 OKS (Ortaöğretim Kurumları Seçme ve Yerleştirme Sınavı) Sorusu [97c,98]

Şekil 3.3’teki soruda öğrencinin;

• Besin maddelerini ve besin maddelerinin enerji kaynağı olarak kullanımını • Glukagon fazlalığının karaciğerden kana glikoz verilmesini arttıracağını ve

kandaki glikoz miktarının artacağını

• İnsülin eksikliğinden dolayı kandan hücrelere glikoz geçişinin azalacağını, • İnsülin eksikliği ve glokagon fazlalığında öncelikle nelerin olacağını

• Hücrelerde enerji kaynağı olarak yeterince glikoz olmadığından enerjinin yağlardan karşılanacağını,

• İnsülin ve glukagonun hücrelerden kana yağ geçişiyle ilgili olmadığını düşünmesi gerekmektedir.

Bu konuların hiç biri hakkında kitapta bir bilgi bulunmamasına rağmen soruda verilen ipuçlarını değerlendirerek yürütülebilecek bir sorudur. Ancak bu konularla daha önce hiç karşılaşmayan bir öğrenciye büyük olasılıkla bu soru karmaşık gelecek ve yanıtlamadan bırakacaktır.

Şekil 3.4: 2005 OKS (Ortaöğretim Kurumları Seçme ve Yerleştirme Sınavı) Sorusu-a [98]

Öğrenci şekil 3.4’teki soruya genel olarak baktığında kimyasal sindirim ile ilgili olduğunu düşünse de soruyu çözebilmesi için;

• Grafik okuyabilmesi gerekmektedir. Ancak “Okutulacak Bilgi” olan kitapta grafik okumayla ilgili bir bilgi yoktur. Genel olarak düz anlatım yolunu seçen kitaptaki bilgileri kullanarak bu sorunun çözülmesi zor görünmektedir. Üstteki açıklamayı okuyan bir öğrencinin grafik okumayla ilgili bilgisi yoksa soruyu çözemeyecektir.

• Ayrıca açıklama okunurken sorunun neyi sormayı hedeflediği iyi anlaşılamamaktadır.

• Öğrencinin besinlerle ilgili bilgi sahibi olması gerekmektedir. Ancak kitapta karbonhidratlar, yağlar ve proteinlerle ilgili hiç bilgi bulunmamaktadır.

• Ayrıca, hangi besin maddesinin nerede sindirime uğradığını da bilmesi gerekmektedir. Ancak yine bu konuda kitapta hiç bilgi verilmemektedir.

• Ayrıca “kimyasal sindirim”den bahsedildiği için kimyasal ve mekanik sindirimi bilmesi gerekmektedir. Kitapta mekanik ve kimyasal sindirimden sadece genel olarak bahsedilmiş, nasıl olduğu, neden olduğu, neler yardımıyla olduğu, aşamaları, hangisinin nerde nasıl bir sindirime uğradığı tam olarak açıklanmamıştır.

• Yağların kimyasal sindiriminin tamamen ince bağırsakta olduğunu okuduktan sonra kimyasal sindirimle ilgili bir soru beklenirken, sonraki cümlede ince bağırsakta sindirimi olan besinden yani yağdan bahsetmiş, bir anlamda ipucu verilmiştir.

• Ayrıca sağlıklı bir insandan da bahsedilerek öğrenci zihninde sağlıklı- sağlıksız karşılaştırmasının da burada yapılması sağlanmaktadır. Öğrenci soruyla sağlıklı ve yetişkin bir insanda besinlerin farklı bir sindirime uğradığını da düşünebilmektedir.

• Sorunun sonunda besindeki yağ oranının sorulması öğrenciyi şaşırtabilmektedir.

• Bir anlamda ilk iki cümle öğretici niteliktedir, sınavda dahi öğretmeye devam edilmektedir.

• Ayrıca 2. cümle, sorunun cevabıdır.

Sonuçta oranlara bakan öğrenci grafik bilgisi de varsa soruyu rahatlıkla çözebilir. Soruyla ilgili açıklama öğrencinin zihnini karıştıracak niteliktedir. Ancak yine diğer sorularda da olduğu gibi, sorunun kitaptaki bilgilerle çözülmesi oldukça zor görünmektedir.

Şekil 3.5: 2005 OKS (Ortaöğretim Kurumları Seçme ve Yerleştirme Sınavı) Sorusu-b [98]

Şekil 3.5’teki soru;

• homeostasi (kararlı iç denge) ile ilgilidir. Ancak bu konuda kitapta yine hiçbir bilgi bulunmamaktadır.

• Öğrencinin doğadaki enerji döngüsünden haberdar olması gerekmektedir. • Ayrıca kararlı bir iç dengenin kurulabilmesi için alınan ve verilen enerjinin

dengede tutulması gerektiğini şekle bakarak düşünebilmelidir.

• Öğrencinin kitapta yer almayan bu tip bir şekli hem anlaması hem yorumlaması zor olabilmektedir.

• “Depo edilen besin hammaddesi” terimi öğrenci sadece kitaptaki bilgilere sahipse hiçbir anlam ifade etmeyecektir.

• Öğrenci besin aldığında bunun ısı haline dönüştüğünü, “enerji kazandığını” (bu günlük hayattan gelen bir alışkanlıkla düşünebileceği bir ilişkidir) ve bir şeylerin depo edildiğini şekilden çıkarabilmelidir.

• Ayrıca aşağıdaki açıklamayla bağlantı kurarak “vücut ağırlığı” bilgisine ulaşırsa şıklardan vücut ağırlığı ile ilgili olmayan A ve B şıklarını eleyebilmelidir.

• Açıklamaya devam ederse alınan besin miktarının değişmediğini, düzenli spor yapıldığını okuduğunda sporun burada nereye karşılık geldiğini bilemeyecektir. Spor yapmanın harcanan enerji demek olduğunu bilse bile depo edilen enerji hammaddesi ile yine karşılaşacaktır.

• Öğrenci tüm bu ilişkileri kurabilse bile karşısında bir denklem görmektedir. Bu denklemin eşitliğinin bozulmaması için harcanan enerji yükseldiğinde depo edilen enerjinin düşmesi gerektiğini matematik bilgisiyle bulması gerekmektedir.

• Daha sonra ise depo edile enerji düşmesinin kilo kaybına yol açacağını bilmelidir.

• Düzenli spor ile ilgili günlük hayattan bilgisi varsa, soruyu hiç yorumlamadan cevabı önceden kestirebilecektir.

Ders kitabında yer almayan, öğrencinin matematik, fizik, kimya ve biyoloji bilgileriyle çözebileceği bu soru, hiç birini bilmeden günlük hayattaki “düzenli spor kilo verdirir” bilgisiyle de çözülebilmektedir.

Kitaptaki bilginin ve OKS’ de soruları cevaplayabilmek için gereken bilginin niteliği birbirinden farklıdır. Bu yüzden bu soruları cevaplayarak sınavlarda başarılı olmak isteyen öğrencilere ek bilgilerin verilmesi gerekmektedir. Bu yüzden, bu sınavda öğrencilerinin başarılı olmasını isteyen bazı okul yönetimleri ve öğretmenler, referans olarak OKS’ de sorulan soruların çözülebilmesi için gereken bilgiyi de referans olarak almaktadırlar.

3.3 “Okutulan Bilgi ” Analizi

“Okutulan Bilgi”yi analiz etmek amacıyla öğretmenlerin “Bilgi Ağı” karşılaştırmaları ve sınav soruları yer almaktadır.