Ormancılık Sektöründe Finansman

Küresel değiĢim ve sürdürülebilir kalkınma bağlamında ormancılık sektörü yukarıda bahsedilen etkinlikler ile iklim değiĢikliğinin etkilerinin azaltılmasında anahtar bir rol üstlenmektedir. Ancak, ormanlar aynı zamanda iklim değiĢikliğinden de etkilenmektedir. Dünya genelinde birçok insan ormanın sağladığı ürün, hizmet ve

57

finansal değerlere bağımlı olarak hayatını sürdürmekte, bu da ormanların iklim değiĢikliğinden etkilenmesini önleyici çabaları daha da önemli hale getirmektedir.

Bu kapsamda ormancılık sektörü yukarıda bahsedilen çalıĢmaları yürütmek için önemli miktarda finansal kaynaklara da ihtiyaç duymaktadır. Küresel ısınma ve iklim değiĢikliğine uyum ve azaltım kapsamında karbon muhafazasına, ormanlaĢtırma, ağaçlandırma gibi yöntemlerle karbon birikimine ve sürdürülebilir orman yönetime katkıda bulunmak için ormancılık sektörünün finansmana ihtiyacı vardır. Ormancılık faaliyetlerinin finansmanı, hizmetin niteliğinden dolayı çeĢitli zorluklar içermektedir. Ormancılığın finansmanının zorluğu, geleneksel finansman sorunlarının yanında, ormancılık faaliyetlerinin kendi yapısından da kaynaklanmaktadır (Tosunoğlu ve ark., 2009).

Özellikle orman iĢletmelerinin üretim süresinin uzunluğu ve sosyal niteliği, bu iĢletme Ģeklinin özel sektör iĢletmeciliğine uygun düĢmemesi nedenlerinden biri olarak ileri sürülmektedir. Ormanların kurulması için büyük yatırımlar gerekmesi, sonra da iĢletilmesi için uzun yıllar boyunca masraflar yapılması ve hasadı için de uzun yıllar beklenmesi zorunluluğuna, devletin özel sektörden daha çok tahammül edebileceği kanaati hâkimdir. Bunun yanı sıra, üretim miktarının önemli ölçüde yetiĢme muhiti Ģartlarıyla sınırlanması, verimlilik ve kârlılık oranlarının, orman iĢletmelerinde belirli bir düzeyin üzerine çıkarılmasını engellemekte ve bu nedenle orman iĢletmeleri verimlilik ve kârlılık bakımından diğer iĢletmelerin gerisinde yer almaktadır (Türker, 2008).

Ormanların çok sayıda mal ve hizmetler ile bunların birleĢimlerini üretme yeteneği olmasına rağmen, bunların birçoğunun fiyatlandırılması yapılamamaktadır. Ayrıca, ormancılık yatırımları çok yavaĢ Ģekilde geri dönmekte ve ormancılık faaliyetlerinin sadece bugünkü kuĢakların değil, aynı zamanda gelecek kuĢakların da ihtiyaçlarını karĢılaması nedeniyle kârlılık çoğu zaman ikinci planda kalmakta ve ihmal edilmektedir (Türker, 2008).

Tüm bu nedenlerden ötürü, ormancılık sektörü özel sektör iĢletmeciliğine uygun olmamakta ve birçok ülkede ormancılığın finansmanı devlet tarafından bütçe kaynaklarından ayrılan paylarla yürütülmeye çalıĢılmaktadır. Bununla birlikte bütçe dıĢında oluĢturulacak finansman yöntemleri de ormancılığın finansmanında

58

kullanılabilir. Ormancılık sektöründe finansman kaynaklarını; Ulusal Kaynaklar, Özel Sektör ve Uluslararası Kaynaklar olmak üzere aĢağıdaki üç alt baĢlık altında incelemek mümkündür (Türker, 2008; Tosunoğlu ve ark., 2009; Asan, 2010; URL, 13;).

Ulusal Kaynaklar: Ormancılık faaliyetlerinin finansmanında kullanılabilecek ulusal kaynakları aĢağıdaki gibi sınıflandırmak mümkündür:

 Oto finansman: Birçok ülkede ormancılık sektöründe finansman, orman ürünleri ve hizmetlerinin satıĢından elde edilen gelirle, yani sektörün kendi kaynaklarından sağlanmaktadır. Diğer bir deyiĢle, ormancılık sektöründe finansman imkânları baĢlı baĢına oto finansmana, yani ormancılık etkinliklerini yürüten iĢletmelerin sene sonlarında meydana gelen kârlarına dayanmaktadır.

 Ulusal Bütçe Payları: Her ülke ulusal ormancılık planını hazırlarken, düzenlerken ve uygularken ulusal bütçe kaynaklarını öncelikle kullanmaktadır. Ulusal ormancılık planlarının yeterli düzeyde sürdürülebilmesi ve bu planların uygulanabilmesi ancak yeterli kaynağın bulunabilmesi ile mümkün olabilecektir. Bunun en geleneksel yolu, ulusal bütçe gelirlerinden ormancılık faaliyetlerine kaynak ayrılmasıdır. Ormancılık faaliyetlerinin oluĢturduğu sosyal faydalar sadece, ulusal düzeyde kalmayıp, uluslararası düzeye yayılmakta hatta gelecek nesilleri de önemli ölçüde etkileyerek önemli kamusal dıĢsallıklar sağlamaktadır. Bu nedenle ormancılık sektörünün kamusal kaynaklardan ayrılan paylarla yönetilmesi en olağan finansman yolu olarak görülmektedir.

Ancak, kamusal kaynakların kısıtlı olduğu birçok ülkede, devletin ormancılık faaliyetleri için ulusal bütçesinden ayırdığı pay oldukça yetersizdir. Yine pek çok ülkede orman kaynaklarının mülkiyetinin önemli bir bölümünün devlete ait olduğu düĢünüldüğünde, bu alana ayrılan bütçe paylarının yetersiz kalacağı düĢünülebilir. Kamu kaynaklarının kısıtlı olmasının dıĢında, bu sakıncayı yaratan bir baĢka önemli etken, genellikle kısa dönemli politik hedeflere odaklanan karar alıcıların uzun dönemli yönetim anlayıĢıyla yürütülmesi gereken ormancılık faaliyetlerine yeterli kaynağı ayırmamasıdır.

59

 Ulusal Ormancılık Fonları: Ulusal bütçe kaynaklarının ormancılığın finansmanında yetersiz kalması nedeniyle, ormancılık faaliyetlerinin finansmanı ulusal düzeyde oluĢturulmuĢ fonlar aracılığıyla da desteklenebilmektedir. Günümüzde, özellikle orman yönetimini desteklemek amacıyla üretilmiĢ olan bu fonlar, ulusal orman fonları olarak adlandırılmaktadır. Yeni bir uygulama olmayan ulusal orman fonları, dünyanın birçok ülkesinde farklı Ģekillerde yer almaktadır. Ulusal orman fonları ulusal gelirin bir bölümünün ormancılık faaliyetlerine yöneltilmesini sağlayan araçlardır. Bütçe içerisinde ya da bütçe dıĢında oluĢturulabilirler. Fonlar, oluĢturulmaları ve sonrasında kaynak aktarılmaları sürecinde ormancılık gelirlerinin genel bütçeden ayrılması ve bu gelirlerin tekrar ormancılık faaliyetlerine aktarılmasını sağlamaktadırlar.

Ormancılık fonlarının diğer gelir kaynakları; genel bütçeden aktarılacak paylar haricinde ormancılıkla ilgili veya ilgili olmayan vergiler ve cezalar, kalkınma ajanslarından sağlanan hibeler ve özel sektör kuruluĢlarının sosyal sorumluluk projeleri kapsamında sağladığı bağıĢlar ve yardımlar olabilir.

Özel Sektör: Özel sektör iĢletmeleri kâr amacı güderek faaliyette bulunurlar ve yaptıkları yatırımları en kısa sürede geri ödeyecek projeleri tercih ederler. Bu nedenle ormancılık sektöründe yer almak isteyen özel sektör yatırımcıları, ormancılık faaliyetlerinin sadece ekonomik değer yaratan kısımlarıyla ilgilenecek ve finansman araçlarını yaratırken de sadece bunları dikkate alacaktır. Bu da beraberinde gerekli yatırımların ve finansmanın devamlılığında önemli sıkıntılara neden olacaktır. Ayrıca, yüksek risk ve belirsizliğe sahip olmasından dolayı ormancılık sektörü özel sektör için yeterince cazip yatırım kaynağı olamamaktadır.

Yine de son yıllarda birçok özel firma sosyal sorumluluk sahibi olduklarını göstermek, kurumsal imajlarını iyileĢtirmek ve çevreye duyarlı olduklarını göstererek iklim değiĢikliği ile mücadelede gönüllü olduklarını belirtmek için ormancılık sektöründeki projelere kaynaklar ayırmakta, ormanlaĢtırma/yeniden ormanlaĢtırma, ağaçlandırma ve rehabilitasyon (iyileĢtirme) çalıĢmalarına finansal kaynak sağlamaktadırlar.

Uluslararası Kaynaklar: Ormancılık sektörünün finansmanında son dönemde, uluslararası ya da dıĢ kaynakların da kullanılması sıklıkla gündeme gelmektedir.

60

Özellikle az geliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkeler, tüm dünya için önem teĢkil eden ve korunması gereken orman kaynakları baĢta olmak üzere, doğal kaynakların korunmasında finansal kaynak bakımından yetersiz kalabilmektedir. Bu nedenle, tüm dünya için hayati öneme sahip olan kaynakların korunması ve geliĢtirilmesinde birçok uluslararası kuruluĢça desteklenen uluslararası fonlar kurulmuĢtur.

Ormanların karbon yutağı olması ve ormansızlaĢmanın da ciddi emisyon kaynağı olması nedeniyle, ormancılık sektörü en maliyet etkin yöntemle iklim değiĢikliği ile mücadelede kritik rol üstlenmektedir. Ayrıca, ormanların bitki ve hayvan ekosistemlerinin devamlılığı için temel kaynak olması da uluslararası alanda ormanlara verilen önemi artırmaktadır. Ormanların yok olması/tahrip olması küresel bir felaketi de beraberinde getirecek; iklim değiĢikliği, atmosferde sera gazı yoğunluğunda artıĢ, biyoçeĢitlilikte sorunlar, temiz su kaynaklarında yetersizlikler gibi birçok sorun ortaya çıkacaktır. Bu nedenle, günümüzde orman kaynakları gereken ilgiyi görmeye baĢlamıĢ ve sektörü destekleyen uluslararası finansal kaynak alanları artmıĢtır. Bunlardan önemlileri;

 BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO),

 BirleĢmiĢ Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE),  Uluslararası Çevre Programı (UNEP),

 Küresel Çevre Fonu (GEF),

 BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı (UNDP),

 Uluslararası Ormancılık AraĢtırma Enstitüleri Birliği (IUFRO),  Avrupa Ormancılık Enstitüsü (EFI),

 Avrupa Birliği Fonları,  Ġki taraflı projeler ve  Karbon piyasalarıdır.

Her ne kadar ulusal kaynaklar ormancılık sektörü için mevcut durumda en önemli finansal kaynak olsa da, özellikle iklim değiĢikliği ile mücadele amaçlı olarak ortaya

61

çıkan ve giderek büyüyen bir piyasa olan karbon piyasaları da, ormancılık sektörü için önemli bir finansal kaynak olmaktadır.