Tarım sektörü, ülkenin genel ekonomik kalkınmasına önemli katkıda bulunabilecek başlıca sektörler arasında yer almaktadır. Tarım, yoksulluğun azaltılmasında gerçek fırsatlar sunan, yeni işler yaratan ve kırsal alan sakinleri için gelir yaratan sektörlerden biri konumundadır.
Tarım sektörünün gelişimi, ticaretteki dengesizliklerin ortadan kaldırılması, işsizliğin azaltılması, gıda güvenliği, çevre koruma gibi birçok konuda olumlu etkide bulunacaktır. Bu nedenle, tarım sektörü hükümet için kilit rol oynamaktadır (Republic of Kosovo Ministry Agriculture, Forestry and Rural Development, 2014: (s.y)).
7
Kosova coğrafi özellikler bakımından iyi bir tarım arazisine sahiptir. Kosova 1.1 milyon hektar tarım arazisine sahip olup, 588.000 hektarlık alanı tarıma elverişlidir. Kosova, coğrafi yapısı ve iklim özellikleri ile tarımsal üretim çeşitlerinin üretilmesi için uygun ekilebilir alan ve verimliliğe sahiptir. Tarım sektörünün GSYH’ye oranı %14.5 olup, nüfusun büyük bir kısmı için ana gelir kaynağıdır. Kosova nüfusunun %60’lık kesimi kırsal alanda yaşamını devam ettirmektedir. Tarım sektörü Kosova’da en önemli istihdam sağlayıcılarından biri olmakla birlikte, toplam ihracatın %13’ü tarım ürünleri tarafından oluşmaktadır. Tarım sektöründe büyük potansiyele sahip olmasına rağmen Kosova, tarım ürünlerinin çoğunu ithal etmektedir. Tarımsal ürün talebinin yaklaşık %70’i ithalat ile karşılanmaktadır (Republic of Kosovo Ministry Trade and Industry-KIESA, 2015: 9).
Kosova, konumu itibariyle toprak çeşidi fazla olan bir ülkedir. Toprakların %15’i verimli, %29’u orta derecede verimli ve %56’sı da verimsiz olduğu tahmin edilmektedir.
Orta- yüksek verimli (kaliteli) topraklar, humus topraklar (%11), gri karbonat topraklar (%8.4), alüvyonlu toprak(%7.8) ve diğer koyu ve serpantinli topraklardan oluşmaktadır.
Verimsiz topraklar genelde engebeli ve dağlık bölgelerde bulunmaktadır. Verimli toprakların önemli bir kısmı, son yıllarda ev ve yol inşaatı, çöp döküm tesisleri ve diğer inşaatların yapımı için kullanılmıştır. Ayrıca tarım arazilerinin kalitesi endüstriyel atıklardan dolayı verimliliği azalmıştır. Bundan dolayı Kosova hükümetinin tarım sektörünün gelişmesi adına bu tür olumsuzlukları gidermek için uygun politikalar izlemelidir.
Şekil 1: Kosova’da Tarım Arazilerinin Dağılımı (%)
Kaynak: Republic of Kosovo Ministry of Trade and Industry, KIESA, 2015.
Tarıma Elverişli Alan ve Sebze Bahçesi
Çayırlar Otlak Alan
Meyve Bahçesi
Üzüm Bahçesi Seralar
Boş Arazi
8
Yukarıda yer alan Şekil 1, Kosova’da tarım arazilerinin 2015 yılındaki dağılımını yansıtmaktadır. Şekil 1’de görüldüğü üzere, tarım arazilerinin en büyük payı ekilebilir arazi ve sebze bahçelerinden oluşmaktadır. Bunların toplamı, toplam tarım arazisinin yaklaşık
%51’sini oluşturmaktadır. Çayır ve çimenlikler, özel tarım alanlarının %37’sini oluştururken, ekimsiz/boş araziler ise özel sektör tarım arazilerinin onda birini oluşturmaktadır. Çiftçiler, tarım arazilerinde tarım ürünlerinin ekilmemesinin, tarımsal ürünler için zayıf ekonomik beklentilerden kaynaklandığını ileri sürmektedirler.
Tablo 1: 2015 Yılında Kosova’da Tarım Ürünleri Üretiminde Kullanılan Araziler Tarım Ürünleri Alan (Hektar) Üretim (Ton)
Tahıl Ürünleri 134,886 443,583.8
Baklagiller (Bakliyat) 3,098 9,533.82
Endüstriyel Bitkiler 346 756.78
Patates 3,352.84 -
Sebze 7,843.48 -
Yem Bitkileri 28,472.44 118,951.99
Kök, yeşillik ve kabak 564.82 6,289.04
Diğer Bitkiler3 34.38 17.00
Boş Arazi 6,786.99
Kaynak: Agjencia e Statistikave te Kosoves-ASK, Tarım ve Çevre İstatistiklerinden yararlanarak hazırlanmıştır.
Tablo 1, 2015 yılında Kosova’da tarım ürünleri üretimi için kullanılan arazileri ve bu arazilerde üretilen tarım ürünlerini ağırlık ölçü birimi bakımından yansıtmaktadır. Kosova İstatistik Kurumu’nun 2015 yılında tarım ve çevre ile ilgili yayınladığı raporda, 134,886 hektar tarım arazisinin tahıl (buğday, yulaf, arpa) üretimi için kullanıldığı görülmektedir.
Kullanılan 134,886 hektarlık arazide 2015 yılında 443,583.8 ton tahıl ürünü üretilmiştir. 2015 yılında tahıl üretimi için kullanılan araziden sonra en çok kullanılan tarım arazileri 28,472.44 hektar ile yem bitkileri üretimi ve 27,843.48 hektar ile sebze üretimi için kullanılmıştır. Aynı yıl ekimi gerçekleşmemiş ya da boş tarım arazi ise 6,786.99 hektar kadardır.
3 Diğer bitkiler arasında dekoratif çiçekler ve bitkiler, tohumlar ve fideler bulunur.
9
Kosova’da tarım sektörü üretiminin dağılımına bakıldığında genellikle küçük çiftliklerden oluştuğu görülmektedir. Çiftliklerin çoğu düşük kalite ve danışmanlık hizmeti almadan tarım ürünleri üretimini gerçekleştirmektedirler. YSFC döneminde Kosova’da tarım arazilerinin çoğu kamulaştırılmıştır. Daha sonra 1990’lı yıllarda tekrar tarım arazilerinin parçalanması ve dağıtımı yapılmıştır. Bunun sonucunda küçük çiftliklerin sayısı artmıştır.
Kosova tarımcılık sektöründe kamu ve özel fark etmeksizin yaklaşık 1.800 kooperatif, ticari şirket ve 143.000 kırsal hane halkı bulunmaktadır. Bunlardan %70’i ortalama 1 hektar büyüklüğündeki çiftliklerden oluşmaktadır (Kosova Türkiye Ticaret Odası, 2012:3).
Tablo 2: 2015 Yılına Göre Kosova’da Arazi Kullanımı
Kullanılan Arazi Alan (hektar)
Tarla Arazileri 185,386
Bahçe 587
Meyve Ağacı 4,727
Üzüm Bağları 3,120
Fideler 178
Çayır ve Çimenlik 216,481
Kullanılan Toplam Arazi 410,479
Kaynak: ASK, Tarım ve Çevre İstatistiklerinden yararlanarak hazırlanmıştır.
Kosova’daki ekilebilir arazinin verimli olduğu ifade edilmektedir. Ülke genelindeki ılıman iklim ile birleşince, tarımsal üretim için daha elverişli koşullar oluşmaktadır. Bu birliktelik yeterli miktarda doğal sulama olanaklarıyla birleştiğinde, Kosovalı çiftçilerin tarımın her alt sektöründe hektar başına verim elde etmesini sağlamaktadır (Republic of Kosovo Ministry of Trade and Industry, 2015: 9). Ancak Kosova’da yeterli miktarda tarımsal sulama için su temini bulunmadığından tarımcılar ciddi sorun ile karşı karşıya kalmaktadırlar.
Birçok bölgede içme suyu tarımsal sulama için kullanılmaktadır. Dolayısıyla içme suyunun tarımsal sulamada kullanımını azaltmak hükümetin öncelikli hedeflerinden biri olmalıdır.
Kosova Tarım, Ormancılık ve Kırsal Kalkınma Bakanlığı, politikalar ve geliştirme stratejileri aracılığıyla üretim faktörlerini destekleme, çiftçileri teşvik etme ve daha elverişli bir gelişim ortamı yönünde önemli adımlar atmaktadır. Bu politikalar ve stratejiler,
10
sürdürülebilir kalkınma ve doğal kaynakların daha verimli kullanılması için fırsatlar yaratmaktadır.
Ormancılık, sosyo-ekonomik ve çevresel nedenlerden dolayı Kosova için büyük öneme sahiptir. Kosova’daki 1.1 milyon hektarlık arazinin yaklaşık 481,000 hektarlık kısmı orman arazilerinden oluşmaktadır. Orman arazilerinin yaklaşık %38’i özel mülkiyete aitken, %62’si de kamu mülkiyetindedir (Republic of Kosovo Ministry Agriculture, Forestry and Rural Development, 2014: 55). Ormanlık alanda bulunan odunlukların %97’si ısınma amaçlı kullanılırken, geriye kalan %3’lük kısım ise endüstriyel amaçlı kullanılmaktadır (Kosova Türkiye Ticaret Odası, 2012: 18).
Tablo 3: Orman Arazilerinin 2002-2012 Dönemindeki Gelişimi Arazi
Kullanım Sınıfı
2002 2012
Hektar % Hektar %
Orman Arazileri
460,800 %42,1 481,000 %44.7
Kaynak: (Tomter vd., 2012: 20).
Tablo 3, Kosova’da orman arazilerinin 2002 ve 2012 yıllarında toplam tarım arazisi içindeki payını ve gelişimini göstermektedir. Tablo 3’deki verilerden anlaşıldığı üzere, Kosova’nın orman arazi alanı artmıştır. 2002 yılında orman arazileri 460,800 hektar alana sahipken, 2012 yılına gelindiğinde 2002 yılına kıyasla %4.4 artış göstererek 481,000 hektar alana ulaşmıştır. Toplam tarım arazisi içindeki payına baktığımızda ise, toplam tarım arazisinin 2002 yılında %42.1’lik kısmını oluştururken, 2012 yılında %44.7’sini temsil etmektedir.