Organize Sanayi Bölgeleri İle İlgili Yasal Düzenlemeler

3.5.1. 4562 Sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu

Türkiye’de organize sanayi bölgeleri ile ilgili ilk çalışmalara 1960’lı yıllarda başlanmasına rağmen, 2000 yılına kadar doğrudan organize sanayi bölgeleri ile ilgili bir yasal düzenleme yapılmamıştır. Organize sanayi bölgeleri uzun yıllar yasal altyapısı olmadan, dağınık hukuki düzenlemeler doğrultusunda kurulup işletilmiştir.

Organize sanayi bölgeleri ile ilgili ilk yasal düzenleme 15.04.2000 tarih ve 24021 sayılı resmi gazetede yayımlanan ve organize sanayi bölgelerinin kuruluş, yapım ve işletilmesi esaslarını düzenleyen 4562 Sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu’dur.

3.5.1.1. 4562 Sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu’nun Genel Gerekçesi

Sanayi kuruluşlarının organize sanayi bölgeleri içerisinde planlı ve düzenli bir biçimde kurulması ve faaliyet göstermesini sağlamak üzere; organize sanayi

125 DPT, 2013 Yılı Programı. s.202.

126 DPT, 2014 Yılı Programı. s.204.

79 bölgelerinin yer seçimi, kuruluşu, yönetimi ile ilgili esasları düzenleyen organize sanayi bölgeleri kanununun çıkarılmasına gerekçe olarak şu hususlar gösterilmektedir.

Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu, organize sanayi bölgelerine hükmi şahsiyet kazandırmakta, amacı çerçevesinde hak ve borç edinebilme imkânı getirmekte; ağırlıklı sermayesi devlet kredisinden oluşan bu kuruluşun, devlet gözetiminde ve fakat müstakil organları ile yönetilmesi öngörülmektedir.

1961 yılından itibaren ülkemizde planlı döneme geçilmiş, ekonomik ve sosyal kalkınma esasları plan ve yıllık programlara göre yürütülmeye başlanmıştır. Bölgesel kalkınmada dengelerin sağlanması amacıyla organize sanayi bölgelerinin oluşturulması gündeme gelmiştir. Sanayi bölgelerinin kuruluşundaki yasal dayanaklar; 1967 tarihinde 933 sayılı kalkınma planının uygulanmasına dair kanun ile 77 sayılı uzun vadeli planın yürürlüğe konulması ve bütünlüğünün korunması hakkındaki kanun olmuştur.

Organize sanayi bölgesinin faaliyetleri 1982 tarihli Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nca yayımlanmış olan fonlar yönetmeliğine göre yürütülmüştür. Ancak söz konusu yönetmelik, sadece müteşebbis teşekküller ile bakanlık arasındaki kredi münasebetlerini düzenlemekte, tüzel kişiliği bulunmayan bu teşekküllerin kuruluş, çalışma usul ve esasları konusundaki mevzuat boşluğu devam etmiştir. Dolayısıyla, mülk edinememek, kredi sözleşmesinde taraf olamamak, adına kamulaştırma yapamamak, teminat verememek durumundaki müteşebbis heyet faaliyetleri ancak katılan kurum ve kuruluşlar adına yürütülmeye çalışılmıştır. Bu ise organize sanayi bölgelerinin kurulmasını, bu amaçla sanayiciye devletçe tanınan kredi imkânının kullanımını önemli ölçüde yavaşlatan olumsuz bir etken olarak görülmüştür.

Ayrıca, iştirakçi kuruluşların bundan böyle bölge işlemlerini kendi adlarına yürütmelerindeki güçlükler giderilmiş, getirilen muafiyet ve istisnalarla bölge oluşumuna teşvik sağlanmıştır. Hazırlanan bu tasarıyla, özel organize sanayi bölgeleri kurulabilme imkânları da getirilmiştir.

80 3.5.1.2. Organize Sanayi Bölgeleri Kanununun Amacı ve Kapsamı

Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu’nun amacı, organize sanayi bölgelerinin kuruluş, yapım ve işletmesi esaslarını düzenlemektir.

Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu’nun kapsamı, organize sanayi bölgelerinin ve üst kuruluşlarının oluşumunu, organlarını, işleyişini, yönetim ve denetimini düzenleyen hükümler ile bunlarla ilgili kişi ve kuruluşların görev, yetki ve sorumluluklarını belirleyen hükümleri kapsar.

3.5.1.3. Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu’nun Bölümleri

Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu altı bölümden oluşmaktadır.¹²⁷

Birinci bölümde, amaç, kapsam ve tanımlar yer almaktadır. İkinci bölümde;

kuruluş ve nitelikler açıklanmaktadır.

Üçüncü bölümde, organize sanayi bölgelerinin organları olan müteşebbis heyet, genel kurul, yönetim kurulu, denetim kurulu ve bölge müdürlüğü ile organize sanayi bölgelerinin temsil ve ilzamı açıklanmaktadır.

Dördüncü bölümde, organize sanayi bölgelerinin mali konuları olan gelirleri, katılım payları, krediler, arsa satışları, yönetim aidatları, parasal haklar ve özlük haklarına temas edilmektedir.

Beşinci bölümde, arsa tahsisleri, ortak yerler, altyapı tesisleri kurma, kullanma ve işletme hakkı, muafiyet, sorumluluk, bakanlığın yetkileri, denetim, genel kurul, özel organize sanayi bölgeleri, tarıma dayalı ihtisas organize sanayi bölgeleri, üst kuruluş, yönetmelikler ve düzenlemeler açıklanmaktadır.

127 4562 Sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu, 12.04.2000 Tarih ve 24021 Sayılı Resmi Gazete.

81 3.5.2. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri

Hakkında Kanun Hükmünde Kararname

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının görevleri sıralanırken organize sanayi bölgeleri ile ilgili şu hususlara yer verilmiştir:

Organize sanayi bölgeleri ve endüstri bölgelerinin planlanmasına, kuruluşuna, yapılaşmasına ve işleyişine ilişkin mevzuatla verilen görevleri yapmak, organize sanayi bölgelerinin altyapı yatırımlarının tamamını desteklemek, destekleme şart ve niteliklerini belirlemek ve denetlemek, işletmelerin rekabet edebilirliğini artırmak amacıyla kümelenme girişimlerine ait politikalar geliştirmek ve uygulamak, kümelere hibe desteği sağlamak, uygulama sonuçlarını izlemek ve değerlendirmektir.

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı bünyesinde kurulan, Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü’nün organize sanayi bölgeleri ile ilgili görevleri şu şekilde sıralanmıştır:

a) Organize sanayi bölgeleri ve endüstri bölgelerinin planlanması ve geliştirilmesine yönelik politika oluşturmak.

b) Organize sanayi bölgeleri ve endüstri bölgelerinin; planlanmasına, yer seçimine, imar planlarının yapılmasına, kuruluş ve işleyişine ilişkin iş ve işlemleri yürütmek, organize sanayi bölgelerinde kamu yararı kararı vermek ve endüstri bölgelerinde kamulaştırmaya ilişkin işlemleri yapmak, faaliyetlerini denetlemek.

c) Organize sanayi bölgeleri ve endüstri bölgeleri ile ilgili uygulama sonuçlarını izlemek ve bilgi sistemi oluşturmak.

ç) Organize sanayi bölgeleri ve endüstri bölgelerinin yönetimleri ile personeline yönelik eğitim organizasyonları düzenlemek, bölge ve sanayi sitelerinin yurtiçi ve yurtdışında tanıtımına ve yatırımcı teminine yönelik çalışmalar yapmak, uygulamalarla ilgili olarak diğer ülkelere rehberlik yapmak.

82 d) Organize sanayi bölgeleri altyapı yatırımları ile bölge müdürlüğü hizmet binası ve sanayi sitelerinin altyapı inşaatının tamamını, sanayi sitelerinin üstyapı inşaatının ise yüzde yetmişine kadar olan kısmını kredi ile desteklemek.

e) İşletmelerin rekabet edebilirliğini artırmak amacıyla, belli bir coğrafyada faaliyet gösteren firmaların, üniversite, kamu kurum ve kuruluşları ile iş dünyasına etki eden kurumlarla işbirliği içerisinde olduğu kümelenme girişimleri için destek programları hazırlamak, hibe vermek; bu girişimleri izlemek, değerlendirmek ve denetlemektir.¹²⁸

Organize sanayi bölgelerinin planlanması, kurulması, kredilendirilmesi, denetimi ve geliştirilmesi ile ilgili temel görevlerden Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı yetkili ve sorumlu kılınmıştır.