Organik Sebze Yetiştiriciliğine Bir Örnek: Organik Domates Yetiştiriciliği

Domatesin ana vatanı Ekvator, Peru ve Bolivya’dır. Bizim ülkemizde ise 1900lü yıllarda Adana’da başlayan domates üretimi bugün organik üretim olarak bakıldığında; İzmir, Manisa, Balıkesir, Bursa, Isparta; Kahramanmaraş, Konya, Antalya, Aydın, Çanakkale ve Ankara’da sürdürülmektedir. Yıllık üretimimiz ise 22,9 ton civarındadır (Köker 2007a). Ülkemiz ve dünyada, organik olarak üretilen taze ve işlenmiş domates pazarı giderek büyümektedir (Beşirli ve ark. 2001).

5.4.2. İklim İstekleri

Sıcaklık: Domates sıcak iklim bitkisidir. Ancak aşırı sıcak bitkide soluma ve kavrulmaya

neden olmasının yanı sıra polenleri kurutur. Bitki gelişimini her dönemde etkileyen en önemli faktör sıcaklıktır. Dikimden sonraki dönemde gündüz sıcaklığı bulutlu havalarda 20–22°C, güneşli havalarda 27–30°C olarak ayarlanmaktadır. Bu ayarlama, solunum fotosentez dengesini sağlayıp bitki gelişimini olumlu yönde etkileyecektir. Gece sıcaklığı 10°C’nin altına düşmemelidir. En uygun döllenme sıcaklığı 17–27°C arasıdır. Sera toprak sıcaklığının 15–35°C arasında olması gerekir, 20°C idealdir. (Köker 2007a).

Rüzgâr: Domates seralarında hava hareketlerinin 1-4m/s olması istenir. Hava hareketi

bitkilerin hafifçe sallanmasına sebep olur ve tozlanmayı arttırır (Köker 2007a).

Işık: Domates ışıktan hoşlanan bir bitkidir. Normal fotosentez için gereksinin duyulan ışık

yoğunluğu 10000 lüks dolaylarıdır. Sera üretiminde sıcaklık ve ışık iki ayrı faktör olarak değerlendirilmez. Yüksek sıcaklıkta düşük ışık şiddeti çiçek dökülmelerine neden olur. Kış aylarında ışık şiddetinin azalması ürün miktarının azalmasına yol açar (Köker 2007a).

Hava Oransal Nemi: Domates seralarında oransal nemin %50–60 civarında olması istenir.

Oransal nemin istenilen sınırlarda olması durumunda terleme normal bir şekilde gerçekleşir, polenlerin çimlenme gücü korunur. (Köker 2007a).

5.4.3. Yetiştirme Tekniği ve Toprak İstekleri 5.4.3.1. Toprak İsteği

Domates toprak isteği bakımından seçici değildir. Kumlu, killi her türlü toprakta yetiştirilebilirse de ideal olan kumlu, süzek, organik maddece zengin, tınlı topraklardır. Ancak toprakta iyi bir drenaj sağlanmalı ve toprağın hastalık ve zararlılardan temizlenmiş olmasına dikkat edilmelidir. Optimum pH aralığı 5,5–7,0’dir (Köker 2007a). Domateste toprak hazırlığı olarak münavebe ilk şarttır. Münavebede baklagiller domates için iyi bir ön bitkisi durumundadır (Anonim 2007c).

5.4.3.2. Gübreleme

Örtüaltında açık alana göre daha uzun bir yetiştirme mevsimi olduğundan ve daha yüksek verim alındığından, domatesin topraktan kaldırmış olduğu besin maddesi miktarı da yüksek olmaktadır. Bu gereksinim, dikimden önce toprağa karıştırılan organik madde ve organik olarak üretilen gübrelerle karşılanmalıdır. Örtüaltında domates yetiştirilen topraklarda organik madde miktarı %10 olmalıdır. Organik madde artırımı için ahır

gübresi, yeşil gübre ve komposttan yararlanılır. Yaz aylarında en uygun yeşil gübre bitkisi mısırdır (Köker 2007a).

Bitkilerin N gereksinimi için ahır gübresi ve tavuk gübresi, P ve Ca için kaya fosfatı, dolomit, kalsit ve marn kullanılabilir. K kaynağı olarak artık mantar kompostu, deniz yosunu, odun külü vb. kullanılabilir. Günümüzde toprak mikroorganizma faaliyetini arttırmak için alg, bakteri, deniz yosunu ekstraktı, humik asit vb. içeren pek çok sıvı gübre satılmaktadır (Köker 2007a).

CO2 gübrelemesi fotosentez hızını arttırmak için sera havasında CO2 miktarının

arttırılmasıdır. CO2 gübrelemesine en iyi cevap veren bitkilerin başında domates

gelmektedir. Bitki başına pazarlanabilir ürün %71’e kadar artmaktadır. Meyve iriliklerinde ise %13’lük bir artış görülmektedir (Köker 2007a).

5.4.3.3. Ekim ve Dikim

Domates üretiminin organik olabilmesi için tohumun genetik olarak yapısı değişmemiş ve sentetik pestisitlerle işlem görmemiş olmamış olması gerekir. Fidenin (üretim fide ile yapılacaksa) organik tohum veya ana bitkiden üretilmiş olması ve üretim sırasında sentetik besleme ve büyütme maddeleri ile hormon uygulamalarına maruz kalmamış olmasına özen gösterilmelidir (Köker 2007a).

Dikim, özellikle tek ürün yetiştiriciliğinde bitkilerin birbirini gölgelemesini önlemek için daha fazla ışıklanma amacıyla sıraların kuzey-güney yönünde, akşamüzeri serin saatlerde yapılmalıdır. Dikim sıklığı, çeşit habitüsü ve yetiştirme mevsimine göre değişmektedir. Dikimde toprak tavlı olmalıdır. Dikim genelde Kasım ayının başlarında, sonbahar üretimi için Ağustos ayı sonlarında ve Eylül ayının ilk yarısında, ilkbahar üretimi için Şubat ayının ikinci yarısında yapılır. Dikim ne çok yüzeysel nede çok derine yapılmamalıdır. Aynı gelişmişlikteki iki büyüme ucuna sahip fidelerin seraya dikilmemelerine dikkat edilmelidir (Köker 2007a).

5.4.3.4. Sulama

Organik sera domates yetiştiriciliğinde, bitkiler su gereksinimlerinin tamamını sulamayla karşılamaktadır. Su, bitki kök bölgesine kontrollü ve homojen uygulanır. Sulama zamanını ayarlamada tansiyometreler kullanılabilir. 40 santibar düzeyinde sulama yapılmalıdır (Köker 2007a).

5.4.3.5. Kültürel Bakım İşlemleri

Kültürel bakım işlemi, uygulanacak gövde sistemine bağlıdır. Domateste en pratik gövde sistemi tekli gövde sistemidir. Diğerlerine göre daha basittir ve bitkinin büyüme halinde bakımı daha kolaydır. Tekli gövde uygulanmasında ana gövde sabit bırakılırken, koltuk altlarından çıkan filizler elle koparılır (Diver ve ark 1999).

5.4.4. Hastalık ve Zararlılarla Mücadele

Domates, kök ur nematodlarına karşı çok duyarlı bir sebzedir. Tatlı mısır ve diğer tahıl grubu sebzeler ise, bu zararlı etmenini baskı altına alabilen bitki gruplarıdır. Verticillium solgunluk etmeni bir fungus olup, domateste önemli ölçüde zarar yapan toprak kökenli bir hastalık etmenidir. Domates tarımından sonra, topraktaki etkinliği uzun yıllar kalabilmektedir. Bu nedenle hastalığın etkili olduğu üretim alanlarında domatesin arkasından tekrar domates, biber, patlıcan ve patates üretimi yapılmamalıdır (Beşirli 2003).

5.4.5. Hasat

Organik domatesin hasadında, kullanılacak hasat sepetine kadar olan bütün materyaller organik yapıda olmalıdır. Hasat işlemi aşağıdan yukarıya doğru ya da başka bir ifadeyle ilk dölden son döle doğru yapılmalıdır (Anonim 2007c).

Şekil 6: Organik domatesin üretildiği iller- Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı ORGANİK DOMATES: Üretim: YOĞUN ORTA YOĞUN AZ YOĞUN

İLLER ÜRETİM (TON)

Bursa 6.025,00 Isparta 4.530,00 Kahramanmaraş 4.000,00 Manisa 2.670,00 İzmir 2.525,00 Balıkesir 2.037,00 Aydın 582,80 Çanakkale 270,00 Antalya 152,00 Konya 100,00 Ankara 4,10 Düzce 1,20 TOPLAM 22.897,10

6. TÜRKİYE ORGANİK MEYVE VE SEBZE SEKTÖRÜNÜN GELECEĞİNİN