Opsiyon Türleri

Opsiyonları, sağlanan haklara göre, vadelerine göre ve konularına göre sınıflandırmak olanaklı bulunmaktadır:

3.2.1. Sağladığı Haklar Açısından Opsiyonlar

Opsiyona taraf olanlara sağlanan haklar açısından opsiyonları ise, satın alma hakkı tanıyan opsiyonlar(call option) ve satma hakkı tanıyan opsiyonlar(put option) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

3.2.1.1. Satın Alma Hakkı Tanıyan Opsiyonlar(Call Option)

Satın alma opsiyonu(call option), opsiyon alıcısına, herhangi bir varlıktan, belirli bir miktarda, önceden belirlenmiş bir tarihte, belirli bir fiyattan satın alma hakkı tanıyan opsiyon sözleşmeleri olarak tanımlanmaktadır. Burada opsiyon alıcısının her hangi bir sorumluluğu söz konusu değildir. Bu opsiyon türünde, opsiyon satıcısı, alıcının opsiyon hakkını kullanması durumunda, sözleşmede belirtilen varlığı satmak durumundadır.

Alış opsiyonu sahibi, opsiyon sözleşmesine konu olan varlığın piyasa fiyatında söz konusu olabilecek muhtemel bir artıştan avantaj sağlamak durumundadır. Başka bir ifade ile, herhangi bir varlığın gelecekteki fiyatının artmasından zarar uğrayacak olan ve bu riskini hedge etmek isteyen yatırımcı veya söz konusu varlığın fiyatının artacağını düşünen ve bu fiyat artışından kazanç sağlamayı amaç edinen bir spekülatör alış opsiyonu satın alarak uzun pozisyon tutacaktır.

Örneğin bir hisse senedi yatırımında; hisse senedi cari fiyatının 100.000,-TL, uygulama fiyatının 120.000,-TL ve opsiyon fiyatının ise 5.000,-TL olduğunu düşünelim. Bu durumda alış opsiyonu(call option) sahibinin kar-zarar profili aşağıdaki şekilde olacaktır:

Grafik 1: Alış Opsiyonu Sahibinin Kar Zarar Profili

Yukarıdaki Grafik 1’ de de görüldüğü üzere, hisse senedinin piyasa fiyatı 120.000,-TL’ nin altında kalması durumunda opsiyonun kullanılması çok da anlamlı olmamaktadır. Bu durumda opsiyon sahibinin, opsiyonu satın almak için ödediği prim kadar yani 5.000,-TL zarar etmesi söz konusudur. Ancak hisse senedinin fiyatı 120.000,-TL’ nin üzerine çıkmaya başladıkça opsiyonu kullanma avantajlı hale gelecektir. Örneğin fiyat 130.000,-TL olması durumunda, opsiyon alıcısı, opsiyon hakkını kullanarak opsiyon yazıcısından hisse senedini 120.000,-TL’ den satın alacak ve ödenen primi de düşmek suretiyle 5.000,-TL kazanç sağlayacaktır. Opsiyon yazıcısı için ise, yukarıda ifade edilenlerin tam tersi bir işleyiş söz konusu olacaktır.

Grafik 2: Alış Opsiyonu Yazıcısının Kar/Zarar Profili

-5000 5000 10000

120.000

125.000 Opsiyon Yazıcısının Karı

Hisse Fiyatı(TL) -5000

5000 10000

120.000

125.000 Opsiyon Alıcısının Karı

Hisse Fiyatı(TL)

3.2.1.2. Satma Hakkı Tanıyan Opsiyonlar(Put Option)

Satış opsiyonu(put option), opsiyon sahibine belli bir varlığı, önceden belirlenmiş bir fiyat üzerinden, belli bir vade içerisinde satma hakkı tanıyan opsiyonlar olarak tanımlanmaktadır. Satış opsiyonunda, opsiyon satıcısının, sözleşme ile yüklenmiş olduğu yükümlülüğü yerine getirme zorunluluğu bulunmaktadır.

Satış opsiyonu da, kendilerini fiyat düşüşlerinden korumak isteyen yatırımcıların veya da fiyat düşüşlerinden yararlanarak spekülatif amaçlı kar elde etmek isteyen spekülatörlerin yararlandıkları bir opsiyon türü olarak değerlendirilmektedir.

Örneğin bir hisse senedi yatırımında; hisse senedi cari fiyatının 100.000,-TL, uygulama fiyatının 80.000,-TL ve opsiyon fiyatının ise 5.000,-TL olduğunu düşünelim. Bu durumda satış opsiyonu(put option) sahibinin kar-zarar profili aşağıdaki şekilde olacaktır:

Grafik 3: Satış Opsiyonu Sahibinin Kar/Zarar Profili

Yukarıdaki Grafik 3’ te de görüldüğü üzere, hisse senedinin piyasa fiyatı 80.000,-TL’

nin üzerinde kalması durumunda opsiyonun kullanılması çok da anlamlı olmamaktadır. Bu durumda opsiyon sahibinin, opsiyon yazıcısına ödediği prim kadar yani 5.000,-TL zarar etmesi söz konusudur. Ancak hisse senedinin fiyatı 80.000,-TL’ nin altına düşmeye başladıkça opsiyonu kullanma avantajlı hale gelecektir. Örneğin fiyatın 70.000,-TL olması durumunda, opsiyon sahibi, opsiyon hakkını kullanarak opsiyon yazıcısına hisse senedini 80.000,-TL’ ye satacak ve ödenen primi de düşmek suretiyle 5.000,-TL kazanç sağlayacaktır.

Opsiyon yazıcısı için ise, yukarıda ifade edilenlerin tam tersi bir işleyiş söz konusu olacaktır.

-5000

80.000

75.000 Hisse Senedi Fiyatı(TL)

5000

Opsiyon Sahibinin Karı

Grafik 4: Satış Opsiyonu Yazıcısının Kar/Zarar Profili

3.2.2. Vadelerine Göre Opsiyonlar

Vadeleri açısından opsiyon türlerini ise, Amerikan Tipi Opsiyonlar ve Avrupa Tipi Opsiyonlar olarak iki başlık altında incelemek olanaklı bulunmaktadır. Burada vadeleri açısından opsiyonların Amerikan Tipi ve Avrupa Tipi Opsiyonlar olarak ayrıma tabi tutulmasının coğrafi açıdan hiçbir anlamı söz konusu değildir. Yani bir yatırımcının, New York Borsasına giderek Avrupa Tipi Opsiyon işlemi yapması olanaklı bulunmaktadır.

3.2.2.1. Amerikan Tipi Opsiyonlar

Amerikan Tipi Opsiyonlar, opsiyon sahibine opsiyon sözleşmesini, sözleşmeyi satın alındığı andan vade tarihine kadar herhangi bir tarihte kullanma hakkı tanıyan opsiyon türü olarak ifade edilmektedir. Amerikan Tipi Opsiyonlar, opsiyon sahibine sağlamış olduğu bu esneklik nedeni ile Avrupa Tipi Opsiyonlar karşısında daha değerli bulunmaktadır.

3.2.2.2. Avrupa Tipi Opsiyonlar

Avrupa Tipi Opsiyonlar ise, Amerikan Tipi Opsiyonlardan farklı olarak, opsiyon sahibine opsiyon sözleşmesini, sözleşmede kararlaştırılan vadenin sonunda kullanma hakkı tanıyan opsiyon türü olarak tanımlanmaktadır.

3.2.3. Konularına Göre Opsiyonlar

5000

80.000

75.000 Hisse Senedi Fiyatı(TL)

Opsiyon Yazıcısının Karı

Opsiyon sözleşmeleri aşağıda ifade edilen varlık veya değerler üzerinden yapılabilmektedir:

- Hisse Senedi,

- Hisse Senedi Gelecek Sözleşmesi, - İndeks Menkul Kıymetler,

- Hisse Senedi Fiyat Endeksleri Gelecek Sözleşmeleri, - Hazine Bonosu ve Devlet Tahvili Gelecek Sözleşmeleri, - Döviz,

- Döviz Gelecek Sözleşmeleri, - Faiz,

- Faiz Oranı Gelecek Sözleşmeleri, - Mallar,

- Mal Gelecek Sözleşmeleri, - Borçlanma Araçları.

Opsiyona konu olan bu varlıklara ilişkin opsiyon türlerinden bazıları aşağıda ana başlıklar halinde ele alınmıştır:

- Hisse Senedi Opsiyonları: Opsiyon sahiplerine, belirli bir hisse senedini önceden belirlenmiş bir fiyattan, belirli bir süre içerisinde satın alma veya satma hakkı tanıyan opsiyon sözleşmeleri olarak tanımlanmaktadır.

- Hisse Senedi Endeks Opsiyonu: Belirli bir borsa fiyat endeksi ile değeri tespit edilen bir hisse senedi portföyünü, önceden belirlenen bir fiyat üzerinden, belirlenen bir süre içerisinde satın alma veya satma hakkı tanıyan opsiyon sözleşmeleri olarak tanımlanmaktadır.

- Gelecek Sözleşmesi Üzerine Opsiyonlar: Opsiyon sahibine, bir mal veya bir menkul kıymet üzerine yapılmış gelecek sözleşmesini, belirli bir fiyattan, belirli bir süre içerisinde satın alma veya satma hakkı tanıyan ancak yükümlülük yüklemeyen opsiyon sözleşmesi olarak tanımlanmaktadır.

- Döviz(Para) Opsiyonları: Opsiyon sahibine, belirli bir miktar dövizi, belirli bir fiyattan, belirli bir süre içerisinde satın alma veya satma hakkı tanıyan opsiyon sözleşmeleri olarak tanımlanmaktadır.

- Faiz Opsiyonu: Opsiyon sahibine, belirli bir süre içerisinde, belirli bir miktarda, belirli bir faiz üzerinden borçlanma veya borç verme hakkı tanıyan opsiyon sözleşmeleridir.