Sahibine kontratın üzerine yazıldığı dayanak varlığı sözleşmede belirtilen fiyat üzerinden satın alma hakkı veren opsiyon sözleşmelerine alım opsiyonu (call opsiyonu) adı verilir.
Sözleşmede, belirlenen ve dayanak varlığın sözleşme vadesinde kaçtan alınabileceği gösteren fiyata egzersiz fiyatı ya da kullanım fiyatı (exercise price, strike price) adı verilir. Bu sözleşmeyi satan taraf sözleşme sahibine, sözleşmenin üzerine yazılan dayanak varlığı belirtilen fiyatta ve vadede alma hakkını satar.
Her alım opsiyonunu satan şahısların karşısında bir de bu kontratı satan bir yatırımcı vardır.
Alım opsiyonunu satan yatırımcı alan kişinin elde edebileceği tüm potansiyel geliri ödemekle yükümlüdür. Bu yükümlülüğün karşılığında anlaşmanın başında aldığı opsiyon primini alması yeterlidir. Bu pozisyon opsiyon ürünü için de kısa pozisyon adıyla bilinir.
LİSANSLAMA SINAVLARI ÇALIŞMA KİTAPLARI 69
Sahibine kontratın üzerine yazıldığı dayanak varlığı sözleşmede belirtilen fiyat üzerinden satıma hakkını veren opsiyon sözleşmelerine ise satış opsiyonu (put opsiyonu) adı verilir.
Bu opsiyona sahip yatırımcılar, dayanak varlığın fiyatının ilerde düşeceği beklentisi ile bu sözleşmeleri alabilirler. Bu sözleşmeleri satan taraf ise anlaşma aşamasında bir opsiyon primini alır. Eğer vadede dayanak varlık, alıcının düşündüğü yönde aşağı inmeyip yukarı giderse put opsiyonu sahibi yatırımcı opsiyonu kullanmaktan cayabilir. Bu cayma bedeli ise sözleşmede satıcı pozisyonda olan yatırımcı tarafından tahsil edilmiş olan primdir.
Opsiyon piyasaları hem organize piyasalarda hem de tezgah üzeri piyasalarda işlem görmektedir. Tezgâh üzeri piyasaların avantajlarının başında alıcı ve satıcının özel istek ve şartlarına göre belirlenebilecek esnek kontratların yazılabilmesi olduğundan bahsetmiştik. Bu avantaj opsiyon ürünleri için de geçerlidir. Örneğin bir portföy yöneticisi put opsiyonu alarak gerçekleştirmek istediği finansal sigortalama pozisyonunu ve vadesini tezgah üzeri ürünlerle gerçekleştirebilir. Ya da çok bilinen döviz kurlarında opsiyon pozisyonu almak isteyen bir yatırımcı da tezgah üzeri piyasaları tercih edebilir. Genellikle, döviz piyasaları üzerine yazılan opsiyonların daha ağırlıklı olarak tezgah üzeri piyasalarda işlem gördüğünü söyleyebiliriz.
Organize piyasalarda ise hisse opsiyonlarının daha çok işlem gördüğünü vurgulayabiliriz.
Opsiyonlar için bir diğer ayrım ise vadelerinde önce kullanılıp kullanamaması durumudur.
Sadece belirli bir vade sonunda kullanılabilen (egzersiz edilebilen) opsiyon sözleşmelerine Avrupa tipi Opsiyon sözleşmeleri adı verilir. Yatırımcısına vadesinde önce kullanma imkanı sağlayan opsiyonlara Amerikan opsiyonları adı verilir.Her iki opsiyon çeşidi de kullanılmaktadır. Teminatlandırma işlemleri opsiyonlar için de önemlidir. Özellikle, opsiyon satan tarafların yeterli nakte ihtiyacı vardır. Borsa tarafından belirlenen teminat oranları aracı kurumlar tarafından müşterilerinden istenmektedir.
Opsiyon fiyatlarını etkileyen parametrelerin başında kullanım fiyatı gelmektedir. Opsiyonlar dayanak varlığın spot piyasa fiyatı ile kullanım fiyatı arasındaki farka bakarak da sınıflandırılırlar. Opsiyonun o an itibari ile kullanılma durumunu belirleyen bu sınıflamaya moneyness (parada olma durumu) denebilir. Alım ve satım opsiyonları için spot piyasa değeri eğer kullanım fiyatına eşitse opsiyon prim sınırında (at-the-money) opsiyon olarak adlandırılır. Alım opsiyonu için eğer dayanak varlığın fiyatı spot piyasa değerinden küçükse opsiyonlara primde (in-the-money) opsiyonlar denir. Bu tür opsiyonlar, o an için kullanılabilecek prim sınırında opsiyonlardan daha değerli olurlar ve primleri daha yüksektir.
LİSANSLAMA SINAVLARI ÇALIŞMA KİTAPLARI 70
opsiyonlara primden uzak (out-of-money) opsiyonlar denir. Bu tür opsiyonların kullanılabilmesi o an için mümkün olmadığı için prim sınırındaki opsiyonlardan daha az primlidir.
Tablo 22’de IBM hissesinin dayanak varlık olarak kullanıldığı, 20 Aralık 2014 vadeli (69 gün vadeli) alım opsiyonlarının 14 Ekim 2014 fiyat gerçekleşmeleri verilmektedir. Tabloda 185 ABD Doları olan IBM hissesinin 175, 185, 190 ve 195 ABD Dolarından alma hakkı veren opsiyon primleri görülmektedir. 185 Dolarlık kullanım fiyatı olan opsiyon prim sınırında opsiyon olarak tanımlanmaktadır. 175 ve 180 Dolarlık kullanım fiyatları olan opsiyonlar ise primde olan opsiyonlar olarak tanımlanabilir. Görüldüğü gibi, primde olan opsiyonun primi, prim sınırında olan opsiyondan daha ucuzdur. Ekteki 20 Aralık 2014, IBM alım opsiyonlarının 190 ve 195 kullanım fiyatı iki ayrı kontratı da yine 14 Ekim tarihinde işlem görmüştür. Bu sözleşmelerin kullanım fiyatlarının IBM hissesinin 14 Ekim spot piyasa değerinden büyük olduğu görülmektedir. Bu tür opsiyonlara primden uzak opsiyonlar adı verilir. Dikkat edilirse primden uzak alım opsiyonlarının opsiyon primi de prim sınırında olan opsiyonlardan daha ucuzdur. Bu hesaplama detaylarına girmeyecek olsak da şu an 185$ olan IBM hissesinin 69 gün içinde 190 $'ın üzerine çıkma olasılığının 185$'da kalmasından daha riskli olduğu yaklaşımına dayanmaktadır.
Kullanım Fiyatı Call Primi (IBM)
175.0 14.4
180.0 10.0
185.0 6.5
190.0 4.3
195.0 2.4
TABLO 22: IBM Hissesi Üzerine Call Opsiyonları: IBM Hisse Fiyatı 185$, Tarih: 10.14.2014, Opsiyon Vadesi 20 Aralık 2014 (69 gün), Bloomberg®
Tablo 23’de 14 Ekim 2014 tarihindeki, 69 gün vadeli IBM put opsiyonlarının fiyat gerçekleşmeleri gösterilmektedir. Bu tabloda aynı kullanım fiyatlarından (175,180, 185, 190
LİSANSLAMA SINAVLARI ÇALIŞMA KİTAPLARI 71
ve 195) IBM hisselerinin satılma hakkı sözleşmeleri görülmektedir. Bu opsiyonlar için 175 ve 180 dolar kullanım üzerinden yazılan satım opsiyonları primden uzak opsiyonlar olarak belirlenmektedir. Burada alım opsiyonlarından farklı olarak satım hakkı olduğu için şu an 185$ olan ürünü 175$'dan satma daha az karlı olduğu için daha düşük bir put primi oluşmaktadır. Spot piyasa değeri ile kullanım fiyatının aynı olduğu seviye olan 185$ at-the money (prim sınırında) seviyeyi vermektedir. 190 ve 195 $'lık kullanım hakları ise daha fazla karlılık önerebildiği için primde opsiyon (in-the-money) olarak sınıflanmaktadır.
Kullanım Fiyatı Put Primi (IBM)
175.0 2.6
180.0 4.2
185.0 6.2
190.0 8.8
195.0 11.4
TABLO 23: IBM Hissesi Üzerine Put Opsiyonları: IBM Hisse Fİyatı 185$, Tarih: 10.14.2014, Opsiyon Vadesi 20 Aralık 2014 (69 gün), Bloomberg®