Operasyonel Riskin, Kredi Riski ve Piyasa Riski Açısından

Çalışmanın bu bölümünde ilk önce kredi ve piyasa riski hakkında bilgi verilecek daha sonra asıl üzerinde durmak istediğimiz konu olan operasyonel riski, kredi riski ve piyasa riskinden ayırt eden temel özelliklere değinilecektir.

Kredi riski, en basit anlamıyla, bankanın vermiş olduğu kredinin geri dönmeme riski olarak tanımlanabilir. Kredi riskinin bir başka tanımı ise şu şekilde yapılabilir. Kredi riski, ‘‘Bankanın kredi müşterisinin ya da kendisiyle bir anlaşmaya taraf olanın anlaşma koşullarına uygun biçimde yükümlülüklerini karşılayamama olasılığıdır.’’ ( Ryan, 2002: 4)

Piyasa riski ise, karşı tarafın kredi değerliliğinde hiçbir değişme ile ilgili olmayan fiyat değişiklikleri yüzünden kayıpların olma olasılığı olarak tanımlanabilmektedir. Fiyatlarında değişme olan etmenler ise, faiz, hisse senedi ve döviz kuru olarak sıralanabilir. Bu üç kaynağın fiyatlarında makro ekonomik nedenlerle meydana gelen dalgalanmalar bankaların piyasa riskine maruz kalmalarına neden olmaktadır.

Operasyonel riski, kredi riski ve piyasa riskinden farklı kılan temel bazı yapı taşları vardır. Bankanın tüm faaliyet alanları ile iç içe geçmiş olan operasyonel risk, hemen hemen bütün iş süreçlerinde ortaya çıkma olasılığı olan ve zamanında önlem alınması diğer risklere göre oldukça zor olan bir risk türüdür.

Operasyonel riski, diğer risklerden farklı kılan yönler özellikle risk yönetim sürecinde karşımıza çıkmaktadır. Operasyonel risk, hem bankanın faaliyetleri ile hem de diğer risk türleri ile çok fazla iç içe olduğundan ve diğer risk türlerinin kaynağı olma özelliği gösterdiğinden ölçülmesi ve yönetilmesi son derece maliyetli ve güçtür.

Şekil 3’de operasyonel riskin diğer riskler arasındaki yeri gösterilmektedir. Bankaların karşı karşıya kaldığı riskler arasında operasyonel risk önemli bir yer tutmaktadır. Bu şekilde, operasyonel riskin kaynakları içsel ve dışsal kaynaklar olarak ikiye ayrılmış; içsel kaynaklar, Basel Komite tanımlaması çerçevesinde insan, süreç ve sistemler, dış kaynaklar ise insan ve doğal felaketler olarak bölümlendirilmiştir. Ayrıca operasyonel risk meydana geldiği çeşitli finansal müesseseler belirtilmiş ve faaliyet alanları - bankacılık işlemleri bazında ayrıma gidilmiştir.

Şekil 3

Operasyonel Riskin Sınıflandırılması Ve Diğer Riskler Arasındaki Yeri

BANKALARDA FİNANSAL RİSKLER

KREDİ RİSKİ PİYASA RİSKİ OPRSYN RİSK DİĞER RİSK

Kaynak: Fabozzi, 2007:68 KARŞI TARAF İHMALLERİ FAİZ RİSKİ DÖVİZ RİSKİ İÇSEL OPRSYN RİSKLER POLİTİK RİSK İTİBAR RİSKİ STRATEJİ RİSKİ LİKİDİTE RİSKİ DİĞER RİSKLER YASAL RİSK İNSAN SÜREÇ SİSTEMLER DOĞAL FELAKETLER İNSANLAR YÜKÜMLÜLÜK KARŞILAMADA KARŞI TARAF BAŞARISIZLIĞI FİYAT RİSKİ KREDİ NOTU DEĞİŞİMLERİ DİĞER PİYASA RİSKLERİ DIŞSAL OPRSYN RİSKLER DİĞER KREDİ RİSKLERİ

BORÇLAR TAHVİLLER OPERASYONEL

RİSKİN ETKİLEDİĞİ FİNANSAL KURUMLAR HİSSE SENEDİ VE TAHVİLLER FUTURE İŞLEMLERİ MENKUL KIYMETLER KISA VE UZUN DÖNEMLİ İŞ STRATEJİLERİ

SWAP İŞLEMLERİ DİĞERLERİ FİNANSAL

KURUMLAR TAHVİLLER ALIM-SATIM DİĞERLERİ OPSİYONLAR PERAKENDE BANKACILIK BANKALAR ARASI İŞLEMLER TİCARİ BANKACILIK DİĞER İŞLEMLER VARLIK YÖNETİM ŞİRKETLERİ

Operasyonel riski diğer risklerden farklı kılan özellikler şu şekilde sıralanabilir.

2.2.3.1. Operasyonel Riske Neden Olan Faktörlerin Çok Karmaşık Olması

Operasyonel risk olaylarının karmaşıklık ve çeşitlilik düzeyi yüksektir. Operasyonel riske neden olan olayların, kredi ve piyasa riskinde olduğu gibi fark edilmesi kolay değildir. Piyasa riskinin değerlendirilmesinde piyasa faktörlerindeki oynaklık, kredi riskinin değerlendirilmesinde borçluların temerrüde düşmesi gibi risk olayları kolaylıkla tespit edilebilmektedir. Operasyonel risk olay çeşitliliği ise geniş bir yelpazeye yayılmaktadır. Şube operasyon işlemlerindeki hatalar, kasa noksanları, müşteri bilgilerinin zarar görmesi, hukuki davalar, sistem başarısızlıkları, bilgisayar sistemlerinin çökertilmesi, terör kaynaklı olaylar ve daha niceleri operasyonel risk çatısı altında toplanmaktadır. (Özdemir D.S., 2005:34)

2.2.3.2. Daha Önce Gerçekleşmemiş Olayların Gerçekleşme Olasılığı

Bankalar genellikle yüksek olasılığa sahip ancak zarar miktarı düşük operasyonel risk olayları ile karşılaşmaktadır. Buna örnek olarak havale / EFT işlemlerinde yapılan hatalar nedeniyle ortaya çıkan küçük miktarlı zararlar verilebilir. Diğer taraftan bankalar sıklığı düşük ancak sebep olduğu zarar miktarı yüksek olan risk olaylarına da maruz kalmaktadır. Barings Bank ve Daiwa Bank’ta ortaya çıkan ve alım – satım faaliyetlerinde meydana gelen zararlar bu olaylara örnek olarak verilebilir.

2.2.3.3. Bankanın Tüm Faaliyetlerine Yayılma Özelliği

Operasyonel risk tüm banka birimlerinde ortaya çıkabilen ve tek bir birimde

bankacılık faaliyetleri ile iç içe geçmiş olduğundan ve bu faaliyetlerin gerçekleşme anında eş zamanlı olarak ortaya çıktığından önlem alınamadan diğer işlemlere sıçrama potansiyeli çok yüksektir. Örneğin kurumsal bir firmaya kredi tahsisi esnasında sistem tarafından yanlış bir rating verilmesi daha sonra kredi kullandırım aşamasında firmaya kredi hacminden fazla limit açılmasına ve kredinin geri dönüşünde sorun yaşanmasına neden olabilecektir. Bu örnekte de görüldüğü üzere sistem hatasından kaynaklanan operasyonel risk daha sonra başka bir operasyonel riske neden olmuş ve son olarak kendisinden farklı bir risk türü olan kredi riskine dönüşmüştür.

2.2.3.4. Operasyonel Riskin İçselliği

Operasyonel riskler büyük ölçüde bankaların iç süreçlerinden, organizasyon yapılarından, istihdam ettikleri personelden ve bilgi sistemlerinden kaynaklanmaktadır. Piyasa riski her ne kadar bankanın aldığı pozisyona göre değişmekte ise de çıkış noktası piyasada oluşan fiyattır. Kredi riski ise yine banka dışı karşı tarafın yükümlülüğünü yerine getirememesinden ileri gelmektedir.

2.2.3.5. Operasyonel Riskin Gelir Yaratmama Özelliği

Operasyonel risk, kredi ve piyasa riskinin tersine gelir yaratmamaktadır.

Operasyonel risk sadece negatif sapmalara neden olur. Örneğin ekonomik konjonktür içinde yukarı yönlü faiz oynamalarına maruz kalan bir banka, kredi – mevduat yapısı çerçevesinde, bu değişkenlikten karlı çıkma şansına sahip olabilmektedir. Ancak operasyonel risk olaylarında her zaman bankanın karşısına katlanacağı bir maliyet çıkacaktır. Örneğin banka personeli tarafından yapılan bir döviz alış işleminde kurun bankanın o an için belirlediği baz puanın üstünde bağlanması durumunda, banka zarar edecek ve kendisini o an için bu meblağa göre fonladığından kaynak maliyetine maruz kalacaktır.