Operasyonel Risk

Henüz tam bir fikir birliği bulunmamakla birlikte, operasyonel riskin tanımı konusunda temel olarak iki farklı görüş olduğu söylenebilir. Bunlardan birincisi; doğrudan tanımlama yöntemi kullanılarak yapılan ve operasyonel riski daha dar anlamda gören; kurumun faaliyet sürecinde yaşanan aksaklıklardan dolayı ortaya çıkan zarara uğrama riski olarak kabul eden yaklaşımdır. Diğer uçta yer alan görüş

ise, dolaylı tanımlama yöntemi kullanmış ve operasyonel riski, piyasa ve kredi riski gibi finansal riskler dışında kalan riskler olarak tanımlamıştır. Birinci görüş, riskin anlaşılması ve yönetimi açısından uygun olmasına rağmen, kurum dışı riskleri tanım dışı bırakması açısından oldukça kısıtlayıcı görülmektedir. İkinci tanım ise, operasyonel riski piyasa ve kredi riskleri dışındaki tüm riskler olarak tanımlamak suretiyle risk yönetimi açısından hangi noktaların üzerinde durulması gerektiği konusunda fikir vermemesi açısından eleştirilmektedir.

Operasyonel risk en geniş kapsamlı tanımıyla operasyonel işlerde meydana gelen riskler olarak tanımlanabilir. Operasyonel riski iki başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar, operasyonel zarar riski ve operasyonel stratejik risklerdir. Operasyonel zarar riski, operasyonel işlerde ortaya çıkan potansiyel zararlardır. Bankalar yaptıkları işlerde başarılı olabilmek için üç önemli unsuru bir arada kullanmaktadır. İnsan, iş akışları ve teknoloji. Bu üç unsurdan biri yüzünden muhtemel zararlar oluşabilmektedir. Fakat görülemeyen yani belirsiz olan zararların operasyonel risklerin temelini oluşturduğu da gözden kaçırılmamalıdır. Operasyonel strateji riski ise, çevresel faktörlerden ortaya çıkar. Bu çevresel faktörlere örnek olarak yeni bankaların piyasaya girmesi, mali politikaların değişmesi, mevzuatın değişmesi, deprem vs. verilebilir. ( Doğru C., Aydın D., 2004:1)

Operasyonel risk, piyasa riskinden farklı olarak finansal pozisyon alınmasından kaynaklanan bir risk türü olarak düşünülmemelidir. Operasyonel risk, bankanın tüm faaliyetlerinde ve süreçlerinde kullanılan sistemlerden, uygulanan süreçlerden, banka müşterileri ve çalışanlarını da kapsayacak şekilde tüm insanlardan kaynaklanmaktadır. Bunun yanında, operasyonel risk banka yönetiminin kontrolünün dışında kalan banka dışı olayları da kapsamaktadır. ( Mazıbaş, 2006:4 )

Sektör tarafından benimsenen operasyonel risk tanımı, Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS) bünyesinde kurulmuş olan Basel Komitesi tarafından ortaya konmuştur. Komite, Basel II uygulamaları kapsamında Haziran 2004 tarihinde yayımladığı “Uluslararası Sermaye Ölçüm ve Standartları Uzlaşısı” adlı raporunda operasyonel risk tanımını “Operasyonel risk, yetersiz veya başarısız iç süreçler,

insanlar ve sistemler ya da dış kaynaklı olaylar sonucu meydana gelen dolaylı veya dolaysız zarar riskidir.” şeklinde yapmıştır. ( Rachev T., 2004:17 ) Basel Komite’nin yapmış olduğu bu tanım detaylı bir şekilde irdelenecek olursa, operasyonel riski, banka içi kontrollerdeki aksamalar sonucu hata ve usulsüzlüklerin görülmemesi, banka personelinin zaman ve koşullara uygun hareket etmemesi, banka yönetimindeki hatalar, bilgi sistemlerindeki hata ve aksamalar gibi iç etkenler ile banka dışındaki üçüncü kişilerle ilgili sahtekarlık olayları, doğal afetler, terörist faaliyetler, sosyal kargaşa gibi dış faktörlerden kaynaklanabilecek gerçekleşmiş kayıp ya da zarara uğrama ihtimali olarak tanımlamak mümkün olacaktır.

Dünyada gelişen finansal piyasalar ve müşteri karlılığına hizmet edecek şekilde geliştirilmek istenen yeni ürünler, yeni fikirlerin de ortaya çıkmasını sağlamıştır. Hedge fon adı verilen bu yeni ürünler riskli ancak getirisi de alınan riskle orantılı olarak artan ve bu şekilde yatırımcıların dikkatini çeken enstrümanlar olmuştur. Özünde yatırım fonları gibi çalışmakla birlikte düzenleme ve risk profili açısından ciddi anlamda farklılık gösteren hedge fonlar yatırımcılara ve fon yöneticilerine sağladığı yüksek getiriler nedeni ile son yıllarda büyük yaygınlık kazanmışlardır. Özellikle türev ürünlerinin kullanımına bağlı olarak giderek yaygınlaşan hedge fonlar, 2006 yılı itibari ile 1.3 Trilyon Dolarlık işlem hacmine ulaşmıştır. Ancak hileli veya hatalı işlemler gibi operasyonel risklere maruz kalan hedge fonlar geçmişte bazı kurumların büyük finansal kayıplara uğramalarına neden olmuşlardır. Tablo 2’ de bazı ülkelerde operasyonel risklerden kaynaklanan hedge fon zararları yer almaktadır.

Tablo 2

Operasyonel Risklerden Kaynaklanan Hedge Fon Zararları

HEDGE FON ADI ÜLKE ZARAR TUTARI İDDİALAR

KL GROUP LLC. ABD 81 million $ 1999 yılından itibaren çok büyük ticari kayıplara maruz kalınırken, Benzer kazanç grubunda yer

alan yatırımcılara yanlış hesap bilgileri göndermek

Fonix Almanya 800 milyon $ Hileli hesap bilgileri ve uydur- ma varlıklar

Kaptaldienst Vision Fund LP

/ DEN VENTURES

ABD 22.8 milyon$ 2002'den itibaren, yatırımların yönünü değiştir-

mek ve abartılmış türev ürün- lere ve şahsi kullanım için sermaye ayrılmasına dayanan kazanç getirmeyen hisselerin alımı

Ardent Domestic /

Ardent Research ABD 37 milyon $ Aslında likit olmayan tahvillereteşvik ederek fonların yönünü değiştirme

Portus Alternative Asset

Management Kanada 590 Milyon $ Sıra dışı satışlar ve işlemlerin yanı sıra Geri dönüş garantisi esasına dayanan varlıkların hisseleri

Kaynak: Fabozzi, 2007:11

Operasyonel risk, aslında kredi riski ve piyasa riski gibi birçok risk türü ile iç içe geçmiş bir görünüm sergilemektedir. Örneğin ödenmeyen ve banka tarafından bilançonun tasfiye olacak alacaklar kaleminde izlenmeye başlanan bir kredinin geri dönmeme nedeni kredi riski ile mi yoksa operasyonel risk ile mi ilgilidir bunu çok iyi analiz etmek gerekir. Burada banka kredi yetkilisi talep edilen bir krediye banka kredi uygulama talimatına aykırı olarak onay vermişse bu artık kredi riski değil operasyonel risk olacaktır.