Operasyonel Risk Türleri

Operasyonel risk tanım çerçevesinde geniş bir kavram olmakla birlikte gelişen teknoloji ve finansal piyasalar ile risk türleri de her geçen gün çeşitlenmektedir. Tanıma göre operasyonel riskler başlıca dört kaynaktan gelebilecektir. Bu kaynaklar insanlar, süreçler, sistemler ve dışsal olaylardır.

2.1.4.1. Personel Riski

Banka çalışanlarının bilinçli ya da bilinçli olmadan yaptıkları ve bankanın zararına yol açabilecek işlemler operasyonel riskin personelden kaynaklanan türüne girmektedir. Çalışanlarca bilinçli olarak yapılabilen bu tür işlemlere zimmet, hırsızlık, çeşitli şekillerde yapılan sahtekârlıklar örnek verilebilir. Bilmeden yapılan yetkisiz işlemler, personel hataları, iş kanunlarına ilişkin yanlış uygulamalar gibi durumlar da çalışanlarca bilinçli olmadan yapılan ve operasyonel risk kategorisine giren risklerdir.69 Neden olunan operasyonel riskler, banka çalışanlarının banka yönetiminin ve personelin eğitim yetersizliğinden, ihmalinden, görevlerini kötüye kullanmalarından kaynaklanan zarara uğrama riskleridir. Oluşan operasyonel riskler dört ana grupta incelenmektedir.

o Banka çalışanlarının hatası o Banka çalışanlarının yolsuzluğu

o Banka çalışanlarının kanununa aykırı davranışları o Bankada kilit personel eksikliği

Banka çalışanlarının hatası, çalışanların kötü niyet gözetmeden yapmış olduğu hatalar sonucu bankanın zarara maruz kalmasıdır. Yapılan muhasebe hataları, işleme konu olan bilgilerin sisteme yanlış girilmesi, mevzuata ve kanuna hâkim olamamaktan kaynaklanan hatalar ve bilgi eksikliği dolayısıyla limit aşımında hata yapılması gibi riskler bu gruba örnek olarak verilebilir.

68

Kaval, a.g.e., s.217 69 _{Babuşcu, a.g.e., s.155}

Banka çalışanlarının yolsuzluğu banka mallarını kendi çıkarlarına kullanılması, zimmete para geçirilmesi, banka kayıtlarına zarar verilmesi, gelirleri olduğundan fazla göstermesi, fiziksel ve fikri hırsızlık, kötü niyetle yetkisiz işlem yapması gibi davranışlardır.70

Banka çalışanlarının iş kanununa aykırı davranışları banka içi yaşanan ayrımcılık, cinsel taciz, amir ve yetkilinin personele yüklediği işlerin yerine getirilmemesi, işe geç gelme gibi risk getiren işlemlerdir.

Bankada kilit personel eksikliği banka lehine tesis eden haklarda, zorunlu raporlama, muhasebe işlemleri vb. özel eğitim ve bilgi isteyen banka işlemlerini yapabilecek ve kontrolünü sağlayacak çalışan eksikliği durumlarıdır. Yapılacak işlemler ya da alınacak kararlar bankanın genel kar zarar durumunu ya da itibarını etkileyebilecektir.

2.1.4.2. Teknolojik Riskler

Teknolojik riskler banka sistemlerinin dayandığı donanım ve yazılım çökmesi, iletişim ve data hatlarında kesilme ve diğer problemler, güç kesintileri vb. teknoloji kaynaklı durumları ifade eder.71

Teknolojik riskleri, yatırım riski, sistem geliştirme ve uygulama ile ilgili aksaklıklar, sistemin kapasite problemleri, sistemin başarısızlıkları ve sistemin güvenlik problemleri olarak beş grupta incelenebilir. Gelişen sistemin banka ihtiyaçlarını karşılayamaması veya uygun olmayan sistemlere yapılan yatırımlardan dolayı bankanın maruz kaldığı zarar yatırım riskini ifade etmektedir. Sistem geliştirme ve uygulama ile ilgili aksaklıklar programlama hataları, gelişen programın kullanımının zor olması sonucu çalışanın hata yapma olasılığının yüksek olması olarak örneklendirilebilir. Sistem kapasite problemleri ortaya çıkabilecek bir hafıza hatası veritabanı kayıplarından kaynaklanabilir.72 Sistem güvenlik problemleri banka sistem sunucusunun verdiği bir açıktan yararlanarak müşteri hesaplarının risk altına girmesi durumudur. İnternet bankacılığı kullanıcılarının ve son zamanlarda gelişen wap cep telefonu bankacılığı üzerinde oluşabilecek güvenlik zaafları da sistemden oluşan operasyonel risk alanına

70 _{Teker, Dilek Leblebici, Bankalarda Operasyonel Risk Yönetimi, Literatür Yayıncılık, İstanbul, 2006,} s.29

71

Altıntaş, a.g.e., s.463 72 _{Teker, a.g.e., s.32}

girmektedir. İnternet bankacılığı, çeşitli zamanlarda güvenlik açıkları vermesine karşın bankaların operasyonel işlem yoğunluğunu daha az kaynak kullanarak yerine getirebilmesi nedeniyle günümüz bankacılık sistemi vazgeçilmezleri arasına girmiştir. Bu nedenle bankalar sadece kendi içsel operasyonlarından kaynaklanan riskler değil müşteri odaklı operasyonel risklere de katlanmak zorunda kalmaktadır.

2.1.4.3. Organizasyon Riski

Bankanın faaliyetlerini sürdürebilmek amacıyla oluşturduğu iş süreçlerinden, organizasyon yapısından kaynaklanan risklerdir. İş akışlarındaki aksaklıklar, verimli şekilde işlemeyen organizasyonel yapıdan kaynaklanan sorunlar, kurum içi iletişim sorunları, yeni süreçlere uyumda ortaya çıkan sorunlar banka organizasyonunun getirdiği operasyonel riskler olarak karşımıza çıkmaktadır.73

2.1.4.4. Yasal Riskler

Bankalar için yasal risk, özellikle yeni tip işlemlere girerken veya uluslararası bankacılık faaliyetlerinde ortaya çıkmaktadır. Bunun nedeni söz konusu faaliyetlerin yabancı unsur taşımaları, buna bağlı olarak da birden fazla hukuk düzenini ilgilendirmeleridir. Dolayısıyla uluslararası bankacılık işlemlerinde ve sözleşmelerde yabancı hukuk sistemine uygunluk denetimi şarttır. Örneğin, karşı taraf taahhüdünü yerine getirmeyi reddediyorsa veya belirli sözleşme tipleri yabancı hukuk sisteminde geçersiz ise, bankanın taleplerini elde edebilmesi hususu önemli bir risk taşır.74 Ayrıca mevcut yasal düzenlemeler de bankanın dahil olduğu hukuki sorunları çözmede yetersiz kalabilir.75

2.1.4.5. Dışsal Riskler

Bankayla herhangi bir bağlantısı olmayan ve banka dışı etkenlerden kaynaklanan operasyonel risklerdir. Bankanın maruz kalacağı soygun, terör saldırıları,

73

Babuşcu, Şenol, Basel II Düzenlemeleri Çerçevesinde Bankalarda Risk Yönetimi, Akademi Yayınları, Ankara, 2005, s.157

74 _{Betge, Peter, Bankbetriebslehre, Springer Verlag, Berlin, 1996, ss.278-279} 75

Basel Komitesi, “Core Principles for Effective Banking Supervision”, Publication No.: 30, www.bis.org. 1997, s.22, Çeviri ve Sunuş: Melek Acar BOYACIOĞLU, “Operasyonel Risk ve Yönetimi”, Bankacılar Dergisi, 2002, S.43

banka mallarına üçüncü şahıslar tarafından zarar verilmesi gibi faaliyetler, bankanın dışardan aldığı hizmetlerde aksamalar dışsal riskler arsına girmektedir. Doğal afetler, deprem, sel yangın veya elektrik kesintileri, banka dokümanlarının depolanması ve muhafazasında saklama koşullarında kaynaklanabilecek maddi riskler dışsal risklerdir.76