Okulların Sahip Oldukları Kültürler

Okul kültürlerinin belirlenmesi için, okul kültürü sekiz boyuta ayrılmıştır. Her bir boyut irdelenerek, elde edilen bulgular ve bunun sonucunda yapılan yorumlar açıklanmıştır.

Araştırma kapsamındaki ilk kültürel boyut “örgütsel bağlılık” tır. Bu boyutta hiçbir okulun üst düzeyde güçlü kültürel bir boyuta sahip olamadığı Tablo 7’den görülmektedir. 3,97 ortalama ile B ilköğretim okulu en yüksek değere sahipse de, üst düzeyde kültürel boyuttan oldukça uzak olduğu görülmektedir. Diğer okulların söz konusu boyutla ilgili ortalamaları 3,48 ile 3,78 arasında değiştiğinden, bu okulların örgütsel bağlılık boyutunda güçlü fakat geliştirilmesi gereken kültürel özelliklere sahip olduğu dikkat çekmektedir. Örgütsel bağlılığı geliştirmeden, üst düzeyde güçlü okul kültürlerinin oluşturulması güçtür (Aktaran, Balcı,2002).

Tablo 7

Örgütsel Bağlılık Kültürel Boyutu Kültürel Boyut : Örgütsel Bağlılık

Anket Soruları: 1 2 3 Okul

Kültürü Okullar _{x x x ∑ x ∑x} A İlköğretim O. 4,57 3,86 2,91 3,78 4,09 B İlköğretim O. 4,56 4,15 3,2 3,97 4,30 C İlköğretim O. 4,7 4 3 3,9 4,22 D İlköğretim O. 4,15 3,15 2,68 3,33 3,58 E İlköğretim O. 4,34 4 2,63 3,48 3,96 F İlköğretim O. 4,19 3,75 3 3,64 3,93 G İlköğretim O. 4,31 3,77 3,03 3,7 4,00 Kültürel Boyut ∑ x 4,40 3,81 2,92 3,69 4,01

Dolayısıyla öğrenci başarısının örgütsel bağlılık güçlendirilmeden elde edilemeyeceği gerçeği, Kocaeli - Körfez ilçesindeki ilköğretim okullarının önünde önemli bir sorun olarak görülebilir.

Okulların kültür boyutlarından bir diğeri, “kolaylaştırıcı değerler” dir. Araştırma kapsamındaki okullardan, bir okulun 3,29 ortalama ile kolaylaştırıcı değerler boyutunda vasat düzeyde olduğu; diğer okulların ise 3,61 ile 3,97 değerleri arasında kaldığından geliştirilmesi gereken kültürel boyut düzeyinde olduğu anlaşılmaktadır. Bu doğrultuda Körfez ilçesindeki araştırma kapsamındaki tüm okulların özerklik, girişimcilik, yeniliklere açıklık, yaratıcı fikirleri destekleme, işbirliği, okul üyelerinin birbirine güveni ile ekip çalışması gibi teşvik edici, kolaylaştırıcı değerlere yeterince önem vermedikleri söylenebilir. Bu değişkenlere önem verilmeden üst düzeyde güçlü bir kültüre sahip olmanın güç olduğu ortadadır.

Tablo 8

Kolaylaştırıcı Değerler Kültürel Boyutu Kültürel Boyut: Kolaylaştırıcı Değerler

Anket Soruları : 4 5 6 Okul

Kültürü Okullar _{x x x ∑ x ∑x} A İlköğretim O. 4,52 3,82 2,88 3,74 4,09 B İlköğretim O. 4,51 4,11 3,17 3,93 4,30 C İlköğretim O. 4,65 3,96 2,97 3,86 4,22 D İlköğretim O. 4,11 3,12 2,65 3,29 3,58 E İlköğretim O. 4,30 3,96 2,60 3,62 3,96 F İlköğretim O. 4,15 3,71 2,97 3,61 3,93 G İlköğretim O. 4,27 3,73 3,00 3,67 4,00 Kültürel Boyut ∑ x 4,36 3,77 2,89 3,67 4,01

Güçlü okul kültürlerinin değerleri arasında yer alan diğer bir boyut “insan kaynaklarını geliştirme” dir. Araştırma kapsamındaki okullardan söz konusu boyutla ilgili olarak B ilköğretim okulunun ortalaması 4,32 C ilköğretim okulunun 4,31 olduğundan, üst düzeyde güçlü kültürel boyuta sahip olduğu söylenebilir. A ilköğretim okulunun ortalaması da 4,18 olduğundan bu boyut, üst düzeyde güçlü kültürel boyut içerisinde değerlendirilebilir. Tablo 9'dan görülebileceği gibi, diğer okulların ortalamaları 4,20'nin altında olup, güçlü fakat geliştirilmesi gereken kültürel boyut olarak ortaya çıkmaktadır. Bu bulgular doğrultusunda, araştırma kapsamındaki okullarda, insan kaynaklarının geliştirilmesine yönelik değer ve normların oluşturulamadığı, insan kaynaklarını geliştirmeyen okulların güçlü okul kültürü oluşturmalarının da beklenemeyeceği, ifade edilmektedir (Çelik, 2002).

Tablo 9

İnsan Kaynaklarını Geliştirme Kültürel Boyutu Kültürel Boyut : İnsan Kaynaklarını Geliştirme

Anket Soruları : 7 8 Okul Kültürü

Okullar _{x x ∑ x ∑ x} A İlköğretim O. 4,53 3,83 4,18 4,09 B İlköğretim O. 4,52 4,12 4,32 4,30 C İlköğretim O. 4,66 3,97 4,31 4,22 D İlköğretim O. 4,12 3,12 3,62 3,58 E İlköğretim O. 4,30 3,97 4,14 3,96 F İlköğretim O. 4,16 3,72 3,94 3,93 G İlköğretim O. 4,38 3,79 4,08 4,00 Kültürel Boyut ∑ x 4,38 3,79 4,08 4,01

Araştırma kapsamında irdelenen kültür boyutlarından bir diğeri ise olumlu insan ilişkileridir. B İlköğretim Okulu 4,59 ortalama ile C ilköğretim okulu 4,22 ortalama ile bu konuda üst düzeyde güçlü kültürel boyuta sahip olduğu Tablo l0’dan görülmektedir. Bir okulun 3,35 ortalama ile olumlu insan ilişkileri boyutunda vasat, diğerlerinin üst düzeyde güçlü kültürel özellikler sergilemeye yakın oldukları görülmektedir.

Tablo 10

Olumlu İnsan İlişkileri Boyutu Kültürel Boyut : Olumlu İnsan İlişkileri

Anket Soruları : 9 10 Okul Kültürü

Okullar _{x x ∑ x ∑x} A İlköğretim O. 4,13 3,99 4,06 4,09 B İlköğretim O. 4,59 4,59 4,59 4,30 C İlköğretim O. 4,32 4,12 4,22 4,22 D İlköğretim O. 3,56 3,14 3,35 3,58 E İlköğretim O. 3,31 4,11 3,71 3,96 F İlköğretim O. 4,11 3,65 3,88 3,93 G İlköğretim O. 4,08 3,93 4,00 4,00 Kültürel Boyut ∑ x 4,01 3,93 3,97 4,01

Tablo 11

Etkili İletişimin Kültürel Boyutu Kültürel Boyut : Etkili İletişim

Anket Soruları : 11 12 13 Okul

Kültürü Okullar _{x x x ∑ x ∑x} A İlköğretim O. 4,07 3,44 2,59 3,37 4,09 B İlköğretim O. 4,06 3,70 2,85 3,54 4,30 C İlköğretim O. 4,19 3,56 2,67 3,47 4,22 D İlköğretim O. 3,70 2,81 2,39 2,96 3,58 E İlköğretim O. 3,87 3,56 2,34 3,26 3,96 F İlköğretim O. 3,74 3,34 2,67 3,25 3,93 G İlköğretim O. 3,84 3,36 2,70 3,30 4,00 Kültürel Boyut ∑ x 3,92 3,40 2,60 3,31 4,01

“Etkili iletişim”, araştırma kapsamında ele alınan bir diğer kültürel boyuttur. Etkili iletişim boyutunda da en yüksek skoru 3,54’lük ortalama ile B ilköğretim okulu, araştırma kapsamındaki okulların tümünde elde edilen ortalamalar 4,20’nin altında kaldığından, tüm okullarda geliştirilmesi gereken bir kültür boyutu olarak ortaya çıkmaktadır. Okul üyeleri arasında sürekli ve etkili bir bilgi akışının olmaması, sorun veya önerilerin ilgili yerlere bildirilememesi, okul ile öğrenci ve çevre arasında köprü kurulamamasına, dolayısıyla okul kültürünün zayıflamasına neden olabilmektedir. Tablo I1’den görülebileceği gibi, etkili iletişim kültürel boyutu, diğer kültürel boyutlar içinde araştırma kapsamındaki tüm okulların

3,31 ile en düşük toplam aritmetik ortalamasına sahip boyuttur.

Tablo 12

Uzun Süreli İstihdam Kültürel Boyutu Kültürel Boyut : Uzun Süreli İstihdam

Anket Soruları : 14 15 Okul Kültürü

Okullar _{x x ∑ x ∑x} A İlköğretim O. 4,15 3,51 3,83 4,09 B İlköğretim O. 4,14 3,78 3,96 4,30 C İlköğretim O. 4,27 3,64 3,96 4,22 D İlköğretim O. 3,78 2,86 3,32 3,58 E İlköğretim O. 3,94 3,64 3,79 3,96 F İlköğretim O. 3,81 3,41 3,61 3,93 G İlköğretim O. 4,02 3,47 3,74 4,00 Kültürel Boyut ∑ x 4,02 3,47 3,74 4,01

Tablo 12’den görülebileceği gibi, A,B ve C ilköğretim okullarının diğerlerine göre skorlarının yüksek olmasına rağmen, güçlü fakat geliştirilmesi gereken aralıktadır.

A ilköğretim okulu 4,11 B ilköğretim okulu 4,53 ve C ilköğretim okulu da 4,24 aritmetik ortalama ile "işbirliği ve güven" kültürel boyutunda da, "uzun süreli istihdam" boyutunda olduğu gibi, üst düzeyde güçlü kültürel özelliklere sahip olduğu görülmektedir (Tablo 13).

Okul üyeleri arasında, işbirliği ile karşılıklı güvenin yüksek olduğu okullarda, çalışma isteğinin yüksek olması beklenir. Bu durum, işbirliği ve güven ile uzun süreli istihdam arasında bir ilişkinin olabileceğini fakat bu durumun okul müdürünün özellikleri,

demokratik yönetim ve katılım gibi diğer bazı değişkenler tarafından da etkilendiği şeklinde yorumlanabilir.

Tablo 13

İşbirliği ve Güven Kültürel Boyutu Kültürel Boyut : İşbirliği ve Güven

Anket Soruları : 16 17 18 Okul

Kültürü Okullar _{x x x ∑ x ∑x} A İlköğretim O. 4,28 4,20 4,11 4,20 4,09 B İlköğretim O. 4,27 4,52 4,53 4,44 4,30 C İlköğretim O. 4,41 4,35 4,24 4,33 4,22 D İlköğretim O. 3,89 3,43 3,80 3,71 3,58 E İlköğretim O. 4,07 4,35 3,72 4,05 3,96 F İlköğretim O. 3,94 4,08 4,24 4,09 3,93 G İlköğretim O. 4,04 4,11 4,29 4,15 4,00 Kültürel Boyut ∑ x 4,13 4,15 4,13 4,14 4,01

“Yüksek motivasyon ve verimlilik”, güçlü okul kültürü boyutlarından bir diğeridir. Tablo 14'te, araştırma kapsamındaki okullar arasından B ilköğretim okulunun 4,33 ortalama ile C ilköğretim okulunun 4,23 ortalama ile üst düzeyde güçlü kültürel boyuta sahip olduğu görülmektedir. B ve C ilköğretim okullarının ardından en yüksek ortalamaya 4,10 ile A ilköğretim okulu sahip olduğundan, bu ilköğretim okulunun da az bir çabayla söz konusu kültürel boyutu istenilen düzeye getirebileceği görülmektedir.

Çeşitli araştırmacı ve yazarlar da, yüksek motivasyon ve verimliliğin güçlü okul kültürlerinin ayrılmaz bir bileşeni olarak görmektedirler (Şişman, 1999). İşbirliği ve güvenin,

okul üyelerinin motivasyon ve verimliliklerinin de yüksek olması doğal bir sonuç olarak düşünülmektedir.

Tablo 14

Yüksek Motivasyon ve Verimlilik Kültürel Boyutu Kültürel Boyut : Yüksek Motivasyon ve Verimlilik

Anket Soruları : 19 20 21 Okul Kültürü

Okullar _{x x x ∑ x ∑x} A İlköğretim O. 4,26 4,01 4,03 4,10 4,09 B İlköğretim O. 4,24 4,32 4,43 4,33 4,30 C İlköğretim O. 4,38 4,15 4,15 4,23 4,22 D İlköğretim O. 3,87 3,28 3,72 3,62 3,58 E İlköğretim O. 4,05 4,15 3,64 3,95 3,96 F İlköğretim O. 3,91 3,90 4,15 3,99 3,93 G İlköğretim O. 4,01 3,92 4,20 4,04 4,00 Kültürel Boyut ∑ x 4,10 3,96 4,05 4,04 4,01

Genel bir değerlendirme yapmak gerekirse, araştırma kapsamındaki B ilköğretim okulu 4,30 ortalama ile, C ilköğretim okulu 4,22 ortalama ile üst düzeyde güçlü okul kültürüne sahip oldukları görülmektedir. Diğer okulların ise güçlü fakat geliştirilmesi gereken okul kültürlerine sahip oldukları görülmektedir. Bu bulgulardan hareketle, genel olarak okulların üst düzeyde güçlü kültüre sahip olabilmek için gerekli alt yapıya sahip oldukları ve belirli boyutlara özen gösterdikleri takdirde üst düzeyde güçlü kültüre sahip olabilecekleri söylenebilir.

Chinaekwu (1993), öğretmenlerin karar sürecine katılması ve okul kültürü arasındaki ilişkiyi araştırmış ve bu iki değişken arasında belirgin bir ilişki saptamıştır (Aktaran, Çelik, 2002) . Dolayısıyla, demokratik yönetim ve katılım güçlü kültür boyutlarından bir diğeridir. Bu boyut; “Öğretmenler de okulumuzda söz sahibi midir? Okulumuzda demokratik bir anlayış vardır diyebilir miyiz?” soruları ile analız edilmeye çalışılmıştır.

Araştırma kapsamındaki okullarda genel kültür düzeyi 4.20 nin üzerinde olan B ve C ilköğretim okullarında, öğretmenlerin çoğunluğu; karara katılabildiklerini, demokratik yapının okullarında işlediğini belirtiyorlar. Bu öğretmenler; öğretmenler kurulu kararlarının ortaklaşa alındığını ve alınan her kararın öğretmen odasında dönem boyunca panoda bulunduğunu, sınıfları ile ilgili kararları rahatlıkla alıp uygulayabildiklerini belirtiyorlar.

D ilköğretim okulunun öğretmenleri ise; okul müdürünün yetkiyi tek elde topladığını, müdürün kendilerine güvenmediğini, yetkisini ön plana çıkardığını, çoğu kararların kendilerine yazılı olarak tebliğ edildiğini belirtiyorlar.

Oysa klasik müdür anlayışı ve rutin işler dönemi geride kalmıştır. Bilgi çağının okul yöneticisine yeni bir soluk ve yeni bir elbise gerekmektedir. Okul yöneticisinin geleneksel yönetim anlayışı ile bu yeni değişime uyum sağlaması mümkün değildir (Çelik,2002).

Güçlü kültür boyutuna etki eden bir diğer boyut “Öğretmen çabası ve öğrenci başarısıdır”. Bu boyutta öğretmenlere; “Öğrencilerinizin başarıya yönelik motivasyonu yüksek midir? Sizler, öğrencilerinizin öğretimi kadar, eğitimi ve beceri edinmesine de önem verir misiniz?”soruları yöneltildi.

çekici. Çünkü, öğrenci başarısı ile bunun sağlanmasında temel sorumluluk sahibi olan öğretmenler kendi çabalarını yeterli görüyorlar. Genellikle tüm okullardaki öğretmenler, öğrencilerin motivasyon sorununu kendilerinin dışındaki etkenlere bağlıyorlar. Bu durum ise, okulun kendini geliştirmesine ve dinamizmine engel oluşturabilir. Okul ve öğrenci başarısının gelişmesi için öğretmenlerin de kendilerini sürekli olarak geliştirmeleri gerektiğine inanmaları gerekmektedir.

Öğretmenler, ortaöğretim kurumlar sınavını ve üst öğrenimi, eğitim ve beceri kazandırmanın çok önünde görüyorlar. Sonuçta ilköğretim genel amaçları düşünüldüğünde amaçlarda ciddi sapmalar olabileceğini düşündürmektedir.

İlköğretim okullarında öğrenciler birer yetişkin kişi olarak değil, öğrenci olarak görülüyor. Oysa güçlü okul kültürlerinde akademik başarının yanında, öğrenciler “yetişkin bir kişi” olarak değerlendirilir (Celep 2000). Buradaki amaç, okul kültürünün öğrenciye verdiği değeri göstermektedir.

Kontrol ve disiplin kültürel boyutunun irdelenmesinde görüşme yapılan okul öğretmenlerine; “Öz değerlendirmeye önem verir misiniz? Çalışma düzeninizi okul yönetimi müdahale etmeden sağlayabilir misiniz?” soruları ile veri toplanmaya çalışılmıştır.

Bu boyutta A, B ve C ilköğretim okulları sorulan sorulara genelde evet yanıtı verirken üst düzey güçlü kültüre sahip oldukları izlenimini vermekteler. Bu okulların motivasyon ve yenilikçiliği azaltan yapısal ve yakından kontrolü en aza düzeye indirdiği, öz değerlendirmeyi arttırarak, bunun sonucunda disiplin problemlerine de rastlanmadığı görülmektedir. Çünkü bu okullarda okul yöneticileri yetkiyi değil etkiyi ön plana çıkardıkları görülmektedir. Örneğin; bu oklularda okul müdürleri son iki yıl içerisinde hiçbir öğretmene disiplin cezası vermemiştir. Bunun sonucunda “yüksek motivasyon ve verimlilik” kültürel boyutunda da yüksek puan elde edilmiş (Tablo 14).

Örgüt üyeleri arasındaki işbirliği ve güven ile olumlu insan ilişkilerinin yüksek düzeyde olduğu okullarda; kontrol ve disiplin yapısal ve yakından kontrole gereksinim kalmadan öz değerlendirme ile gerçekleşebilmesi doğaldır. Bu anlamda güçlü okul kültürü, çalışanların motivasyon ve yenilikçiliğini azaltan resmi bürokrasiye dayanmadan gerekli yapı ve kontrolü sağlamaktadır.

Okul kültürünün oluşmasında baş aktör diyebileceğimiz okul yöneticisinin özellikleri; araştırma kapsamındaki okul öğretmenlerine şu sorular sorularak tespit edilmeye çalışıldı.

Okul müdürümüz;

• Kendisini okulun amaçlarının gerçekleşmesine adar mı? • Öğretmenlere tarafsız davranır mı?

• Uygun öğrenme ortamının yaratılmasına yardım eder mi?

• Öğretmen, öğrenci ve ailelerin gereksinimlerini karşılamaya çalışır mı ? • Okulun bürokratik yapısını yumuşatmaya çalışır mı?

• Öğretmenleri desteklemek amacı ile izler mi? • Okul üyelerine gerekli rehberliği sağlar mı?

Genel bir değerlendirme yapmak gerekirse; araştırma kapsamındaki B ve C ilköğretim okulları, üst düzey güçlü kültür özelliklerini gösterecek yanıtlar vermektedir. Bu okullarda öğretmenler büyük çoğunlukla okul müdürlerinin kendilerine yansız davrandığını, okulun amaçlarına kendini adadığını, öğretimsel liderlik rolünü yerine getirmeye, bürokratik yapıyı yumuşatmaya çalıştığını, gerekli rehberliği sağladığını belirtiyorlar.

Bu değişkenler, etkili okul araştırmaları kapsamında özellikle altı çizilen, okul müdürlerinin özellikleri ve okul kültürünün güçlü olması için gereken temel boyutlar olarak ortaya çıkmaktadır (Balcı, 2002).

B ve C ilköğretim okulunun yöneticileride sınavla okul müdürü olmuşlardır. Öğretmenler, okul müdürlerinin alanına hâkim olduğunu ve bulunduğu makama hak ederek geldiğini belirtiyorlar. Hatta B ilköğretim okulundaki öğretmenler “Bizim müdürümüz diğerlerinden farklıdır” ifadesini sıklıkla kullanıyorlar. Bu iki okulda da okul yöneticileri öğretmenler tarafından uzman kişi olarak görülüyorlar. Araştırma sonuçları Swyner’in (1986) yapmış olduğu bulgularla örtüşmektedir. Swyner’e göre, okul yöneticisinin; “görülebilir”,adil, tutarlı olması, olumlu girişimlere destek vermesi, olumlu öğrenme ortamına zemin hazırlaması okulda güçlü kültürün oluşmasına ve gelişmesine katkı sağlamaktadır (Aktaran, Balcı, 2002).

Özellikle D, E ve F ilköğretim okullarında bu boyutta sorulan sorulara verilen yanıtlar genellikle olumsuz olmuştur. Adı geçen okullarda öğretmenler; okul yöneticilerinin alanlarına hâkim olmadığını, öğretmenlerinin müdüre saygı duymadıklarını hatta yöneticiliği kendilerinin daha iyi yapabileceğini söylüyorlar. Bu okullardaki yöneticilerin ortak özellikleri ise müdürlük görevi iki yıldır sürdürüyor olmaları. D ilköğretim okulu müdürünün ise görevini vekâleten yürütüyor. Bu üç okullardaki öğretmenlerin tamamına yakını yöneticilerinin siyaseten atandıkları yönünde görüş bildiriyorlar.

Bu durumun Milli Eğitim Bakanlığının sıklıkla değiştirdiği Yönetici Atama Yönetmeliğinin objektif ölçütlerin ortaya konulamamasından kaynaklandığı düşünülmekte. Celep’in (2000), de vurguladığı gibi, okul yöneticiliğine atamada yeterlilik ölçütünün değil

BÖLÜM V

5. SONUÇ ve ÖNERİLER