Okul Sağlığı Hizmetler

Okul dönemi, yaşam süreci içerisinde önemli bir dönemi oluşturur ve 6-19 yaş arasını kapsar, diğer bir deyişle ergenlik döneminin büyük bir bölümü okul dönemindedir. Birçok yörede okul çocuğu toplam nüfusun %30’unu oluşturur. (44).

Ülkemizde zorunlu eğitimin sekiz yıla çıkarılması ile okula devam yaşı ve oranları artmıştır. Ancak halen lisede 15-18 yaşındaki gençlerin üçte biri okula devam etmemektedir. Bu oran kız çocuklarında daha yüksektir (8).

Okul sağlığı hizmetleri, öğrencilerin ve okul çalışanlarının sağlığının değerlendirilmesi, geliştirilmesi, sağlıklı okul yaşamının sağlanması ve sürdürülmesi, öğrenciye ve dolayısıyla topluma sağlık eğitiminin verilebilmesi için yapılan çalışmaların tümüdür. Amacı, toplumdaki okul çocuklarının en iyi bedensel, duygusal ve toplumsal sağlığa kavuşmalarını sağlamak ve sürdürmek, böylece çocukların, dolayısıyla toplumun sağlık düzeyini yükseltmektir (44,45).

Ülkemizde yer alan okullarda, yaklaşık 12 milyon öğrenci eğitim görmektedir. Başarılı bir eğitim için sağlık ilk koşuldur. Bu nedenle okul sağlığı hizmetleri çok önemlidir. Okul sağlığı hizmetlerinin sağlayacağı yararlar şöyle özetlenebilir:

¾ Herhangi bir sağlık kuruluşundan yararlanamayan çocuklara ve ergenlere sağlık hizmeti olanağı sağlar.

¾ Koruyucu sağlık hizmetlerini bilmeyen ya da yararlanamayan ailelere, koruyucu hizmetlerin önemi öğretilebilir.

¾ Davranışsal risk değerlendirmesi ve önleme yöntemleri geliştirilebilir. Bu amaçları karşılayabilmek için okul sağlığı hizmetleri aşağıdaki alanları içermelidir:

¾ Akut hastalıklara yaklaşım ¾ Kronik hastalıklara yaklaşım ¾ Çevre sağlığı

¾ Sağlık eğitimi (8,44,45,46).

Sağlık İzlemi: Normal koşullarda izlemlerin, yılda bir kez yapılması önerilmektedir. Okul giriş muaynesinde yapılacak ilk görüşmede, çocuğun ve ergenin sağlık öyküsü alınmalıdır. Okuldaki başarısını etkileyecek fiziksel, duygusal ve ailesel sorunlar sorgulanmalıdır. Ayrıca çocuğun ve ergenin dil, motor ve sosyal gelişimi ile aşılanma durumu öğrenilmelidir. Ergenlik döneminde görüşme ve gözlem, ergenin kendisi ile yapılabilir. Bu tekrarlayan görüşmelerde, yeni sağlık sorunları, ilaçlar, ergenin gelişimi ve psikososyal durumundaki değişiklik ile okul başarısı ve sorunları sorgulanmalıdır (8,47).

Görüşmeden sonra ayrıntılı fizik inceleme yapılmalıdır. Fizik incelemede tüm sistemler ele alınmalıdır. Beslenme durumları değerlendirilip çocuklar ve ergenler obezite yönünden de incelenmelidir (8).

Akut Hastalıklara Yaklaşım: Bu kapsam içinde bulaşıcı hastalıklara yaklaşım ve bunların önlenmesi ve ilkyardım önemli yer tutmaktadır. Ayrıca bu yaş grubunda okul ortamında sık görülebilecek ve girişim gerektirebilecek durumlara da ilk yaklaşım yapılabilmelidir. Her okulun acil durumlarda hangi kurumun ve kimlerle iletişime geçilmesi gerektiği konusunda plan ve organizasyonları olmalıdır. İstenen okul sağlığı hizmetleri içinde acil duruma ilk girişimin okul hemşiresi tarafından yapılmasıdır. Bu nedenle okul hemşiresi, temel yaşam desteği ve ilkyardım durumunda ilk yapılacak girişimler konusunda eğitilmelidir.

Okulda hemşire ve doktorun bulunamayabileceği göz önünde bulundurularak, okul çalışanlarının de acil girişimler konusunda eğitilmesi de uygun olur (8).

Hızlı hazır yiyecek tüketiminin fazla olduğu ergenler, okullarda bu yiyecekleri satın almak için genellikle kantini tercih ederler. Ancak sağlıksız koşullarda

yapılan ve sağlıksız beslenmeye neden olan yiyecek satışı, toplu yaşanılan yerlerde tüketildiğinde zehirlenmelere yol açabilir. Bu nedenle okul sağlığı hemşiresinin zehirlenmeler konusunda da bilgi sahibi olması gerekir (48).

Kronik Hastalıklara Yaklaşım: Kronik hastalıklara okul sağlığı kapsamındaki temel prensibi, kronik hastalıkların çocuk, aile ve eğitim üzerindeki etkileri ile mücadele etmek , tedavi ve eğitimin sürdürülmesi ve ergenin benlik gelişiminin desteklenmesi felsefesini oluşturmaktadır (8).

Örneğin; diabeti olan bir ergende, okul sağlığı hemşiresinin özellikle beslenmesi konusunda dikkatli olması gerekir. Hızlı hazır yiyecek tüketiminin fazla olduğu ortamda bulunan ergen, çevresinin de etkisiyle bu tip yiyecekleri tüketebilir. Bu nedenle ergenin, hastalığı ve uygulanabilir diyet yöntemleri konusunda bilgilendirilmesi gerekir.

Çevre Sağlığı: Hızlı hazır yiyecek tüketiminin yaygın olduğu okullarda, sağlığın ve eğitimdeki başarının sürdürülmesinde, çevre sağlığının önemi büyüktür. Hızlı hazır yiyeceklerin hijyen kurallarına uymadan hazırlanması, tüketicilere besinlerden sarılık virüsü (Hepatit A), salmonella, mantar ve küflerden kaynaklanan hastalıkların ve parazitlerin geçmesine neden olabilir.

Sağlık Eğitimi: Okul sağlığı çalışmaları, sağlık eğitimi ile desteklenmelidir. Böylece çocukların ve ergenlerin, sağlıkla ilgili kavramları daha iyi anlamları sağlanabileceği gibi, tüm yaşantıları boyunca gerekli olacak bazı davranış biçimlerini benimsemeleri de gerçekleşebilir. Sağlık eğitimi, okul sağlığı çalışmalarına katılan öğretmen ve sağlık personeli tarafından yapılabilir. Sağlık personeli, öğretmenle işbirliği yaparak eğitimin planlanmasında görev almalı ve uygulamalar sırasında öğrencilerle iletişim içine girmelidir (49).

Sağlık eğitimi konuları, öğrencilerin günlük yaşantılarını deneyimlerini ilgilendiren konulardan ve içinde yaşadığı günden güne değişen sosyal, ekonomik ve kültürel çevreyi kapsayan olgulardan seçilmelidir. Bireysel temizlik, ev hijyeni,

çevre temizliği, besinlerin en yararlı biçimde kullanılmaları, okulun ve evlerin bahçelerinin sağlığa uygun şekilde düzenlenmesi, yeterli ve temiz içme suyu sağlanmasının önemi, vektör ve kemiricilerin zararları ve bunların ortadan kaldırması çalışmaları, hastalıkların insan sağlığı ve öğrenmeye olan olumsuz etkileri, ana ve çocuk sağlığı gibi konulara özellikle önem verilmelidir. Okulda öğrencilere verilen sağlık eğitiminin başarılı olabilmesi için aile tarafından verilen eğitimle bağdaşması gerekir. Bu nedenle okuldaki sağlık eğitimi ile temel sağlık hizmetleri yolu ile topluma sunulacak olan sağlık eğitiminin birbirini desteklemesi gerekmektedir (49).

Yetersiz ve dengesiz beslenen ergenlerde, beslenme eğitiminin önemi büyüktür. Özgen’in, Ahsen’in yapmış olduğu çalışmadan bildirdiğine göre, beslenme eğitimi alan ve beslenme eğitimi almayan lise öğrencileri üzerinde yaptığı çalışmada, beslenme eğitimi almayan öğrencilerin, beslenme eğitimi alan öğrencilere göre hızlı hazır yiyeceklerden döner, hamburger, tost, simit, poğaça, çikolata ve gofret türü yiyecekleri daha sık tükettikleri saptanmıştır (50).