Hemşirelik; bireyin, ailenin ve toplumun sağlığını ve esenliğini koruma, geliştirme ve hastalık halinde iyileştirme amacına yönelik hemşirelik hizmetlerinin planlanması, örgütlenmesi, uygulanması, değerlendirilmesinden ve bu hizmetleri yerine getirecek kişilerin eğitiminden sorumlu, bilim ve sanattan oluşan bir sağlık disiplinidir (53).
Hemşire; Temel bir hemşirelik eğitim programını tamamlamış olan ve toplumun katkısını alarak, hastalığın önlenmesi, hastanın bakımı ve sağlık düzeyinin yükseltilmesi için, hemşirelik alanında sorumluluk almaya yeterli ve yetkili kişidir (53).
Çocuk sağlığı hemşiresinin rolü, sürekli olarak değişmektedir. Bu değişiklikler; sağlık ve tıbbi bakım alanındaki bilimsel ve teknolojik ilerlemeler, kadın hareketlerinin etkisi, devletin çocuk bakımındaki rolünün artması ve hemşirelik mesleğindeki değişiklikler nedeniyle olmuştur (54).
Ergenin sağlığı ile ilgili kavramlar incelendiğinde; sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların önlenmesi, sağlığın sürdürülmesi ve sağlığın düzeltilmesi, ergenin ve ailenin mümkün olan en üst düzeyde sağlığa ulaşmaları, dikkate alınması gereken üç kavramdır. Sağlığın geliştirilmesinde hemşirenin amaçları; hastalıkları önlemek ve en üst düzeyde sağlığa ulaşma çabalarında ergene ve ailesine yardım
etmektir. Okul sağlığı hemşiresi; ebeveynlere, ergenlere ve okul öğretmenlerine bireysel ya da grup eğitimi ve rehberlik yaparak bu amaçlara ulaşabilir. Sağlığın sürdürülmesi temelde sağlıklı ya da kronik sağlık sorunu olan, ancak normal fonksiyonları önemli ölçüde etkilenmeyen ergenlerin (örn; diyabeti kontrol altında olan ergenin) sağlık bakımını içerir. Burada hemşirenin büyük ölçüde destekleyici ve eğitici rolü vardır (örn; diyabeti olan ve uygun beslenmeyen ergenin eğitimi) (54).
Hemşirenin temel işlevi, sağlam ya da hasta bireye yardım etmektir. Bu yardım sağlamın sağlığının sürdürülmesi, hastanın yeniden sağlığına kavuşması için gerekli bilgi, istek ve güce kavuşmasına yönelik etkinlikleri içerir. Amerikan Hemşireler Birliği tarafından, 1986 yılında geliştirilen, Ana ve Çocuk Sağlığı Hemşireliği Uygulama Standartları verilmiştir. Buna göre hemşire:
1) Çocukların ve ebeveynlerin optimum sağlığa ulaşmalarına ve bunu sürdürmelerine yardım etmelidir.
2) Aile üyelerine kişisel büyüme gereksinimleri ve optimum aile fonksiyonları arasında bir denge kurmaları ve bunu sürdürmeleri için yardım etmelidir.
3) Olası gelişimsel sorunları ve sağlık sorunlarını önlemek için, risk altındaki hastalara ve ailelere müdahale etmelidir.
4) Büyüme ve gelişme, hastalıklardan iyileşme için tehlikelerden uzak bir ortam sağlamalıdır.
5) Sağlık durumundaki değişiklikleri ve optimum gelişimden sapmaları belirlemelidir.
6) Hastalıktan iyileşmeyi ve hayatta kalmayı kolaylaştırmak için uygun müdahaleleri ve tedavileri yapmalıdır.
7) Hastalara ve ailelere hastalık, doğum, çocuk yetiştirme ve çocukluk dönemi süresince gelişimsel ve travmatik durumlarla baş etmeleri ve bu deneyimlerine bir anlam vermeleri için yardım etmelidir.
8) Sağlık bakım hizmetlerinin yeterli düzeyde kullanımını ve bu hizmetlerin elde edilebilme olanaklarını artırmaya yönelik aktif stratejiler uygulamalıdır.
9) Uygulamanın değerlendirilmesi, eğitim ve araştırma yoluyla ana-çocuk sağlığı hemşireliği uygulamasını geliştirmelidir (54).
Bu işlevler göz önünde bulundurulduğunda, büyüme ve gelişmenin en dinamik olduğu dönemlerden biri olan ergenlik dönemi, hemşirenin dikkatle ele alması gereken dönemlerden biridir (8,53).
Ergenin sağlığını korumayı, sağlıklı yaşamayı öğrendiği yer aileden sonra okul çevresi olup doğru yada hatalı bilgi ve davranışlar aile ve okul çevresinde kazanılmaktadır. Bu nedenle anne, baba ve öğretmenlerin çocuğa iyi bir örnek oluşturması gerekmektedir. Sağlıklı büyümede, yaşam boyu sağlığın korunmasında ve beden kitle indeksinin normal sınırlar içinde tutulmasında, ergenin beslenme şekli ve çocukluk döneminde kazanmış olduğu beslenme alışkanlıkları en önemli etmenlerden biridir (6).
Dünya Sağlık Örgütünün okul sağlığı komitelerinin okul sağlığı ile ilgili yayınladığı raporlarda, okul sağlığı çalışmalarının sağlık ekibi tarafından yürütülmesinin gerekliliğini vurgulamıştır. Hizmet götürülen toplumun niteliklerine bağlı olarak eğitimcilerle yakın işbirliği yani işbölümü yapmak gerekmektedir. Sağlık ekibinde yer alması gereken kişiler hekim, hemşire, öğretmen, öğrenci velisi, olanak varsa psikolog yada sosyal çalışma uzmanıdır. Ekip üyelerinin bu çalışmayı başarılı bir biçimde yürütmeleri için okul sağlığı konusunda mesleki bir temel eğitime gereksinim vardır (44).
Okul sağlığı hizmetlerinde çalışan hemşirenin görevleri; ¾ Fizik inceleme;
Fizik muayenede yer alan boy, kilo ve kan basıncı ölçümleri, görme ve işitme testleri, ruhsal sorun saptama anketleri gibi bazı işlemler okul hemşiresi tarafından yapılır. Çocuğun muayenesi sırasında öğretmen mutlaka bulunmalıdır, çünkü öğrencilerin güvendikleri ve onları yönetecek en uygun kişidir (48).
¾ Taramalarla hekime yardımcı olma;
Örneğin; Büyüme ve gelişme taramaları ile öğrencilerin, boy ve ağırlıkları her yıl ölçülmeli, gelişiminde gerilik ya da obezite gibi sağlık sorunu saptananlar ileri incelemeler için sevk edilmelidir.
¾ Sağlık eğitimi ;
Örneğin; Yeterli ve dengeli beslenmenin sağlanmasında, sağlık eğitiminin rolü büyüktür.
¾ İlkyardım;
Örneğin; Okul sağlığı hemşiresinin zehirlenmeler konusunda bilgi sahibi olması gerekir. Çünkü, okullar toplu yaşanılan yerlerdir ve ergenlerde abur cubur yeme alışkanlığının da fazla olduğunu düşünürsek bu konu üzerinde durulması gerekmektedir.
¾ Ailelere bilgi verme;
Örneğin; Ailelere verilecek eğitimle ergenlerin, yeterli ve dengeli beslenmesi sağlanabilir.
¾ Yönetme,
¾ İleri tetkik ve tedavi gerektiren öğrencilerin sevki, ¾ Sevk sonuçlarının izlenmesi,
¾ Okulda çözülebilecek sorunların çözümü, ¾ Kayıtların tutulması,
Okul sağlığı hemşiresinin çok önemli bir diğer görevi öğrencilerin, sağlık kayıtlarını tutmak, ileri inceleme ve tedavi için gönderilen öğrencilerin gerekli tedavilerinin yapılıp yapılmadığını izlemektir (48).
¾ Aşıların yapılması gibi görevleri vardır (49,55).
Davranışların ve kötü alışkanlıklarının değiştirilmesi yerlerine yararlı olanların uygulamaya konulması beslenme eğitiminin başlıca amacıdır. Bu nedenle, okullarda okul sağlığı hemşirelerinin bulunması sağlanarak , beslenme eğitimine küçük yaşlarda başlanılmalı ve olumlu alışkanlıklar kazandırılmalıdır.
Sağlığın korunması ve geliştirilmesine yönelik çalışmalar arasında yer alan, öğrencilerin beslenme programlarının yeterli ve dengeli, sağlık kurallarına uygun olması okul hemşiresinin denetiminde olmalıdır (48).
BÖLÜM 3