Okul Müdürünün Özellikleri

Okul müdürünün görevini istenilen düzeyde yapması, rollerini amacına uygun bir şekilde yerine getirmesi için belli özelliklere sahip olması ya da sahip olmak için gayret göstermesi beklenir. Bu bölümde ise, okul müdürünün rollerine ve görevlerine ilişkin edinmesi gereken özellikler ortaya konacaktır. Özellikler bağlamında okul müdürünün başarılı olması için gereken şartlar, örgüt içi ve dışında etkili olması için önerilen durumlar da ortaya konacaktır.

Okul müdürünün görevlerini istenilen düzeyde yerine getirmesi için belli niteliklere sahip olması beklenir. Bu niteliklerin olmaması okulun işlevini tam

anlamıyla yerine getirememesine neden olabilir. Alanyazında bununla ilgili noktalara işaret edilmiştir. Morrison (2009), okul müdürünün özellikleri olarak şu noktalara değinmektedir: İletişimci ve vizyoner, veriyi anlayabilme ve kullanabilme, güçlü örgütsel becerilere sahip olabilme, toplumsal bütünleşmenin önemini kavrayabilme, esnek olma, empatik düşünme. Fullan’a (2001) göre başarılı okul müdürlerinin kapsayıcı ve geliştirici merkezli olma, öğrencinin öğrenmesine odaklanma, etkili yönetim, dengeleyici özellikleri vardır. Bursalığolu’na (2000) göre okul müdürünün iyi bir bürokrat rolünü oynaması gerekir. Ayrıca anlaşmazlıklarda uzlaşmacı olması, okulun problemlerini sadece ilgili taraflarla görüşmesi, iletişim çabalarını doğrudan gerçekleştirmesi gerekir. Bunun için formal ve informal yönü birleştirmelidir. McIntyre

ve Kenneth’in yaptığı araştırmaya göre etkili yöneticiye yönelik eğilimlerde şu noktalar ön plana çıkmıştır: Çalışkanlık, işe adanmışlık, insancıllık, öğrenci ve personelle iyi bir iletişim, kararlara katılımın sağlanması, problem çözücü nitelikte olma (Balcı, 2001). Okul müdürleri okulun gelişimine katkısı olacak aktivitelerde ve kültürel değişiklikleri destekleyen inisiyatifler almaya hazır ve bunun için ısrarcı olmalıdırlar (Midthassel, Bru ve Idse, 2000). Balcı’ya (2001) göre etkili yöneticinin temel özellikleri; okulun ne olduğunun tam olarak farkında olma, okulun amaçlarından ilgili tarafları haberdar etme, öğretmenlere ve eğitim çalışmalarına destek olma ve çıkabilecek problemleri algılayıp tedbir alabilmedir. Etkili yöneticinin öğrencinin başarısındaki rolüne ilişkin araştırmalar onun öğrenciyle birlikte olmaktan mutluluk duyan, okulun herkes için bir öğrenme yeri haline getiren biri olarak tasvir etmektedir. Dimopoulos, Dalkavouki ve Koulaidis’e (2014) göre bazı müdürlerin kişisel motivasyonu okullarına özgü bir kimlik

oluşturmaya yol açar ki bunu hiyerarşiye ve yerel topluma tercih ederler. Bu kişisel motivasyon okul müdürlerinin seçimi sürecinde dikkate alınmalı ve ortaya

çıkarılmalıdır.

Drucker’a (2011) göre yöneticileri etkin kılan şey hepsinin şu sekiz ilkeyi izlemesidir:

 Yapılması gerekeni belirleme,  Örgüt için doğru olanı belirleme,  Eylem planları geliştirme,

 Kararların sorumluluğunu üstlenebilme,  İletişimin sorumluluğunu üstlenebilme,  Fırsatlara odaklanabilme,

 Üretken toplantılar yürütebilme,  “Biz” duygusuna sahip olabilme.

Küçükali (2011) okul yöneticilerinin; okulu çevresine faydalı bir unsur haline getirme, yenilikçi karaktere sahip olma, örgütü amaçlarına ulaştırmaya yönelik gayret etme, uzmanlara değer verme, astların kararlara katılmasına imkân hazırlama,

demokratik bir yönetim anlayışına sahip olma özelliklerinin olması gerektiğini vurgular. Açıkalın’a (1998) göre bir yöneticide bulunması gerekli üç özellik, yöneticilik bilgisi,

alana ilişkin teknik bilgi ve insan ilişkileri becerisidir. W. Hersey’e (1982) göre, okul müdürleri bu meslekte 12 beceriye sahip olmalılar. Bunlar; problem analizi, muhakeme gücü, örgütsel yetenek, kararlılık, liderlik, duyarlı olma, değişik ilgiler, kendi kendine güdülenebilme, baskıya karşı koyma, eğitimsel değerlere sahip olma, sözlü ve yazılı iletişim becerisi (Morris ve diğerleri, 1984). Ubben ve Hugges (1992) okul yönetiminde başarılı olmada gerekli becerileri şu şekilde ortaya koymaktadır: Planlama ve

organizasyon, başkalarıyla birlikte çalışabilme ve liderlik, karar verme ve analiz yeteneği, yazılı ve sözlü iletişim becerisi, empatik düşünme becerisi, uygun olmayan koşullarda dahi çalışabilme ve organize etme yeteneği (Speck, 1999). Okuldaki öğrenme ve öğretme ortamına katkıda bulunacak bir çevrenin oluşturulmasında okul müdürleri şu 4 alandaki kapasitelerini geliştirmelidirler:

 Kişisel bir örnek olarak nasıl lider olacaklarını öğrenmeyi,  Okul içinde ve dışında toplumdan nasıl destek alınacağını,  Örgütsel işleyişi nasıl geliştireceklerini,

 Üyelerin görevlerine ilişkin gelişimlerine nasıl katkıda bulunabilecekleri (Lin, 2012).

Danimarka’daki ve Türkiye’deki okul müdürleri üzerine yapılan karşılaştırmalı bir araştırmaya göre her iki gruptaki müdürler yansıtıcı uygulamalar ve kişisel olarak yansıtıcı düşüncelerini geliştirmekle ilgilenmektedirler. Bunu da meslektaşlarının, mentörlerin, yönetim ekibine, iletişim ağlarına ve araştırmalara katılarak

yapmaktadırlar. Burada ortaya çıkan bir başka sonuca göre okul müdürleri kendilerinin yansıtıcı düşüncelerinin gelişmesinde araştırma sonuçlarının da etkili olduğunu

belirtmeleridir (Dalgıç ve Bakioğlu, 2014). Araştırmaya göre iyi müdürler duygusal anlamda olgun ve duyguları dikkate alırlar. Bunu da eğitim politikaları ve reformları ile okulun içeriğini anlamaya yönelik duyguların farkında olunduğunun bilinmesi ve duyguların ortaya konmasındaki durumları kabul ettiğini göstermek için ortaya koyarlar (Mills ve Niesche, 2014). Araştırmaya göre deneyimli okul müdürleri kariyerlerinin sonuna doğru artık kendi deneyimlerinden ve kişiliklerinden hareketle kararlarını vermekte, günlük işlerini yapmaktadır (Oplatka, 2010). Bu işlerle başa çıkabilmesinde Cranston, Ehrich ve Billot’ın (2003) önerisi ise, gelişme ve eğitimleri vasıtasıyla hem liderlik hem de yönetim alanında profesyonel desteğin sağlanmasıdır. Searby’e (2010) göre eğitim lideri yetiştirme programları geleceğin okul müdürlerinin gelişimi ve

öğrenmenin eleştirel açıdan edinilmesindeki farklılıkları ortaya çıkarmada bir fırsat oluşturur.

Okul müdürünün liderlik uygulamaları ve deneyimleri karar vermelerini etkilemektedir. Müdürün liderlik tarzı olmaksızın değişimi gerçekleştirmede ilişkiler önemli yer tutar. Öğretmenlerin eğitime ilişkin ihtiyaçlarında, bilgilerinde ortaya çıkan önemli noktalardan biri de okul müdürlerinin stratejik düşünmeleridir (Carlyon ve Fisher, 2012). Okul müdürleri, okul personeli tarafından saygı görmek ve liderlik yapabilmek için bilgili, becerikli ve istekliler arasından seçilmelidir. Eğer bu gerçekleşmezse okullar görevlerini yerine getirmede büyük sıkıntılar çekecektir

(Hoppey ve Mc Leskey, 2013). Okul müdürleri, aynı zamanda iyi bir eğitim-öğretim ve program uygulamalarına da sahip olması gerekir; bunun yanında öğrenme ve öğretim teorilerini bilmeli ve anlamalı; en son öğretimsel eğilimler hakkında bilgi sahibi olmalı, öğrencinin yapmasını ön plana çıkararak öğrenci başarısında bir farklılık oluşturmalıdır (Valentine ve Prater, 2011). Karalis’e (2009) göre okul müdürü destekleyici bir tutum geliştirmelidir. Ona göre bu tutum tüm öğretmenlerin tutumlarıyla, iş doyumu ve müdüre güvenle alakalıdır. Bu tutumlar okul müdürünün temel düşüncelerini

öğretmenlere dinleme, önerilere açık olma, öğretmenlerin haklarını koruma, bütüncül ve kapsayıcı eleştirme davranışlarıyla tasvir edilebilir. Bu tutum öğrencinin akademik başarısıyla da doğrudan bağlantılıdır. Bu tutuma (destekleyici) sahip bir okul müdürü öğretmeni risk almaya cesaretlendirir, yeniliklere açık ve gelişmeye yönelik bir ortam sağlar. Yönlendirici okul müdürü tutumunda ise, okul müdürünün yakın bir denetimi, günlük aktivitelerin izlenmesi, öğretmenlerin hatalarının düzeltilmesi söz konusudur. Öğretmenleri müdürlere güvendiği bir ortamda bu tutum öğrencilerin akademik başarısına olumlu yönde yansıyan bir etki yapar. Mensik’e (2006) göre etkili müdürler vizyonerdir. Personel, öğrenci ve toplumla bir vizyon oluşturmak ve o vizyona ulaşmak için çalışır. Yine ona göre okul müdürü olumlu bir eğitim iklimi ve etkili bir iletişim ortamı oluşturur. Bunun yanında okul içi ve dışı paydaşlarla ilişkiler geliştirir; etkili okulda okul müdürlerinin güçlü bir etik temeli vardır. Onun adil, tutarlı olmaya, hata yaptığında ise hatasını kabul etmesi gerekir. Son olarak, etkili okul müdürü gerekli eğitimlerden geçmiş ve yeterli deneyime sahiptir.

Westman’ın (2010) araştırmasına göre, okul müdürlüğünün en ödüllendirici yanı, çalıştığınız insanların gelişip değiştiğini görmektir. Bunun yanında en büyük zorluk ise, etkili ve verimli bir şekilde yerine getirmesi gereken görevleri ve beklentileri yönetmek

ve yapmakla uğraşmasıdır. Okul müdürü; ailesinden meslektaşlarından,

arkadaşlarından, üstlerinden bu zorlukların üstesinden gelebilmek için destek almaya ihtiyacı vardır. Başarılı bir okul müdüründe bulunması gereken özelliklerden biri de, okul müdürünün kendisine verilen yetkileri çalışanlarını rahatsız etmeyecek şekilde kullanabilmesi ve özverili ve idealist davranıp onlara örnek olabilmesidir. Araştırmaya göre okul müdürü, okulun başarısı için çalışanlarının gönüllü olarak yer alacakları ve katkı sağlayacakları bir ortam oluşturmalı ve tüm yetkilerini tamamen hukuki olarak kullanmanın yerine bu yetkilerini çalışanlarıyla paylaşmalıdır (Gürbüz, Erdem ve Yıldırım, 2013).

İlgili alanyazının incelenmesinden okul müdürünün görevlerini yerine getirmesi ve buna uygun rolleri oynaması için beklenen özelliklerin temelde iki gruba ayrıldığı anlaşılmaktadır. Bunlar bireysel ve mesleki özelliklerdir. Bireysel anlamda beklenen insan odaklı olması, mesleki anlamda ise alana ve mesleğe ilişkin becerisini liderlik anlayışı çerçevesinde bütünleştirmesidir. Başarılı okul müdürleri belirtilen özellikleri her fırsatta ortaya koyabilen dengeli bir yaklaşımı gösterebilen müdürler olduğu görülmektedir. Yönetimde başarılı olmak okul müdürüne göre örgüt ortamında “etkili olmak” gibi bir avantajı da sağlayabilir. Bunun için okul müdürünün stratejik

düşünmeyi de esas alması ve uygulaması gerektiği anlaşılmaktadır. Ayrıca okul

tanımında olduğu gibi “biz” anlayışını örgüt ortamına hakim kılma da etkili yöneticilik için önemli görülen özellikler arasında olduğu anlaşılmaktadır.