Ohio State Üniversitesi Araştırmaları 52 

Ohio State Üniversitesine bağlı olarak çalışan iş araştırmaları bürosunun 1945yılında başlattığı araştırmalar, 1950’lerin başlarına kadar sürmüştür. Sanayi, askeriye eğitim kurumlarındaki lider etkinliğini temel alan geniş çaplı çalışmalarda 1800’eyakın lider davranış biçimi ortaya çıkarılmış ve yapılan istatistiki analizler sonucunda bu sayı indirilerek “Lider Davranışı Tanımlama Anketi” oluşturulmuştur.82

Liderin gösterdiği davranışları tanımlayabilmek, grup üyelerinin iş tatmininde ve performansında etkiliolan davranışları belirleyebilmek, liderin sorumluluk bilincini ve otorite yetkisini kullanma becerisinin grubun diğer üyeleri ile olan ilişkisindeki etkisini incelemekle birlikte en iyi davranış tarzını ortaya çıkarabilmek amacıyla; ekonomi, psikoloji ve sosyoloji alanlarında çalışan çok sayıda araştırmacıdan gruplar oluşturulmuştur. Bu araştırmacılar, lise öğretmenleri, okul idarecileri, öğrenci liderleri, sivil toplum örgütlerinin liderleri, özel sektördeki üretim alanındaki yöneticiler ve özellikle askeri yöneticilerle askeri alanda görev yapan sivil yöneticiler üzerinde bu anketleri uygulayarak araştırmalarını yoğunlaştırmışlardır.

Bu çalışmaların sonucunda liderlik davranışlarını tanımlayan iki önemli bağımsız değişkenin önemli rol oynadıkları belirlenmiştir. Bu iki faktör bireyi önemseme ve işe ağırlık verme (yapıyı harekete geçirme) dir. Liderlerin davranışlarının bu iki faktör etrafında yoğunlaştığı belirlenmiştir.83

81_{Zel, a.g.e.s.101}

82_{Zel, a.g.e. s.102.} 83_{Koçel, a.g.e. s. 590.}

Kişiyi dikkate alma faktörü, liderin izleyicileri üzerinde güven ve saygı yaratması, onlarla dostluk ve arkadaşlık geliştirmesi yönündeki davranışlarını ifadeletmektedir. Bu faktör klasik beşeri ilişkiler anlayışının da ötesinde, liderin grup üyelerinin ihtiyaçlarına ve arzularına yakından ilgi göstermesini ve bu doğrultuda davranmasını ifade etmektedir. Yani izleyiciler, lideri kendi istek ve ihtiyaçlarının temsilcisi olarak görmektedir. Kısaca bu faktör, liderin, davranışlarında izleyicilerine ağırlık vermesini göstermektedir.84 Bu yaklaşımı benimseyen liderlerin, izleyenlerinin sorunlarını çözme ve beklentilerine karşılık verme yönünde davranış geliştirdikleri belirlenmiştir. Grup üyelerinin iş yaşamları ile ilgili sorunlarının yanında, günlük yaşamda karşılaştıkları diğer sorunlarının çözümü noktasında da çaba gösterirler. Astlarının mutluluğu, iş tatmini, duygu ve düşünceleri bu tür liderler için önceliklidir.

İnisiyatif (veya ise ağırlık verme) faktörü ise, liderin, gerçekleştirilmek istenen amaçla ilgili isin zamanında tamamlanması için, amaç belirleme, grup üyelerini organize etme, iletişim sistemini belirleme, iş ile ilgili süreleri (deadlines) belirleme ve bu doğrultuda talimatlar verme yönündeki davranışını ifade etmektedir. Kısaca bu faktörliderin davranışlarında işe ve işin tamamlanmasına verdiği ağırlığı ifade etmektedir.85 Bu anlayışı benimseyen liderler, çoğu kez astlarının yaptıkları işleri eleştirirler, onların duygularını ve beklentilerini önemsemezler. Lider için önemli olan iş verimliliği açısından çalışanların işlerini ne derece doğru yaptığı ve ortaya konulan ürünün kalitesidir. Bu tür bir çalışma ortamında, iş disiplinini önemseyen çalışanların varlığı liderin işini kolaylaştıracaktır. Aksi halde, daha fazla serbestlik isteyen bir grup, liderin iş ortamı ile ilgili belirlemiş olduğu politikalara karşı tepki gösterecektir. Programın yürütülmesinde yaşanacak sorunlar, iş verimini ve kalitesini düşürecek, liderin başarısını olumsuz etkileyecektir.

Her iki durum birbirinden ayrı olarak ele alındığında Tablo 3’de gösterilen dört farklı liderlik tarzı ortaya çıkmaktadır.

84_{Koçel, a.g.e. s. 590.}

Tablo 4. Ohio Üniversitesi Liderlik Araştırmaları Neticesinde Elde Edilen DörtLiderlik Tarzı B İ R E Y E İ L G İ (1). YOĞUN İLGİ, DÜŞÜK YAPIYIHAREKETE GEÇİRME (3). AZ İLGİ, DÜŞÜK YAPIYI HAREKETE GEÇİRME (2). YOĞUN İLGİ, YÜKSEK YAPIYIHAREKETE GEÇİRME (4). AZ İLGİ, YÜKSEK YAPIYIHAREKETE GEÇİRME Y A P I Y IH A R E K E T E G E Ç İ R M E (Kaynak: Zel, s. 103)

Burada yapıyı harekete geçirme eğilimi yüksek olan lider işi etkili biçimde planlayıp organize etmekte, grubu oluşturan üyeler arasında olumlu ilişkiler kurmakta, haberleşmeyi kolaylaştırmakta başarı gösterme olasılığını artırmaktadır. Bireye ilgi eğilimi yüksek olan liderler ise, üyelerle arkadaşça ilişkiler kurmakta, onlara samimi ve dostça yaklaşmakta, bireylerde saygı ve güven uyandırmaktadır. Yukarıdaki tabloda en etkin lider 2 numaralı bölgede, en etkisiz lider ise 3numaralı bölgede yer almaktadır.86

Ohio Üniversitesi araştırmalarından çıkarılan genel sonuçlardan bazılarını şöyle sıralayabiliriz:87

• Grup otoriter liderlik istiyor ve bekliyorsa en uygun hareket tarzı bu liderliği uygulamaktır.

• 2.Grup daha az otoriter lider istiyorsa, liderin yapıyı harekete geçirme davranışına tepki gösterecektir.

86_{Eren, Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi, s. 438.} 87_{Zel, a.g.e. s.103.}

• 3.Yapılan iş, teknoloji gereği çok detaylı düzenlenmişse ve zaman kısıtlı ise herkese ilgi göstermeye çalışan lider başarılı olamayacak, devamsızlık ve şikâyetler artacaktır.

• 4.İşin özelliği bireyin ve grubun kendilerini gerçekleştirmelerini önleyici nitelikte ise, bu yoldan motive etmenin faydası olmayacaktır.

• 5.Astların üstlerle irtibatı az ise, yönetim tarzı otoriter liderlik tipinde olacaktır.

• 6.Çalışanlar devamlı ilişki içinde ise liderden yüksek anlayış bekleyeceklerdir.

• 7.Liderin insanı önemseyen davranışları çoğaldıkça personel devir hızı ve devamsızlığı azalmaktadır.

• 8.Liderin yapıyı harekete geçirmeyi esas alan davranışları arttıkça grup üyelerinin performansı yükselmektedir.

Ohio State Üniversitesin yapmış olduğu bu çalışmalar bu iki davranışın kapsam ve nitelik bakımından birbirinden bağımsız olduğunu ortaya koymaktadır. Bir liderin sadece anlayış gösterme (bireyi önemseme) veya işe ağırlık verme (yapıyı harekete geçirme) davranışını benimsemesi mümkündür. Bunun yanında hedeflere ulaşma açısından incelendiğinde, hem anlayış gösterme hem de işe ağırlık verme tarzının her ikisine birden sahip olan liderlerin daha yüksek performans gösterdikleri gözlemlenmiştir. Her iki liderlik tarzının da izleyenlerin özellikleri, beklentileri, yönetim anlayışları ve koşullar farklılık gösterdiğinde etkinliği değişiklik göstermektedir.