Özellik Yaklaşımı(Traits Approach) 48 

Özellikler yaklaşımı, liderlik konusunda ilk olarak geliştirilen yaklaşımdır. Geleneksel liderlik yaklaşımları, özellikle zamanın askeri ve idari yöneticilerinin bir takım kişisel özellikleri incelenerek başlamıştır. Yaşadıkları dönemlere, hatta kendilerinden sonraki dönemlere de etki eden liderlerin yapıları araştırılarak liderlik için gerekli olan bireysel ve toplumsal özellikler saptanmak istenmiştir.75

Bu yaklaşımda bazı insanların doğuştan getirdikleri farklı özellikleri sayesinde yaşadıkları ortamda ön plana çıktıkları kabul edilmektedir. Kişinin sahip olduğu üstün özellikleri, lider olarak kabul edilmesinde önemli bir yere sahiptir. Liderin kişisel özellikleri daima ön planda tutulur. Bu anlayışa göre; liderlik özelliklerine sahip bir kişi, hangi ortam ve şartta olursa olursun liderlik özelliği gösterecek ve diğer grup üyelerinden farkını ortaya koyarak, lider olarak kabul edilmesini sağlayacaktır.

1900'lü yılların başlarında, bir örgütte veya grupta “kim lider olur?” veya“hangi lider veya liderlik tarzı başarılı olur?” sorularına cevap aramaya yönelik birçok araştırma yapılmıştır ve günümüzde de bu alandaki araştırmalar devam etmektedir. Liderlik araştırmaları içerisinde “geleneksel yaklaşım” veya “ özellikler yaklaşımı” olarak adlandırılan bu dönemde temel görüş “liderlik özelliklerine daha fazla sahip olanların lider olacağı ve lider olarak başarılı olacağı” seklinde özetlenebilir. Bu dönemde birçok araştırmacı lider durumunda bulunan bireylerin, lider olmalarına yardımcı olan bazı önemli özelliklere değinmişlerdir. Bu nedenle, liderlik çalışmaları ilk olarak liderin kişilik özelliklerinin araştırılması doğrultusunda gelişme göstermiştir.76

Araştırmalar liderlerin özellikleri ve etkili liderlerin niteliklerine yoğunlaşmıştır. Liderlerin, onları takipçilerinden ayıran üstün özelliklere sahip olduğu düşünülürse, bu özellikleri tanımlamak da mümkün olur. Liderlikle ilgili bir ‘büyük adam’ teorisi büyük liderleri tanımlamaktadır ve onları örgütleri değiştirebilecek yeteneğe sahip kahramanca karakterler olarak göstermektedir. Liderin doğuştan sahip olduğu yetenekler ve bunların çocukken kazanılan bazı niteliklerle zenginleştirilmesi bu görüşe göre liderliğin temelini

75 _{M. Şerif Şimşek, Tahir Akgemci, Adnan Çelik, DavranışBilimlerine Girişve Örgütlerde} Davranış, Adım Matbaacılık ve Ofset, Konya, 2003, s.185.

oluşturmaktadır. İlk çağlardan itibaren insanlar başarılı liderlerin özelliklerini analiz etmeye çalışmışlar ancak her önderin analizinden sonra özellikler sayısının artmaya başladığı gözlenmiştir. Araştırmaya göre bir liderde bulunan özellikler diğer liderde tam olarak bulunamamıştır.77

Bu yaklaşım tarzı ile araştırma yapan birçok teorisyen; tarihi süreç içerisinde, yaşadıkları devirde içinde bulundukları toplumlara yön veren Napolyon, Atatürk, Gandi, Hitler, Mussolini, Cengiz Han gibi liderlerin kişisel özellikleri ile liderlik oluşumları arasında bir bağ kurmak istemişlerdir.

1900’lü yıllarında ortalarında yapılan bu çalışmalarda bir liderde bulunması gereken kişisel özellikler genel olarak üç ana başlıkta toplanmıştır: Kişisel özellikler, sosyal özellikler ( yetenek ve becerileri) ve fiziksel özellikler.

Tablo 3. Liderlerin Kişilik Özellikleri

Yaş Strese dayanıklı olma

Boy İleriyi görebilme

Kilo İnisiyatif sahibi olabilme

Cinsiyet Duygusal olgunluk

Irk Dürüstlük

Fiziki Görünüm Açık sözlülük

Olgunluk Kendine güven

Başkasına Güven Verme Kararlılık

Güzel Konuşma Kişiler arası ilişkiler

Zekâ İş başarma yeteneği

Bilgi Yaratıcılık

Hareketlilik Objektif olma

Açıkgöz Olma Becerikli olma

Düzenli Olma Mizah anlayışı

Hevesli Olma Kişisel bütünlük

Girişken Olma Azimli olma

(Kaynak: Zel, s. 95)

Lider, yukarıda yer alan özelliklere grup üyelerinden daha fazla sahip olan kişidir. Eğer,grup üyeleri arasında bu özelliklere sahip kişileri belirlemek mümkün olursa, grupları yönetecek kişileri bulmak ve yetiştirmek de daha çok kolaylaşacaktır. Personel seçiminde de bu özelliklere sahip olan kişilere önem verilerek işletmeye alınmaları sağlanacak ve işletmede eğitilerek geleceğin yöneticisi ve önderi olarak yetiştirilebilecektir. Bunların sonucunda araştırmalar, liderin başarı ihtiyacına yönelme,

gözetim yeteneği, zekâ, karar verebilme,kendine güven ve işlere ön ayak olabilme gibi altı önemli etmen üzerinde yoğunlaşmıştır.78

Bu yaklaşımın eleştirilen yönü; sadece liderin kişisel özelliklerini dikkate alması, liderin içinde bulunduğu ortamın şartlarını hesaba katmadan ve grubun diğer üyelerinin de aynı özelliğe sahip olabileceği gerçeğini göz ardı etmesidir. Ayrıca yapılan her araştırma sonucunda, liderlerde yeni özellikler keşfedilmiş ve genelleme imkânı azalmıştır.

Özellik ve nitelik teorilerinin zayıf olduğu nokta, tüm liderleri kapsayan bir şekilde kişilik özelliğinin ortaya konulamamasıdır. Bunu, insanları nitelendirmede kullanılabilecek sınırsız özelliğin bulunmasına, durumsal faktörlerin bazen kişilik özelliklerinden daha fazla önem taşımasına ve incelenen grupların değişik özelliklere sahip olmasına bağlayabiliriz. Yapılan araştırmalarda, bütün etkin liderlerin aynı özellikleri taşımadıkları belirlenmiş, bazen grup üyeleri arasında liderin özelliklerinden daha fazla özelliklere sahip olanlar bulunduğu halde bunların lider olarak ortaya çıkmadıkları gözlemlenmiştir.79

Bir çok teorisyen,zeka, yüksek motivasyon, kişiler arası ilişkiler, kendine güven, iş başarma yeteneği,kararlılık, cesaret, güvenilirlik, inisiyatif kullanma, muhakeme gücü, anlayış, doğruluk, toplumsallık düzeyi, uzağı görebilme yeteneği, katılımcılık, sempatik olma, ciddiyeti muhafaza, teknik ve sosyal donanımlı olma, kültürel birikim vb. özelliklerin etkili bir liderde bulunması gerektiği konusunda görüş birliği sağlamıştır. Ancak bu özelliklerin ele alınmasının liderliği açıklamada tek başına yeterli

78 _{Şimşek vd. a.g.e., s.186.}

olamayacağı anlaşılmıştır. Bunun yerine araştırmacılar, liderin içinde bulunduğu grup üyeleri ile ilişkileri sonucunda gösterdikleri davranışları incelemeye başlamışlardır.