4. MeĢrutiyet‟e Kadar SeydiĢehir‟de Eğitim Geleneğine Kısa Bir BakıĢ
1.2. Kaza Merkezindeki Okullar
1.2.6. Numûne-i Terakki Ġnas Mektebi
SeydiĢehir‟in modern anlamda açılan ilk kız ilkokulu olan Numûne-i Terakki Ġnas (kız) Mektebi R.1325 (M.1909) yılında açılmıĢtır137
. Okul binası Muallimhane
133 KVS., H.1332/ M.1914, s. 681. 134 KVS., H.1332/ M.1914, s. 681. 135
KMA., Muallim Teftiş Defteri IV., s. 9.
136 KMA., Seydişehir Muallimlerine Aid Fiş (Kayıt) Defteridir IV., s. 4.
137 Numûne-i Terakki Mektebi ilk olarak Ġstanbul‟da 1884 yılında Mehmed Nadir Bey tarafından
kurulmuĢ özel bir okuldu. Mehmed Nadir Bey‟in kurduğu bu okulda Matematik eğitimine ağırlık verilmiĢtir. 1895 yılında II. Abdülhamid‟i tahttan indirmek isteyen 300 kiĢi içinde adı geçtiği tespit edilen Mehmed Nadir Bey‟in okulu padiĢahın iradesiyle Maârif Nezâretine bağlanmıĢ kendisi de Halep Maârif Müdürlüğüne atanmıĢtır. Ġttihad ve Terakki Fırkası‟nın MeĢrutiyetin ikinci kez ilanıyla yönetime hakim olmasından sonra mevcut idareyi destekleyecek bir eğitim anlayıĢı öngörmesiyle Numûne-i Terakki Mekteplerinin memleket genelinde yaygınlaĢtırıldığını görmekteyiz. Bunun yanında milleti ilköğretim imkânına kavuĢturma yönünde ders programlarında önemli değiĢikliklere gidilmiĢ; ziraat, ticaret ve sanata ait konular yoğun bir biçimde programlara konulmuĢtur. Konuyla ilgili olarak bkz., Koçer, aynı eser, s.155-156-182.
Camiinin kıble yönündeki metruk alanda bulunmaktaydı. Tek katlı taĢ bir binaydı138 . Okulun bulunduğu arazi RüĢtü Ergenlerin evlerinin bahçesinin bir bölümünü oluĢturuyordu. Bu okulun 64 kız öğrencisi bulunmaktaydı139. Okulda eğitim-öğretim süresi üç yıl idi. 1914 yılından itibaren bu süre diğer okullarda olduğu gibi altı yıla çıkmıĢtır. Okulun ders programı, Maârif Nezâreti tarafından inas mektepleri için hazırlanan ortak ders programıyla uygunluk göstermektedir140
.
Tablo-14: Numûne-i Terakki Ġnas Mektebi 1909 senesi dersleri
1.sınıf 2.sınıf 3.sınıf
Elifbâ-yı Osmâni Kur‟ân-ı Kerîm Kur‟ân-ı Kerîm
Kırâat-ı Türkî Akâid-i Diniyye Tecvîd
Eczâ-yı ġerîfe Kırâat-ı Türkî Ulûm-ı Diniyye
Hesâb-ı Zihnî Hesâb Kırâat-ı Türkî
Ġmlâ Ġmlâ Kavâid-i Osmanî
El iĢleri Hüsn-i Hat Hesâb
Halı El iĢleri Ġmlâ
Halı Hüsn-i Hat
El iĢleri Halı
Ders programı incelendiğinde okulun özelliğinden dolayı diğer derslerin yanında Halı dersinin de var olması bu yörenin özelliği de dikkate alınarak kız çocuklarına dokumacılığa dâir temel bilgilerin verilmek istendiğini göstermektedir. Böylelikle ileride ev ekonomisine katkıda bulunulmuĢ olacak ve bu zanâat kolu da geliĢtirilerek yaĢatılmaya çalıĢılacaktır. ġüphesiz bu ders, teoriden çok pratiğe dönük olarak iĢlenmekteydi. Ġmkânlar ölçüsünde okulda bulundurulan basit dokuma tezgâhında halı ve ayrıca kilim dokumacılığına yönelik uygulamalar yapılmaktaydı.
138 Bu bilgiler Kâmil Erdayandı ile (Doğumu 1937) yapılan 8.5.2013 tarihli röportajdan alındı.
Erdayandı, çocukluğunda bu alanda iĢçiler tarafından yapılan kazılarda ortaya çıkan temel kalıntılarına rastlanıldığını, bu kalıntıların kız mektebine ait olduğunun halk arasında konuĢulduğunu ifade etmiĢtir.
139 KVS., H.1332/ M.1914, s. 681. 140 Sarıçelik, aynı eser, s.130.
Uygulamaları iki ve daha çok üçüncü sınıf öğrencileri yapmakta, birinci sınıf öğrencileri ise gözlemleyerek derse karĢı bir ön bilgi kazanmaktaydılar.
Numûne-i Terakki Ġnas Mektebinin 1913 yılında kadrolu bir bayan öğretmeni vardı141. Bu öğretmen inas mektebinden mezundu142. Öğretmenin senelik maaĢ giderleri 3600 kuruĢtu. Okulun ilk açıldığı yıllarda okulda Ģûbe sınıfı bulunmamaktaydı. Okul binası ve yakıt giderleri için ayrılan bütçe ise 300 kuruĢtu. Bu giderlerin tamamı Maârif Komisyonundan karĢılanmaktaydı143
.
Tablo-15: Numûne-i Terakki Ġnas Mektebi 1917 senesi dersleri144
ġûbe sınıfı
Devre-i Ûlâ / Devre-i Mutavassıta / Devre-i Âliye birinci ve ikinci Sınıfları
Kur‟ân-ı Kerîm, Ma‟lûmât-ı Diniyye Kur‟ân-ı Kerîm, Ma‟lûmât-ı Diniyye Türkçe, Elifbâ, Kırâat, Ġmlâ, Sarf, Nahiv,
Tahrîr, Manzûme Türkçe, Elifbâ, Kırâat, Ġmlâ, Sarf, Nahiv, Tahrîr, Manzûme
Hesâb, Hendese Tarih, Coğrafya
Resim, El iĢleri Hesâb, Hendese
EĢya Dersleri Resim, El iĢleri Ġdare-i Bedeniyye Musâhabât-ı Ahlâkıyye
1916 yılında okulda Ģûbe sınıfının da açılmıĢ olduğunu söyleyebiliriz. Burada ailelerin kız çocuklarını okula yazdırmada istekli olduklarını görmekteyiz. 1917 yılında Ģûbe sınıfının 20 öğrencisinden maalesef sınıfında terfî eden olmamıĢtır. Ġmtihan cetvellerinde dikkatimizi çeken bir diğer husus ise öğrencilerin hüsn-i hâl ve hareket yönünden de değerlendirilmeleridir. Değerlendirmede öğrencilere en yüksek 10 üzerinden puan takdir edilmiĢtir. Bu puanların 4‟e kadar düĢmesi bazı
141 KVS., H.1332/ M.1914, s. 681. 142
KVS., H.1332/ M.1914, s. 682; 1911-1912 yıllarında Ġstanbul‟da 15 resmî, 4 hususî inas mektebi bulunmaktaydı. Bu okullarda öğrenim gören kız öğrenci sayısı 4416‟dır. 1906- 1907 yıllarında Ġstanbul dıĢındaki inas mekteplerinin sayısı 69‟dur. Zamanla bu sayının artmıĢ olması muhtemeldir. Bu yıllarda kız çocuklarının eğitim – öğretim faaliyetlerinin ne Ģekilde olduğuyla ilgili ayrıntılı bilgi için bkz., ġefika Kurnaz, Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını (1839- 1923), MEB. yay., Ġstanbul 1992.
143 KVS., H.1332/ M.1914, s. 682; Ġlköğretimin gelir kaynakları bu yıllarda geçmiĢe nazaran pek
değiĢmemiĢtir. Bunlar 1- Köy ve mahallelerde hayırlı iĢler için ayrılmıĢ olan avârız, 2- Hayırlı iĢlere vasiyet edilen emlâk ve akar, 3-Mahalle kararıyla ya da özel emirlerle toplanan iâne, 4- Özel yardım ve teberru, varisi olmayan mal ve paralar, 5- Öğretim ücret ve âidatları, 6- Bölgedeki evkâf-ı münderise olarak sıralanabilir. Ayrıntılı bilgi için bkz., Kodaman, aynı eser, s. 159.
öğrencilerin davranıĢ yönüyle öğretmenlerin nezdinde istenilen seviyede ve olgunlukta olmadıkları anlamına gelmektedir. Bu davranıĢ eksikliklerinin neler olduğu ve sebeplerine dâir herhangi bir bilgi sahibi değiliz.
Tablo-16: Numûne-i Terakki Ġnas Mektebi 1917 senesi öğrenci istatistiği145
ġûbe sınıfı Devre-i Ûlâ Devre-i Mutavassıta Devre-i Âliye Toplam
1.sınıf 2.sınıf 1.sınıf 2.sınıf 1.sınıf 2.sınıf
52
20 10 9 10 3 -
Numûne-i Terakki Ġnas Mektebi öğrencilerinin tamamı Osmanlı- Türk ailesine mensup kız çocuklarından oluĢmaktaydı. Okulun gayr-i müslim ailelere mensup bir öğrencisi bulunmamaktaydı. Okulun 1917‟de öğretim kadrosu iki bayan öğretmenden oluĢuyordu. Bu öğretmenler ÂiĢe Hanım ve Safiye Hanım‟dır146. ÂiĢe Hanım R.1314 (M.1898) Konya doğumludur. Babasının adı Yusuf Efendi‟dir. Kendisi inas mektebi mezunudur. 1914 yılında bu okuldaki görevine muvakkat ehliyetname ile 300 kuruĢ maaĢla baĢlamıĢtır147. ÂiĢe Hanım Millî Mücadele yıllarında da okuldaki görevine devam etmiĢtir. Safiye Hanım ise mahalle kursunda aldığı ehliyetname ile öğretmenlik görevini yapmıĢtır148
.
145 KMA., Numûne-i Terakki İnas Mektebi İmtihân-ı Umûmi Cetveli R. 1333 ( 17 Haziran 1917) . 146 KMA., Numune-i Terakki İnas Mektebi İmtihân-ı Umûmi Cetveli R. 1333 ( 17 Haziran 1917) .
Öğretmenlerin isimleri cetvelin altındaki mühürlerden okunmuĢtur. Safiye Hanım‟ın hangi okuldan mezun olduğunu tespit edemedik.
147 KMA., Muallim Teftiş Defteri IV. s. 11; ÂiĢe Hanım‟ın sicil numarası 504‟tür. 1916 yılında maaĢı
350 kuruĢa çıkmıĢtır. 12 Mart 1916 tarihinde okulda yapılan teftiĢte görevini yerine getirmede eksikliklerinin olduğu, 20 ġubat 1917 tarihli teftiĢte ise görevinde vasat derecede mevcudiyet gösterdiği belirtilmiĢtir. ÂiĢe Hanım‟ın 16 yaĢında okulda öğretmenliğe baĢladığına bakılırsa inas mektebini bitirip hemen muvakkat ehliyetname ile görevine baĢladığı anlaĢılıyor. Muhtemelen nüfusa geç yazdırılmıĢ olma durumu da söz konusu olabilir. Bu durumda mevcut okullara öğretmen yetersizliği nedeniyle inas mektebi mezunlarına mahalli kurslar düzenlenerek baĢarılı bulunanlara geçici ehliyetname (sertifika) verilip bu kiĢilerin öğretmen olarak değerlendirildikleri anlaĢılıyor.
148 KMA., Seydişehir İlk Mekteb Muallim ve Muallimelerinin Kayıtlarına Aid Defterdir R.1341/M.
Tablo-17: Numûne-i Terakki Ġnas Mektebi 1917 senesi sınıflar bazında öğrenci yaĢ istatistiği
ġûbe sınıfı Devre-i Ûla
YaĢ
5 6 7 8 9 10 12 6 7 8 9 10 12 14 15 18 21
Öğrenci
1 3 4 6 2 3 1 1 1 2 4 5 1 1 1 2 1
Devre-i Mutavassıta Devre-i Âliye
YaĢ
7 9 10 11 12 14 16 14 15
Öğrenci
1 3 2 1 1 1 1 2 1
Tablo incelendiğinde Ģûbe yani ihtiyat sınıfının yaĢ durumuna bakıldığında en küçük öğrencinin 5, en büyük öğrencinin 12 yaĢında olduğu görülmektedir. Bu durumda öğrenciler bu sınıfa alınırlarken çok da özenli davranılmadığı söylenebilir. Sınıfın yaĢ ortalaması 7.95‟tir. Devre-i ûla öğrencilerinin yaĢ ortalaması 11.21‟dir. Devre-i mutavassıta sınıfının yaĢ ortalaması 13.11‟dir. Devre-i âliye sınıfının yaĢ ortalaması ise 14.33‟tür. Sınıflara bakıldığında diğer okullarda olduğu gibi öğrenciler arasında bir yaĢ standardı bulunmamaktadır. ġûbe sınıfı öğrencileri arasındaki yaĢ farkı 7, Devre-i ûla sınıfında 15, Devre-i mutavassıta sınıfında 9 olduğu, Devre-i âliye sınıfında farkın nihayet 1‟e indiği görülmektedir. Öğrenciler arasındaki bu yaĢ farkının gerek derslerdeki anlama-kavrama yönüyle gerekse davranıĢlardaki geliĢim özellikleri yönüyle pek çok sorunu beraberinde getirmiĢ olması kaçınılmazdır149
. Bir üst sınıfa geçen öğrenci sayısı dikkate alındığında okulda sınıf geçmenin kolay olmadığı anlaĢılmaktadır. Bu durum öğrenciler yetiĢtirilirken kaliteli bir eğitim verilmek istendiğini göstermektedir. Cumhuriyet yıllarında bu okuldan mezun öğrencilerden bir kısmı SeydiĢehir ve baĢka yerlerde öğretmenlik yapmıĢlardır.
149 Okulda davranıĢ notu en düĢük olan öğrenciler , Hatice Hanım (4), Arife Hanım (6), Durdu
Hanım (5) ‟dır. Bu öğrencilerin babalarının isimleri cetvelde belirtilmemiĢtir. Bu nedenle öğrencilerin veli profillerine iliĢkin bir değerlendirme yapamamaktayız. ġüphesiz diğer okullardaki erkek çocukların veli isimleriyle cetvellerde yer almasına karĢın kız öğrencilerin velilerinin isimlerine yer verilmemiĢ olması dikkatimizi çekmiĢtir. Neden böyle bir uygulamaya gidildiği noktasında fikir sahibi değiliz.
Numûne-i Terakki Ġnas Mektebi öğrencilerinin isimleri de dikkatimizi çeken bir diğer husus olmuĢtur. Acaba o yıllarda SeydiĢehir‟de aileler kız çocuklarına en çok hangi isimleri vermiĢlerdi? Grafik incelendiğinde en fazla tercih edilen isimler ; Hatice % 17, Makbûle % 14, Durdu, Zehra, ÂiĢe % 11, Saliha, Emine, Nâciye % 8 , ġerîfe, Nâdire % 6‟ dır150. Ġsimlerden anlaĢılan odur ki kız çocuklarına o yıllarda moda olan Farsça isimler verilmemiĢ, genellikle peygamberimizin ailesine ait isimler verilmiĢtir. Bu yıllarda SeydiĢehir‟de kız çocuklarına verilen isimlerde de BatılılaĢmanın etkisinin görülmediğini söyleyebiliriz.
Bu okul Cumhuriyetin ilk yıllarında Ġnas mektebi adıyla varlığını devam ettirmiĢ, daha sonra adı Numûne-i Terakki Kızlar Mektebi ve Ġlk Kız Mektebi olarak değiĢtirilmiĢtir. Okul 1927 yılında kapatılmıĢtır151. ÇalıĢmamızın ikinci bölümünde okulla ilgili değerlendirmelere yer verilecektir.
150 Bu grafikte bir defa geçen isimlere yer verilmemiĢtir. Bu isimler MenĢûre, Bedriye, Fahriye,
Hâcer, Semahat, Hediye, Kâmile, Arife, Nuriye, Seher, Huriye, Azîze, Kevser, Afîfe, Nâzik, Hikmet‟tir. O yıllarda SeydiĢehirli gayr-i müslim aileler kız çocuklarına hangi isimleri veriyorlardı bununla ilgili bilgi sahibi değiliz.