Maârif TeĢkîlâtı Kanunu

22 Mart 1926 tarih ve 789 sayılı Maârif Teşkîlâtı Kanunu ile Cumhuriyetin eğitim sistemi hazırlandı. Kanunun beĢinci maddesinde ilköğretim okulları, ġehir ve kasaba ilkokulları (gündüzlü), ġehir ve kasaba ilkokulları (yatılı), Köy ilkokulları (gündüz), Köy Yatı Mektepleri277

Ģeklinde sınıflandırıldı. Bu kanuna göre gündüz ilkokulları il özel idareleri bütçeleri ile açılmaktadır. ġehir ve kasaba yatılı ilkokulları kimsesiz çocukların eğitim görmeleri için Maârif Vekâleti tarafından açılmaktadır278

. Ayrıca bu okullar gerekli izinler alınıp, uygun Ģartlar oluĢturulduğu takdirde mahalli idareler ve belediyeler tarafından da açılabileceklerdi279

.

1926 yılında Maârif Vekili Mustafa Necâti Bey‟in ifadelerine göre ilköğretimin genel durumu Ģöyleydi: Ülke genelinde il özel idarelerine bağlı 4770 ilk mektep, 32

İlk Yatı Mektebi, 25 Leylî Muallim Mektebi ve bunların tatbikat sınıfları mevcuttu. İlk mektep ve İlk Yatı Mekteplerinde toplam 302500 öğrenci, 9062 öğretmen bulunmaktaydı. Öğretmenlerin 3960’ı muallim mektebi mezunu, 5120’si ehliyetname

ile görev yapan öğretmenlerdi280

.

2.1.6. 1924 ve 1926 Ġlköğretim Programları

Cumhuriyetin ilânı ile birlikte eğitimde hızlı bir yenileĢmeye gidilmiĢti. Bu kapsamda II. Heyet-i Ġlmiye tarafından, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti‟nin ihtiyacı ve Ģartları düĢünülerek Ġlk Mektep Müfredat Programı hazırlandı. Daha çok Cumhuriyete geçiĢ niteliğinde olan bu programın baĢka bir özelliği ise dönemin koĢullarına uygun olarak kız ve erkek öğrenciler için ayrı olarak hazırlanmıĢ

277

Köy Yatı Mektepleri ortalama 8 ile 10 okulsuz köyün çocuklarının bir köyde toplanması ile oluĢturulan okullardır. Okul kurulan köyün ihtiyaca cevap verebilecek temizce bir evi yatı evi olarak seçilmekte ve çevre köylerin öğrenim çağındaki çocukları birer haftalık yiyeceklerini yanlarına alarak burada toplanmaktadır. Çocukların baĢına bilgili kadınlardan biri yatı anası olarak görevlendirilmekte idi. Öğrenciler öğretimin devamı süresince yatı evinde kalmakta, hafta sonları ihtiyaçlarını gidermek için köylerine gidebilmekteydiler.

278 _{Milli Eğitim Bakanlığı 1923‟ ten 27 Aralık 1935 e kadar Maârif Vekâleti, 28 Aralık 1935‟ ten 21}

Eylül 1941 tarihine kadar Kültür Bakanlığı adını almıĢtır.

279

Kanunun yedinci maddesine göre Orta tedrîsât kurumları: Liseler, Orta Mektepler, Ġlk Muallim Mektepleri, Köy Muallim Mektepleri.

280 _{Cicioğlu, aynı eser, s. 35; Mustafa Eski, Cumhuriyet Döneminde Bir Devlet Adamı Mustafa Necati,}

olmasıydı. Bakanlık, 1924-1925 öğretim yılından itibaren, Heyet-i Ġlmiyeye onaylattırdığı, ilköğretimin altı yıldan beĢ yıla indirilmesi kararını da tartıĢmalar içinde uygulamaya baĢladı281_{. Böylece Osmanlı döneminde altı yıl olan ilkokul süresi} Cumhuriyetin ilk yıllarında beĢ yıla indirilerek, devreler ortadan kaldırıldı. Ġlkokul beĢ sınıflı bir bütün olarak ele alındı.

Tablo-30: 1924 Erkek Ġlk Mektepleri Programı Haftalık Ders Dağıtım Çizelgesi282 DERSLER 1.Sınıf 2.Sınıf 3.Sınıf 4.Sınıf 5.Sınıf Türkçe Elifbâ 12 - - - - Kırâat - 4 3 2 2 Ġmlâ - 2 2 1 1 Tahrîr - 1 - 2 2 Sarf - - - 1 1 Yazı (Sülüs-Rik‟a) - 2 1 1 1

Kur‟ân-ı Kerîm ve Din Dersleri - 2 2 2 2

Hesâb 2 3 3 3 2

Hendese - - - 1 2

Tarih - - 1 2 2

Coğrafya - - 1 2 2

Tabiat Tetkîki, Zirâat, Hıfzıssıhha 3 3 2 2 2

Musâhabât-ı Ahlakıyye ve Ma‟lûmât-ı

Vataniyye 1 1 1 1 1 Resim 2 2 2 2 2 El ĠĢleri 2 2 2 2 - Musîki 2 2 2 1 1 Terbiye-i Bedeniyye 2 2 2 1 1 Toplam 26 26 26 26 26

Tablo-30‟dan da görülebileceği gibi, haftada 26 saat olan 1924 programının

281 _{Ergün, aynı eser, s. 87.}

282 _{Süleyman Çelenk- NeĢe Tertemiz - Nurdan Kalaycı, İlköğretim Programları ve Gelişmeler}

Cumhuriyet öncesi programlardan temel farkı çok az sayıda derslerin eklenmesi, değiĢtirilmesi ve bazı ders konularının Cumhuriyet yönetimine uyarlanmasıydı. Dikkat çeken bir diğer husus ise Arapça ve Farsça derslerinin kaldırılmasıdır283

. 1924 programında dersler arasında iliĢki kurulmayıp her ders bağımsız olarak ele alınmıĢtı284_{. 1924 programı eleĢtirileri almak üzere eğitim çevrelerine gönderildi.} Alınan sonuçlar, çocuğa öğretilecek derslerin “çevre” ve “ihtiyaç” ile ilgili olması “toplu öğretime” gidilmesi yönünde görüĢün benimsendiğini gösterdi ve bu görüĢler, 1926 programının hazırlanmasına temel oluĢturdu. Daha önceleri, Bakanlığın komisyonlara hazırlattığı programları artık Bakanlığın yeni bir örgütü olan Talîm ve Terbiye Dairesi yapıyordu. Bu Daire, 1924 ilkokul programının kısa sürede hazırlandığını ve üyelerinin karıĢıklığı yüzünden sorunlu olarak çıktığını belirterek; Fransız, Rus, Ġtalyan, Yunan, Bulgar, Alman milletlerinin ilköğretim programlarından yararlanma yoluna gitti. Böylece Cumhuriyet ilkelerine uygun, yeni öğretim yöntemleriyle altı ay çalıĢarak “1926 Ġlk Mektep Müfredat Programı” hazırlandı. Program taslak halinde iken, eğitimle ilgili çevrelerden de görüĢ alınmaya devam edildi. Ayrıca her dersin öğretimi için rehberler hazırlandı. Hazırlanan bu programlar 1925-26 öğretim yılında, seçilen okullarda denenmiĢ, alınan sonuçlara göre bazı değiĢiklikler yapılarak, 1927 yılında bütün ilkokullarda uygulandı. 1926 programında John Dewey‟in “Hayat Bilgisi, toplu öğretim ve iĢ okulu” kavramlarına yer verildi285. 1926 programında ilkokullardaki kitap öğretimi geri plâna çekildi. Kitaplardan teorik bilgiler azaltılarak program çocuğu hayata hazırlayacak Ģekilde ve vatana ait görevleri gereği gibi anlatmak esasına göre düzenlendi. Programda öğrencinin kiĢisel ilgisi dikkate alınarak; iĢ eğitimine önem verildi. Her dersin amacı ile öğretiminde yöntemler ve araç ve gereçlerden nasıl yararlanılacağı ana hatları ile belirtildi. Bunların yanısıra, derslerin çevre Ģartlarına göre öğretimi ve geniĢ imkân yaratılması görüĢü programlara yansıtılmaya çalıĢıldı. Çocuğun geliĢim dönemleri dikkate alınarak ilk devrede (1-2-3) tek kitap, ikinci devrede (4-5) ise dersler bağımsız olarak ama aralarındaki iliĢki gözden uzak tutulmadan ve çok kitaplı olarak

283

Sakaoğlu, aynı eser, s.172.

284 _{Çelenk-Tertemiz - Kalaycı, aynı eser, s.35.}

285 _{Mustafa Rahmi, Gazî Paşa Hazretlerinin Maârif Umdesi ve Asrî Terbiye ve Maârif (haz. Mustafa}

düzenlendi286_{. Bu program, bugünkü programların dayandığı altı temel esası} kapsaması bakımından önemlidir. Sözü edilen temel esaslar Ģöyledir: Toplu öğretim sistemi, Ġlkokulun amaçları, Derslerin özel amaçları, Öğretimde takip edilecek yollar, Ġlk okuma-yazma öğretiminde uygulanan çözümleme metodu, BeĢ sınıflı ilkokulun birinci ve ikinci devreye ayrılması287_{. 1926 ilkokul programının 1924 programından} temel farkları Ģunlardı: 1924 programında dersler yalnızca saat olarak gösterilmiĢti. 1926 programında ise ders saatlerinin yanı sıra derslerin amaçları ve içerikleri, dersler arasındaki iliĢkiler ayrıntılı olarak açıklandı. Ġlk üç yıl çocuklara verilecek bilgiler Hayat Bilgisi adı altında toplu öğretim ilkelerine göre yani birleĢtirilerek düzenlendi288_{. Tarih, Din ve Yurtbilgisi dersleri ise çağdaĢ ihtiyaçlara göre} hazırlandı.

Tablo-31: 1926 Ġlkokul Programı Haftalık Ders Dağıtım Çizelgesi289

Dersler 1.Sınıf 2.Sınıf 3.Sınıf 4.Sınıf 5.Sınıf Türkçe Alfabe 10 - - - - Kırâat - 4 4 3 3 Ġmlâ - 2 2 1 1 Tahrîr - 2 2 2 2 Gramer - - - 1 1 El yazısı - 2 2 1 1 Hayat Bilgisi 4 4 4 - - Din Dersleri - 3 2 1 1 Hesâb-Hendese 4 4 5 5 5 Tarih - - - 2 2 Coğrafya - - - 2 2 Tabiat Dersleri - - - 2 2 EĢya Dersleri - - - - 2 Yurt Bilgisi - - - 2 1 Resim-EliĢi 4 4 4 2 2 Musiki 2 2 1 1 1 Jimnastik 2 2 2 2 1 Toplam 26 26 26 26 26 286

Çelenk-Tertemiz - Kalaycı, aynı eser, s.40.

287 _{Çelenk-Tertemiz - Kalaycı, aynı eser, s.40.} 288 _{Ergin, aynı eser, C. V, s.1785.}

(Ev idaresi) (1) (1)

(DikiĢ) (1) (1)

1927 yılında köy çocuklarını köyün ihtiyaçlarına göre yetiĢtirmek için, 1926 yılı programının esasları temel alınarak “Köy Mektepleri Müfredat Programı” hazırlandı.

Tablo-32: 1927 Üç Sınıflı Köy Mektepleri Programı Haftalık Ders Çizelgesi290

Dersler 1.Sınıf 2.Sınıf 3.Sınıf Elifbâ 12 - - Kırâat - 4 4 Türkçe, Ġmlâ - 3 2 Tahrîr - 2 2 Kavâid Tatbîkatı - - 1 Yazı - 4 3 Hayat Bilgisi 4 4 3 Yurt Bilgisi - - 2 Hesâb- Hendese 4 3 3 Resim-EliĢi (erkeklere) 4 4 4

Resim, EliĢi, EviĢi (kızlara) - 3 3

Toplam 24 24 24