Nitel Yaklaşımlar

Nitel yöntemler varlığın hukuki gücü, teknolojik seviyesi, bulunduğu pazardaki bilgiler ışığında patentin önemini, kalitesini değerlendirirler. Nicel değerleme yöntemleri ise patentin ekonomik yani parasal değerini hesaplamaktadır. Yani, nitel değerleme patentin nitel göstergeleri ile değerlendirme yapar, nicel değerleme yöntemleri ise analitik veriler kullanarak patent değerini hesaplar. Nitel değerleme, nicel değerlemelere göre daha hızlı, basit ve subjektif bir değerleme yöntemidir. Nitel değerleme, nicel değerleme yöntemleri için kullanılabilecek bilgi aktarımı sağlaması açısından önem taşımaktadır.

1999 yılında Japon Patent Ofisi (JPO) tarafından hazırlanan ve yayımlanan Patent Değeri Göstergeleri (Patent Valuation Indıcator) nitel değerleme yapmak isteyen değerlemecilere ışık tutmuştur. Çalışmaya göre bir patent değeri üç temel faktör esas alınarak hesaplanmaktadır. Bu faktörler: patentin temel özellikleri (teknolojik üstünlük ve eksiksizlik), transfer edilebilirlik (teknoloji transferinin güvenirliliği ve patentin istikrarı) ve ticari potansiyeli (ticarileşme olasılığı ve karlılığı) dir. Patent değerleme göstergelerini baz alarak JPO’nun Patent Değerleme Göstergeleri’ne dayanan Nihon IR5’in değerleme sistemine bazı eklemeler yapılarak daha objektif sonuçlar elde edilmiştir (Taplin, 2004, s. 39). Yukarıda bahsedilen patent değeri göstergelerinin detaylı açıklamalarına aşağıda yer verilmiştir.

3.5.1.1. Patent Değeri Göstergeleri

Patent değerine etki edebilecek birçok faktör yer almaktadır. Aşağıda literatürde yer alan patent değeri göstergelerinden bazıları söyle açıklanmıştır (Altınkurt, 2017, s. 19):

Yenileme Ücretleri: Yenileme ücreti, patent korumasının devamlılığını sağlamak

için patent sahibi tarafından düzenli olarak ödenen ücrettir. Eğer bir buluş sahibi patent yenileme ücretini ödemeye devam ediyorsa patent üzerinden hâlâ gelir elde edeceğini düşünüyordur. Bu nedenle yenileme ücreti patentin değerini etkileyen bir faktör olarak görülmektedir. Schankerman ve Pakes’ın 1986’da yazdığı bir makale için yaptıkları araştırmada patentlerin yarısından fazlasının ilk 8 yıl içerisinde iptal edildiği, %25’inin 12. yılda hâlâ yenilendiği ortaya çıkmıştır. Patentlerin oldukça az bir kısmının 20.yıla kadar korunduğu gözlemlenmiştir. Bu durumda yenileme

55

ücretleri patent değeri için bir gösterge sayılsa dahi patentlerin yenilenip yenilenmeyeceği ancak zaman içinde belli olacağı için her zaman kullanışlı bir

gösterge değildir(Altınkurt, 2017, s. 19).

Alınan Atıf Sayısı: Tescil almış bir patentin ardından tescil alan diğer patentlerin ilk

patente atıfta bulunması durumunda alınan atıf sayısındaki artışın patentin değerini yükselttiği düşünülmektedir.

Patent Kapsamı: Bir patent dokümanında yer alan temel bilgi içeriğinin genişliğini

ifade eder. Patent kapsamı ile gerçekleştirilen bir çalışmada, ortalama patent kapsamındaki bir birim standart sapmalık artışın şirket değerinde %21’lik bir artışa sebep olduğu tespit edilmiştir.

Patent Ailesi: Patent ailesi, bir patent için tescil başvurusu yapılan veya tescili kabul

gören ülkelerin sayısını ifade etmektedir. Patent ailesinin geniş olması söz konusu patentin birden fazla ülkede korunduğunu göstermektedir. Patent ailesi ne kadar geniş ise patentin değerinin de o kadar yüksek olduğu düşünülmektedir.

İtiraz Sayısı: Dava ve anlaşmazlıklara konu olan bir patente yapılan itiraz sayılarının

artması bağlamında patent değerinin de arttığı varsayımına dayanan bir patent değer göstergesidir.

Patent Ömrü: Patentlere yasal olarak koruma sağlanan süre patent ömrüdür. Ömrü

azalan patentin koruma süresinin azalması patentin değerinin düşmesine neden olmaktadır.

Patent Sayısı: Buluşun bulunduğu teknoloji alanındaki patent sayısı patentin değerini etkilemektedir. Bir görüşe göre o alandaki patent sayısının fazla olması patentin yetersiz olduğu anlamına geleceğinden patent sayısı patent değerini ters orantılı etkilemektedir. Farklı bir görüşe sahip olan Lanjouw ve Schankerman’ın (2003) yaptığı bir araştırmaya göre ise alandaki patent sayısındaki artış atıf sayısını yükselteceğinden patentin değerini de yükseltecektir (Altınkurt, 2017, s. 20).

Buluşçu Sayısı: Bir patente konu olan buluşun ortaya çıkmasında çalışan kişi

sayısının çokluğu buluşun değerini yükseltmektedir.

Anketler: Başvuru veya buluş sahiplerine patent değerini belirlemek için

hazırlanmış sorulardan oluşan bir ankete katılanların sorulara doğru cevaplar verdiğinin kesin bir kanıtı olmaması ve söz konusu patent ile ilgili bilgi düzeyinin

56

saptanamaması anket çalışmalarının doğruluk kalitesini etkilemekte ve patent değer göstergesi olarak diğer göstergelere göre daha az tercih edilmelerine neden olmaktadır.

3.5.1.2. Dolaylı veya Örtük Patent Değerleme Yaklaşımı

Yukarıda bahsedilen patent değerleme yaklaşımlarından daha farklı bir yöntem izleyen bu yaklaşım fikri mülkiyet haklarının değerini örtük veya dolaylı göstergeleri aracılığı ile tahmin etmektedir. Bu göstergelerin kapsamını yukarıda detaylı bir şekilde açıklanan patent değeri göstergeleri oluşturmaktadır.

Belirtilen göstergeler kullanılarak dolaylı veya örtük değerleme yaklaşımını kullanabilmek için öncelikle her bir patent özelliğinin diğer özelliklere göre önemini bir ağırlık çarpanı belirlenerek tespit edilir. Her çarpanının 0 ile 1 arasında bir reel sayı olması ve bütün çarpan toplamlarının 1’e eşit olması gerekmektedir. Bir tablo üzerinde patent özellikleri ile ilgili standart değerler girilir. Örnek olarak bir patent çok sayıda atıf aldıysa 5, çok az sayıda atıf aldıysa 1 değeri verilecek şekilde 1-5 değer limitleri arasında uygun görülen değerler atanır. Son olarak bu özellik değerlerini ağırlıklarıyla çarpıp ardından çarpım sonuçlarını toplayarak patent değeri hakkında bir fikre ulaşılabilir (Özdemir, 2014, s. 70).