NİCEL ARAŞTIRMA SÜRECİ

Araştırmanın nicel araştırma süreci simülasyon modeli için verilerin simülasyon modeline hazır hale getirilmesi, modelin geliştirilmesi ve pilot model uygulamaları ile modelin geçerlilik ve güvenilirliğinin analizi aşamalarını kapsamaktadır.

Nicel araştırma süreci temelde iki simülasyon modeli çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Pilot model ve evrensel model adı altında geliştirilen iki modelin temel özellikleri aşağıdaki gibidir:

158 • Pilot Model: Evrensel modele hazırlık amacıyla tasarımlanmış, uygulama

limanı olan MARPORT’un fiziki yapısı, terminal içi lojistik süreçleri ve terminalde kullanılan ekipmanlar modellenmiştir. Oluşturulan veri toplama formu ile toplanan örnekler modelde denenmiş ve modelin geçerlilik güvenilirlik analizleri yapılmıştır. Geçerlilik ve güvenilirliği doğrulanan yük elleçleme yapısı, dünyadaki önemli konteyner terminallerinde kullanılan “köprülü vinç elleçleme sistemi”dir. Modelin temel unsurları tüm dünya terminalleri ile benzerdir ancak fiziki alt yapı ve ekipman bilgileri MARPORT Ana Konteyner terminaline göre uyarlanmıştır.

• Evrensel Model: Uygulama limanı olan MARPORT pilot modeliyle geçerliliği ve güvenilirliği doğrulanmıştır. Farklı olarak evrensel modelde tüm alt yapı ve ekipman ile ilgili veri girişleri esnek haline getirilerek dünyadaki tüm limanlara adapte edilebilir bir şekle sokulmuştur. Oluşturulan senaryolar ile konteyner terminalleri süreçleri hakkında tespitler yapılmıştır.

Geliştirilen modelin geçerlilik güvenilirlik analizleri için kiminle, nerede ve ne zaman görüşme yapıldığına ilişkin ayrıntılar Tablo 9’da sunulmuştur.

Tablo 9: Nicel Araştırma Veri Toplama Süreci

Marport Limanı 1. Görüşme 2. Görüşme 3. Görüşme 4. Görüşme 5. Görüşme –Kpt.Oğuz TÜMİŞ

İş Geliştirme

Departmanı Müdürü 13.Şub.07 24.Ağu.07 27.Ara.07 27.Mar.09 08.Ağu.09 –Tolga ÖZBEY

İş Geliştirme Uzmanı 27.Mar.09 08.Ağu.09

–Ömer BOZDAĞ İş Geliştirme Uzmanı

(End. Müh.) 13.Şub.07 24.Ağu.07 27.Ara.07 27.Mar.09 08.Ağu.09 –Burcu CANPOLAT

İş Geliştirme Uzmanı 13.Şub.07 24.Ağu.07 27.Mar.09

Nicel araştırma kapsamında öncelikle pilot model doğrulanmış daha sonra evrensel modelde deneysel çalışmalar yapılmıştır.

159 3.8.1.Modelleme Yaklaşımı

Araştırmada kullanılan yöntem simülasyondur. Marport Ana Konteyner Terminali’nin modellenmesinde ARENA simülasyon yazılımı kullanılmıştır.

Literatürdeki simulasyon modelleri incelendiğinde farklı simülasyon dillerinin kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu dillerden bazıları AweSIM, EXTEND, SIMAN, Witness software, Taylor II olarak sıralanabilir (Kelton ve diğerleri, 2003; 11).

Farklı simülasyon dilleri farklı simülasyon programlarında kullanılmaktadır. Bu çalışmada kullanılacak olan ARENA programı SIMAN dilini kullanmaktadır. Çalışmada ARENA yazılımının tercih edilmesinin nedeni, gemilerin gelmesi, kuyruğa girmesi, konteyner elleçlemesi, vinç ve saha traktör hizmet süreçlerinin ve buna benzer birçok lojistik süreçlerin modellemesi için ARENA yazılımının gerekli bloklara ve donanıma sahip olmasından ve tüm bu bahsedilen işlemlere olanak sağlamasından kaynaklanmaktadır. Nitekim ARENA yazılımı literatürde sıkça kullanılan bir yazılımdır. İlk kez Markuryev ve diğerleri (1998) tarafından Riga limanı konteyner terminali operasyonlarını geliştirmek amacıyla ARENA yazılımı kullanılmış, daha sonra Tahar ve Husseyin (2000) tarafından Kelang konteyner terminali gemi ve rıhtım operasyonlarını modellemede kullanmıştır. Franzede ve diğerleri (2004) Panama kanalı performans ölçümü için yine ARENA yazılımını kullanırken, Via ve Harika (2004) ise ARENA yazılımını kullanarak otomatikleştirilmiş konteyner terminallerindeki insansız taşıma araçlarını modellemiştir.

Araştırma sürecinde temel olarak Şekil 40’ta gösterilen süreç kullanılmıştır. Bu aşamalar kısaca aşağıda açıklanmıştır:

• Problemin Tanımı ve Çalışma Planı: Simülasyon çalışması, araştırma probleminin ve araştırma amacının açık olarak tanımlanması ile başlamalıdır.

160 • Veri Toplama ve Model Tanımı: Üzerinde çalışılan sistemden bilgi ve veri

toplanır. Bu veriler, modelde var olan olasılıklı (rassal) süreçlerin olasılık dağılımlarının ve çalışma yöntemlerinin belirlenmesi için kullanılır.

Şekil 40: Simülasyon Aşamaları Kaynak: Dragovic ve diğerleri, 2009; 6.

• Yapılan Simülasyon Modelinin Geçerlilik Analizi: Modelin kurulması aşamasında, modeli kuran kişinin sistem hakkında bilgi sahibi olan kişilerle birlikte çalışması önemlidir. Aynı zamanda, model kurucunun karar verici ile iletişim halinde olması gerekir.

• Bilgisayar Programının Kodlanması ve Doğrulama: Model, genel amaçlı bir dil (FORTRAN, PASCAL, C v.b.) veya uygun bir benzetim dili (SIMAN, GPSS, SLAM, v.b.) kullanılarak kodlanır. Programın doğru çalışıp

161 çalışmadığı çeşitli yöntemler kullanılarak test edilir. Kullanılan programın animasyon desteği bu noktada önemlidir.

• Modelin Pilot Deneyleri: Doğrulanan modelin pilot denemeleri, bir sonraki adımda geçerlilik testi için kullanılır.

• Yapılan Simülasyon Modeli Güvenilirlik Analizi: Pilot deneylerle, girdi verilerinde değişiklikler yapılarak modelin duyarlılığı test edilir. Model çıktısında çok fazla değişiklik elde edilirse, girdi verisinin tahmini yeniden, doğru bir şekilde yapılmalıdır. Pilot deneyler ile elde edilen çıktılar ile gerçek sistemden toplanan veriler istatistiksel metotlar yardımı ile karşılaştırılır. Karşılaştırma sonucu anlamlı bir farklılık bulunmaz ise, modelin doğru olduğu söylenebilir. Değilse, model üzerinde gerekli düzenlemeler yeniden yapılmalıdır.

• Deney Tasarımı: Model kurulduktan sonra, alternatif senaryolar ayrıntılı olarak belirlenir. Bu aşamada deney sayısı, modeli çalıştırma süresi, deneyin tekrarlanma sayısı belirlenmelidir.

• Çıktı Analizi: Yapılan deneylerden elde edilen çıktıların istatistiksel analizi yapılır. Çıktı analizinde amaç; bir sistem için performans ölçüsünün güven aralığını oluşturmak ve birden fazla sistem için en iyi performans ölçütüne sahip olan alternatif sistemi belirlemektedir.

• Raporlar, Sonuçlar: Modelin çalıştırılması ve sonuçlarının elde edilmesinden sonra, toplanan bilgilerin ve varılan sonuçların karar vericiye sunulması gereklidir.

• Uygulama: Karar vericinin uygun görmesi ile alınan karar doğrudan gerçek sistem üzerine uygulanır.

3.8.2. Bir Simülasyon Programı Olarak ARENA Yazılımının Temel Özellikleri Araştırmada “yükleme modeli” ve tahliye modeli” olarak iki model geliştirilmiştir. Tahliye modeli yükleme modeline göre daha karmaşık bir model yapısına sahiptir. Bu karmaşıklığın en önemli nedeni gemiden tahliye edilen konteynerin, sahada bulunan birçok istif sahasında stoklanabilmesi ihtimalinden kaynaklanmaktadır. Diğer yandan ihracat modelinde konteynerin başlangıç istif

162 bloğu belli olduğu için daha sade bir model yapısı vardır. Modelin ana hatlarını göstermeden önce, modelde kullanılan model blokları (blocks) ve elementleri (elements) açıklamak gerekmektedir. ARENA programının tanıtımı ise EK 1’de sunulmuştur.

ARENA’da model yaparken temelde iki tür öğe kullanılmaktadır. Bunlar modelin ana çatısını oluşturan ve modelle ilgili tüm ana hatların işlendiği bloklar ve blokların işleyişi ile ilgili ayrıntıların programa tanıtıldığı elementlerdir. ARENA versiyon 12’de toplam 70 blok ve bu blokların bazılarının açıklandığı 55 element yer almaktadır. Modeli kurulan sistemin yapısına göre bu blok ve elementlere ihtiyaç duyulmaktadır. Modelin anlaşılması açısından araştırma modelinde kullanılan blok ve elementler ile anlamları aşağıda verilmiştir: