Nevruz Bayramı

Yezidiler dünyanın yaratılış günü olarak inandıkları 21 Mart anısına Nevruz Bayramı’nı kutlar (Öz, 2007, s. 56).

Bayramlar Hakkında Batman Yezidilerinin Görüşleri şöyledir:

“Bizim kutsal gün ve bayramlarımız oldukça fazladır. Tümünü söylemek oldukça zaman alır. Ama size bazılarını söyleyeyim:

a) Güneş Bayramı: Genel orucumuzun ilk bayramıdır.

b) Huda (Xweda) Bayramı: Genel orucumuzun ikinci bayramıdır. c) Yezid Bayramı: Genel orucumuzun üçüncü ve son bayramıdır.

(Genel oruç, son bayram Aralık Ayı’nın ortalarına Cuma gününe gelecek şekilde üç hafta üst üste Salı, Çarşamba ve Perşembe günleri oruç tutulur, Cuma günü bayram yapılır.)

d) Yaz Bayramı: Din adamlarının yazın tuttukları 40 gün oruçtan sonra kutlanır. e) Kış Bayramı: Din adamlarının kışın tuttukları 40 gün oruçtan sonra kutlanır. f) Kızıl (kırmızı) Çarşamba Bayramı: Bu bayram Nisan ayının ilk Çarşamba

gününde olur. Melek Tavus bugünde çalışmamızı yasaklayıp bayram yapmamızı istemiştir.

g) Nevruz Bayramı: Baharın başlangıcı olarak 21 Mart’ta kutlanır. Daha birçok bayramımız vardır.” (Çatuk, 1948; Akçura, 1962).

“Bayram kutlamalarında Müslümanlardan bir farkımız yoktur. Bayramdan önce bayram hazırlıklarımızı yaparız. Evlerimizi temizler, banyomuzu yaparız. Bayramda çocuklara dağıtmak için şeker alırız. Bayram için özel yemekler yapar; pasta, kek, baklava, çerez, hoşaf… hazırlarız. Bayram günü yeni ve temiz elbiseler giyer; komşu, dost ve akrabaları ziyaret edip bayramlarını kutlarız. Ziyarete gelenlere ikramda bulunur, çocuklara şeker dağıtırız. Eskiden biz Yezidiler çoktuk, bayram günü akşama kadar halay çeker oynardık. Şimdi kimseler kalmadı.” (Özel, 1944).

2.4. Kast Sistemi

Bir kast sisteminin bulunduğu Yezidilikte sosyal tabakalaşma temel olarak iki sınıfa ayrılır: Müritler ve din adamları. Müritler tek sınıfken din adamları kendi içinde farklı sınıflara ayrılmaktadır. Bu ayrım, kişinin bulunduğu ailenin sınıfına göre olmaktadır. Böylece her din adamı içinde bulunduğu sınıfa göre görev almakta ve isimlendirilmektedir.

Kastlar arası geçişlerin yasak oluğu Yezidilikte müritler sınıfı ile din adamları sınıfı arasında evlenme yasağı olduğu gibi din adamları sınıfları arasında da evlenme yasağı vardır (Taşğın, 2005, s. 24; Allison, 2007, s. 68-69, Çakar, 2007, s.177;).

2.4.1. Müritler

Müritler Yezidi toplumunun en kalabalık sınıfını oluştururlar. Her Yezidi mürit, bir pir veya şeyhe bağlı olmak zorundadır. Mürit sık sık bağlı bulunduğu pir veya şeyhini ziyaret eder, elini öper ve saygıda kusur etmez. Yezidi toplumunun en alt tabakasını oluşturan müritler, genel olarak köy ve mezralarda tarım ve hayvancılıkla geçinirler. Müritler kazandıklarının bir kısmını zekât adı altında kendi din adamlarına verir ve onların hizmetinde bulunurlar (Okçu, 1993, s. 74, Öz, 2007, s. 40; www.dunyadinleri.com, Yezidilik,19.06.2012; www.dinlertarihi.net, Dunya-dinleri/ Yezidilik, 02.07.2012 ).

2.4.2. Din Adamları

Yezidi din adamları sınıfına ruhaniler denir. Yezidi müritlerin büyük saygı duydukları din adamlığı babadan oğula geçmektedir (Bilge, 2002, s. 46; Taşğın, 2005, s. 25).

Yezidi din adamlarını yedi sınıfa ayırabiliriz. Bunlar: 1) Mir (Emir) 2) Şeyh 3) Pir 4) Fakir 5) Peşimam 6) Kavval 7) Köçek

Batman Yezidileri ise dört sınıf din adamı olduğunu ifade etmektedirler ki bunlar: 1-Şeyh, 2-Pir, 3-Peşimam, 4-Fakir’dir (Turan, 1990, s. 126).

2.4.2.1. Mirler (Emirler)

Mirler Şeyh Adiy’nin bu dünyadaki vekilleri olarak kabul edilirler. Bunlar Yezidilerin hem dini hem dünyevi liderleridir. Bütün Yezidilerin itaat ettiği mirler; hükümler koyar, davalara bakar, düşmanlıkları yatıştırır (Bilge 2002, s. 46).

Şeyh Adiy’den miras kalan sancak (Melek Tavus Heykeli), def, şıbab gibi malzemeleri itina ile korurlar. Kendilerine has kıyafetleri olan mirlerin makamlarından indirilmeleri söz konusu olamaz. Ancak ölürse aileden biri yerine seçilir (Okçu, 1993, s. 71).

2.4.2.2. Şeyhler

Şeyh Adiy'nin müritlerinden veya kardeşlerinin soyundan olmaları gerekir. Beyaz bir elbise giyip, siyah bir sarık sararlar; evleri Yezidiler için mabet olarak kabul edilir. Okuma-yazma işleriyle uğraşırlar, cenaze törenlerini yönetirler. Oruçta, bayramlarda, evlenmelerde ve sünnet merasimlerinde de görev yaparlar (Öz, 2007, s. 42).

2.4.2.3. Pirler

Pir kelimesi yol gösterici, ihtiyar anlamına gelir. Elbiseleri siyah olup başlarına siyah veya kırmızı tüylü sarık takarlar. Hacca gelenlerin yiyecek, içecek ve diğer ihtiyaçlarının karşılanması bunların görevi olup dini törenlerin düzenlenmesinde şeyhlere yardım ederler. Vazifeleri, müritlerini ve cemaatlerini kötülükten uzak tutmaktır. Bayram günlerinde, oruçlarda, evlenme ve ölümlerde, vaftiz, sünnet ve hastalıkların tedavisindeki dini görevleri yerine getirirler (Okçu, 1993, s. 74).

2.4.2.4. Fakirler

Sadaka ve dünyevi hazlardan kaçınan fakir dünyada din yolunu tutan kişi demektir. Bunların Ahdani sülalesinden Şeyh Hasan Basri’nin neslinden geldiklerine inanılır. Sakal ve bıyıklarını kesmezler. Devamlı Yezidiler arasında gezerler. Yezidilere vaaz, telkin ve nasihatlerde bulunur; aileler arasındaki uyuşmazlıkları çözmeye

çalışırlar. Bu görevler ağır ve yorucu olduklarından dolayı bu kişilerin cennetle müjdelendikleri söylenir (Turan, 1990, s. 127; Okçu, 1993, s. 71-72; Ergun, 2008, s. 35).

2.4.2.5. Peşimamlar

Peşimam baş imam anlamına gelir. Bu din adamları Fakirlerle aynı sülaleden gelmekte olup aynı haklara sahiptirler. Bunlar da fakirler gibi, sakal ve bıyıklarını kesmezler. Yezidilerin nikâhlarını kıyarlar. Şeyhler arasında en yaşlı, en uygun kişiler bu makama seçilmektedirler. Seçilen peşimamın sır ve kerem sahibi olması gerekir. Yasak olan bir davranış veya yolsuzluk yaptığında mirler toplanarak onu görevden alabilirler (Turan, 1990, s. 128; Öz, 2007, s. 42).

2.4.2.6. Kavvallar

Kavvallar, Şeyh Adiy’nin türbesi civarında oturan görevlilerdir. Dini bayramlarda ve dinsel törenlerde ilahiler söyleyip çalgı çalarak ruhanilere hizmet ederler. Kavvallar, yılın belirli zamanlarında Yezidiler arasında birliği sağlamak, imanı kuvvetlendirmek amacıyla sancakları (Melek Tavus'un heykeli) Yezidi köylerine götürürler. Köy evlerinde dini vecibeler yerine getirildikten sonra köylülerden sadaka ve zekât toplanılır. Bu zekâtın bir bölümü Şeyh Adiy türbesine, bir bölümü mirlere ve bir bölümü de kendilerine ayrılır (Okçu, 1993, s. 73).

2.4.2.7. Köçekler

Köçekler belirli bir aileden gelmeyip müritler arasından seçilirler. Bunlar Şeyh Adiy türbesinin hizmetinde bulunup buraya gelen hacıların ihtiyaçlarını karşılarlar. Ayrıca kavvalların yaptıkları köy ziyaretlerinde kavvallara yardımcı olup sancakları (Melek Tavus heykeli) taşırlar (Turan, 1990, s. 129; Öz, 2007, s. 43).

Yezidi kast sistemi hakkında Batman Yezidileri şunları ifade etmektedirler: “Müritler: her mürit Yezidi bir pir veya şeyhe bağlıdır. Müritler fırsat buldukça özellikle de kutsal gün ve bayramlarda pir veya şeyhini ziyaret eder.

Din Adamları: Dört sınıf din adamız vardır. Bunlar: Peşimam, şeyh, pir ve fakir’dir.

1. Peşimam: Şeyhler arasından seçilip şeyhlerin önde geleni, şeyhlerin başı anlamlarına gelir. Şeyhin yaptığı bütün görevleri yapabilir.

2. Şeyh: Şeyh Adiy’nin kardeşinin veya müritlerinin soyundan geldiğine inanılan şeyhler, cenaze yıkar, cenaze merasimini yönetir, nikâh kıyar, kutsal gün ve bayramlarda görev alır.

3. Pir: Usta, yaşlı anlamına gelir. Kutsal günlerde, bayramlarda, cenazenin yıkanması ve gömülmesi esnasında şeyhe yardımcı olur.

4. Fakir: Din yolunu tutan anlamına gelir. Pir veya şeyh sınıfından ortaya çıkar. Yezidi halkına vaaz verir, kişi defnedildikten sonra üç gün sabah güneş doğmadan mezarın başına gidip dua ve gaviller okur” (Öngüdü, 1931, Akçura, 1962, Çatuk, 1948)

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3. YEZİDİLERDE SOSYO-KÜLTÜREL HAYAT

Yezidi toplumunu tanımada Yezidilerin dini inancı ile birlikte gelenek ve göreneklerini de bilmek oldukça önemlidir. Yezidi toplum yapısı bir bütün olarak ele alındığında Yezidilerin kendilerine özgü gelenek ve değerlerinin yanı sıra komşu din ve topluluklardan da aldıkları gelenek ve değerler vardır.

Yezidi kast sisteminde katı kuralların olması, Yezidilerde toplumsal bir bütünlüğün olmasını sağlayan temel unsurdur. Bu da her türlü dış etkiye karşı topluluğu korumaktadır. Dolayısıyla pek dağınık yaşayan bu topluluğu ayakta tutan ve birbirine bağlayan ruhban sınıfı, toplumsal gücü de elinde bulundurmaktadır (Çakar, 2007, s. 161).