Aile

3.1.1. Aile Yapısı

Bir Yezidi köyünde köy örf ve adetleri yönünden geleneksel aile (geniş aile) yapısı yaygındır. Bir Yezidi ailesi genel olarak anne, baba, çocuklar, büyükanne, büyükbaba, bazen kız yada erkek kardeşler, bazen de kız yada erkek yeğenlerden oluşmaktadır. Köyde çekirdek aile bulunursa da bunun sebebi muhtemelen bu ailelerde yaşayan büyükanne, büyükbaba kuşağının olmayışındır (Çakar, 2007, s. 161).

Batman’daki Yezidi aileler Beşiri İlçe merkezinde ve ilçeye bağlı köylerde yaşamaktadırlar. Çoğu ailenin çocukları yıllar önce Avrupa ülkelerine göç etmiş, geriye doğup büyüdüğü köyünü, tarlasını bırakmak istemeyen yaşlı anne-babalar kalmıştır. Geriye kalan ailelerin bir bölümü çekirdek aile iken bir bölümünü ise anne-baba, çocuklar ve evlenen erkek çocuğu ile eşinin birlikte yaşadığı geniş aileler oluşturmaktadır.

3.1.2. Aile Bireylerinin Statü ve Görevleri

3.1.2.1. Erkek ve Kadının Toplumdaki Statü ve Görevleri

Ortadoğu’daki toplumlarda olduğu gibi Yezidi toplumunda da ataerkil bir aile yapısı vardır (Çakar, 2007, s. 163). Ailede hâkimiyet baba ve erkektedir. Baba aile

bireyleri üzerinde mutlak bir otoriteye sahiptir. Akrabalıklar anneye ve babaya nispet edilirse de nesep babadan oğula geçer ve baba ismini yaşatan oğuldur. Aile reisi normal şartlarda babadır. Büyükbaba yaşamıyorsa aile reisi babadır. Oğullar evlenseler de aile reisi vefat etmeden baba ocağından ayrılıp kendi başlarına ev kurmaları hoş karşılanmaz (Turan, 1991, s. 68; Lescot, 2001, s. 143).

Yezidi toplumunda kadının yeri daima erkekten sonra gelir. Bu değer yargısı çeşitli davranışlara yansımıştır. Yolda erkek önde, kadın arkada yürür. Ayakta bir erkek varsa kadın kalkar erkeğe yerini verir. Bir toplulukta erkeklerin yanında kadınlar oturmaz, ayakta durup hizmet ederler. Toplulukta önce erkeğin eli öpülür. Bu kadın- erkek arasındaki ayrılık daha doğum ile birlikte hatta doğumdan önce belirlenmeye başlar. Anne ve babalar büyük bir oranla erkek evlat sahibi olmak isterler. Çünkü erkek evlat annenin yerini sağlamlaştırır ve anne-babanın ihtiyarlık döneminde onlara destek olur (Turan, 1991, s. 67).

Erkek ve kadının ailedeki statü ve görevlerini sorduğumuz Batman Yezidilerinin tamamına yakını, söze “eskiden ve günümüzde” diye başlaması dikkati çekmektedir. Bu da Yezidi toplumunda erkek ve kadının statü ve görev anlayışında zamanla birlikte önemli bir farklılığın yaşandığını göstermektedir.

Kadın ve erkeğin toplumdaki statü ve görevleri hakkında Batman Yezidileri şunları ifade etmişlerdir: “Eskiden ailede karar almadaki bütün yetkiler erkeklerdeydi. Kadın ve çocukların karar almada hiçbir etkileri yoktu. Kadın kocasından izin almadan babasının evine bile gidemezdi. Koca isteseydi eşinin dikip giyeceği kumaşı almaya karısını götürmeyip kendisi alırdı. Eskiden olsa buraya gelip sizinle konuşmak imkânsızdı; ama şimdi çok rahatım.” (Koçaş, 1944).

“Eskiden erkekler tarlada, bağda, bahçede çalışır; kadınlar ise hamur yoğurur, ekmek pişirir, yemek yapar, evi süpürür, koyun ve inekleri sağardı. Ama günümüzde kadınlar da erkekler gibi işe gidiyor.” (Koçaş, 1944).

3.1.2.2. Kız ve Erkek Çocukların Statü ve Görevleri

Yezidi toplumunda kız ve erkek çocukları daha küçük yaştan itibaren hayatta alacakları rolleri öğrenmeye başlarlar. Kız çocukları diğer topluluklardaki hem cinslerine göre evi daha erken çevirmeyi öğrenirler. Görevleri arasında öncelikle kendinden küçük diğer kardeşlerine bakmak, çeşmeden eve su taşımak (Yezidilerin

ekseriyeti köylerde yaşadığından ve Türkiye ve Irak’ta birçok köyün su şebekesinin olmamasından dolayı), kışlık yakacak için tezek karmak, evi temizlemek ve hayvanları sağmak gelir. Bu kızların çocukluk evreleri en geç 4-5 yaşlarında son bulur. Ve bu küçük kızlar ardından birer küçük kadın olur. Bu da kısa sürer çünkü çoğu daha 15’i çıkmadan anne olur (Çakar, 2007, s. 162).

Erkek çocukları neslin varisleri sayıldıkları için kız çocuklarına göre daha şanslıdırlar. Onlar da küçük yaştan itibaren hayvanları güder, bostan bekler, ziraatla uğraşan babalarına destek olur ve en önemlisi de evdeki kardeşlerine ağabeylik ederler. Genç erkek böylelikle hayatın ileriki aşamasında ailede alacağı rolü baba ocağında öğrenmiş olur (Turan 1991, s. 68; Çakar, 2007, s. 162).

Türkiye’de son yıllarda devlet politikası gereği olarak hemen hemen bütün köy ve mezraların yolları yapılmış, buralara elektrik, su, sağlık ocağı ve okul gibi kamu hizmetleri götürülmüştür. Ayrıca Yezidilerin Avrupa ülkelerine göç edip Avrupa ülkelerindeki gelişmişlikten etkilenmeleri sonucu, Yezidilerin diğer köy, kasaba ve şehirlere gidiş-gelişleri yoğunlaşmış, teknolojik araçları (televizyon, radyo, telefon, bilgisayar…) kullanmaları sayesinde diğer insanlarla iletişimleri artmıştır. Yaşadıkları ülkelerde Yezidi çocuklarının okula gitmesi ile beraber anadilleri yanı sıra devletin resmi dilini de öğrenmişlerdir. Bütün bu gelişmelere bağlı olarak Yezidilerin kültür, eğitim ve refah seviyeleri yükselmiştir. Yezidiler de modern topluma ayak uydurmaya başlamışlardır.

Kız ve erkek çocukların ailedeki statü ve görevleri hakkında Batman Yezidileri şunları ifade ettilerdir: “Geçmiş ile günümüzü karşılaştırdığınızda kızların toplumdaki statü ve görevleri arasında oldukça büyük bir fark vardır. Eskiden kız çocukları evleninceye kadar baba evinde kalır evlenince de mirastan bir pay almazdı. Erkek çocuğu ailenin devamını sağlar miras onlara kalırdı. Fakat günümüzde kız ve erkek çocukları eşittirler. Eskiden bizler de çevre köylerdeki Sünni Kürtler de bazı kaygı ve geleneklerden dolayı kız çocuklarını okula göndermezdik. Fakat günümüzde özellikle de Avrupa’da kız olsun erkek olsun bütün çocuklarımızı okula gönderip onlara destek oluruz. Avrupa’da avukat, doktor hatta pilot olan Yezidi kızlar vardır.” (Çatuk, 1948; Akçura, 1962).