Netica Hakkında Bilgi

Norsys Software Corp. tarafından geliştirilen Netica programı Bayes Ağları, Karar Ağları (Decision Nets) ve Etki Diyagramları (Influence Diagrams) gibi yöntemlerde modelleme yapmak amacı ile geliştirilmiş bir yazılım paketidir. Programın ücretli sürümünün yanı sıra ücretsiz ancak çeşitli kısıtları olan bir sürümü de mevcuttur. Norsys Software şirketinin internet sitesi olan www.norsys.com adresi üzerinden indirilerek programın ücretsiz kullanımı sağlanabilmektedir. Ücretsiz sürümünde bulunan kısıtların önüne geçmek için programa ait satın alınacak lisans ile birlikte verilen şifrenin programa tanıtılması gereklidir. Program ilk açıldığında eğer bu şifre yok ise, karşılaşılan şifre ekranında “Limited Mode” seçeneği ile ücretsiz sürümüne geçilebilir.

Program açıldıktan sonra ilk olarak Şekil 5.1’deki ekran ile karşılaşılmaktadır. Bu ekran üzerinde, sol üst kısımdaki ilk simge ile yeni bir ağ oluşturmak üzere boş çalışma sayfası oluşturulabilmektedir. İkinci simge ile ise daha önceden hazırlanmış ve kaydedilmiş olan bir Bayes Ağı’na erişim sağlanabilmektedir.

Şekil 5.1 : Netica programının açılış ekranı.

Açılış ekranında ilk olarak “Messages” ekranı ile karşılaşılmaktadır. Bu ekran programın kullanılması sırasında gerçekleştirilen tüm eylemlere ait bilgilerinin tutulduğu yerdir. Programın işletilmesi sırasında karşılaşılan hataların bilgileri, modelin çalıştırılması ile elde edilen sonuçlar gerçekleştikçe bu ekranda belirmektedir.

Netica içerisinde bir modelin açılmasının ardından açılış ekranında aktif olmayan alanlar aktifleşmekte ve araç çubuğuna yeni alanlar eklenmektedir. Şekil 5.2’de Netica’nın araç çubuğu görülebilmektedir.

Şekil 5.2 : Netica’nın araç çubuğu.

Netica içerisinde programı ilk kez kullanacaklar için örnek senaryolar ve modeller mevcuttur. Bu şekildeki her modelin ayrıca verilen açıklamaları ile model konusu

hakkında bilgi verilmekte ve kullanıcıya verilen direktifler doğrultusunda ilgili model kullanılarak Netica’nın bazı özellikleri hakkında kullanıcı bilgilendirilmektedir.

Netica’da bir model oluşturmak için öncelikle düğümler ve bu düğümlerin ilişkileri modele eklenmelidir. Araç çubuğunda Şekil 5.3’te gösterilen ilk üç simge Netica içerisinde tanımlanmış üç düğüm türünü temsil etmektedir. Dördüncü simge ise düğümler arası ilişki tanımlamak için kullanılan ok işaretini temsil etmektedir.

Şekil 5.3 : Netica’nın araç çubuğunda düğüm ve ilişki oku simgeleri. Netica’da kullanılan üç farklı düğüm tipi şunlardır:

• Doğal düğüm (Nature Node): Bu düğüm genel amaçla kullanılan standart değişkenleri temsil etmektedir. Bu düğüm eğer ebeveyn düğümleri ile bir fonksiyona bağlı olarak ilişkili ise deterministik düğüm (Deterministic Node) adını almaktadır. Eğer bu ilişki olasılığa dayalı ise düğüme şans düğümü (Chance Node) adı verilmektedir.

• Karar düğümü (Decision Node): Bu düğüm genellikle Karar Ağları’nda kullanılmaktadır. Bu düğümün değeri, karar verici tarafından kontrol edilmektedir. Karar düğümü beklenen faydayı optimize etmek için kullanıldıklarından fayda düğümü ile birlikte kullanılmak zorundadır.

• Fayda düğümü (Utility Node): Bu düğüm de genellikle Karar Ağları’nda kullanılmaktadır. Düğümün değeri, bağlı her karar düğümündeki en iyi karar kuralı aranarak en çoklanmaya çalışılmaktadır. Bu sebeple bu düğüm bir karar düğümü olmaksızın kullanılamamaktadır.

Düğüm açıklamalarında da görüldüğü gibi Bayes Ağları’nda temel olarak doğal düğümler kullanılmaktadır. Yeni bir düğümü boş çalışma sayfasına eklemek için istenilen düğümün araç çubuğundaki simgesine tıklanır ve daha sonra sayfada boş bir alana tekrar tıklanarak düğüm sayfaya getirilmiş olur. Hızlı bir şekilde birden çok düğümü modele eklemek için ilgili düğümün simgesine çift tıklayarak çoklu ekleme işlemi etkinleştirilir. Benzer durum, düğümler arası ilişkileri tanımlayan ilişki okları

simgesine tıklanır. Daha sonra ilişkili olması istenilen iki düğüm arasında ebeveyn düğümden çocuk düğüme olacak şekilde ilişki oku hareket ettirilir. Bu şekilde iki düğüm bağlanmış olur.

Modelde kullanılacak düğümler ve ilişkiler eklendikten sonra düğümlere ait özellikleri tanımlamak gereklidir. Bir düğüme ait özellikleri değiştirmek için o düğümün üzerine sağ tıklayarak, açılan menüde “Properties” seçeneği seçilir.

Şekil 5.4 : Netica‘da düğümlere ait özellikler ekranı.

Şekil 5.4’te görünmekte olan bir düğüme ait özellikler ekranında, “Name” alanında değişkenin/düğümün ismi, “Title” alanında değişkene ait ekranda görünmesi istenilen açıklama girilebilmektedir. “Nature” yazısının bulunduğu menü ile bu düğümün türünü değiştirebilmekte, “Discrete” yazılı menü ile değişkenin kesikli ya da sürekli bir değişken olduğu tanımlanabilmektedir. Bunların bir altındaki alanda ise ilgili düğüme ait farklı durumlar tanımlanabilmekte ve uygun durumlarda bu değişkenlere sayısal değerler atanabilmektedir. En alttaki “Description” menüsü ile açılan seçenekleri kullanarak değişkene ait birçok farklı tanımlama ve özellik değiştirilebilmektedir.

Temel özelliklerinin tanımlanmasının ardından model çalıştırılmadan önce son olarak ilişkili düğümlere ait koşullu olasılık tabloları modele girilmelidir. Bu tablolar en süt seviyedeki kök düğümler için ilk olasılıklara karşılık gelmektedir. Diğer düğümlerde ise düğümün ebeveyn düğümlerinin durumlarına ait her kombinasyona karşılık ilgili düğümün her farklı durumunun gerçekleşme olasılıklarını temsil eden tablolardır.

Şekil 5.5 : Netica’da koşullu olasılık tablosu ekranı.

Şekil 5.5’te yedi adet ebeveyni bulunan bir düğüme ait koşullu olasılık tablosu görülmektedir. Bu örnekte ilk üç ebeveyn düğümün iki, son dört ebeveyn düğümünün ise üç farklı durumu bulunmaktadır. Bu nedenle 648 farklı kombinasyon için çocuk düğümün her üç durumunun da gerçekleşme olasılıkları açılan tabloya girilmiştir. Açılan ekranda “Node” yazısının karşısındaki menü üzerinden diğer düğümlerin tablolarına geçiş yapılabilmektedir. “Chance” menüsü ile düğümün şans ya da deterministik düğümü olması seçilebilmektedir. Deterministik seçeneği tercih edildiğinde tablonun sağ bölümünde olasılık değerleri yerine ilgili kombinasyonda çocuk düğümün içinde olması kesin olarak beklenen durum seçilmektedir. “%Probability” menüsü ile tabloya girilecek değerlerin türü seçilebilmektedir. Buna göre tablo “%Probability” seçeneği ile doğrudan yüzdesel olasılık değerleri, “Probability” seçeneği ile 0-1 arasında ondalık olasılık değeri girerek doldurulabildiği gibi, bu menü ile tabloya özel fonksiyonlar da tanımlanabilmektedir. Tüm olasılık tabloları tamamlandıktan sonra araç çubuğundaki simgesine tıklanarak model derlenir. Böylelikle model içerisinde tanımlanmış olan olasılık

göstergeleri güncellenir. Bu aşamadan sonra model üzerinde senaryo ve duyarlılık analizleri yapmak mümkün olabilmektedir. Senaryo veya duyarlılık analizi yapılırken herhangi bir düğüme ait bir durumun gerçekleşmiş olduğu kabul edilmektedir.

Model üzerinde bir düğüme ait bir durumun gerçekleşmiş olduğuna dair kanıt girmek istenirse, önce ilgili düğümün üzerine, ardından da gerçekleştiğine dair kanıtın girilmesi istenilen durumun adı üzerine tıklanarak bu işlem gerçekleştirilir.