Namaz

İslâm medeniyetinde mescidin hem eğitim-öğretim faaliyetin yürütülmesi hem de sosyal vb. sorunlara çözüm üretmede toplanacak mekan olması bakımından büyük önemi ve fonksiyonu olmuştur. Kırgızlar da gerek köyde gerekse şehir mekezlerinde mescidi sadece namaz kılınacak yer değil, toplumun ve bireylerin birçok sorunlarının istişare edildiği ortam olarak da kullanmaktadır.

60 _{Koçkunov Aydarbek Suleymanoviç, Kırgız Halkı ve Geleneksel Kulturleri, Türkler, Cilt: XIX, Yeni}

Turkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 545.

61 _{Ahmet Cihan, “Kırgızistan’da Dini Bilinçlenmenin Toplumsal Tezahürleri”, Oş İlahiyat Fakültesi Dergisi,}

Kırgızlar namazlarını dikkatle kılar ve bütün rükünlerini yerine getirir. Namaza abdest alırken tuvalete sol ayaklarıyla girilmesi gerektiği önemle vurgulanır. Çünkü halkın inançlarına göre tuvalette cin ve şeytanlar vardır. Tuvalete “Bismillâh. Allahümme innî eûzü bike mine’l-hubsi ve’l-habâis”62

diyerek tualete girerkenki duayı okuyarak girerler.

Kırgızlar dinî yaşam tarzını Hanefi mezhebine göre yapılandırdığı için namazlardaki rükün ve şartlarını da ona göre yaparlar. Ellerin bağlanması, zikir, kıyam ve secdeye kadar buna dikkat ederler. Yalnız namazları birleştirerek kılma (cem) meselesinde tereddütleri vardır. Dinî kurumlar namazların cem edilmesi konusunda hiçbir dinî dayanak getirmez, namazların kendi vakitlerinde kılınması gerektiğini her defasında vurgular. Ancak devlet kurumlarında, hastanelerde ve diğer önemli görevleri üstlenen kesimlere namazları birleştirerek kılınması hususunda hiçbir söylem gerçekleştirmemiştir.

Mescitlerde her zaman namazın faziletlerinden bahsedilir,63 mescite gidenin her adımında önceki günahlarının silinip, ona cennette ikramlar hazırlanacağına dair hadisler delil gösterilerek64 vaazlar verilir. Mescide beş vakit gelinmesi hususuna da özellikle dikkat çekilir. Çünkü, Hz. Muhammed’in farz namazları hiçbir zaman kendi başına kılmadığıyla ilgili hadislerinin olduğu vurgulanır.

Ayrıca mescitlerde namazla ilgili en çok dile getirilen ve Kırgız toplumunun genel kesimi tarafından inanılan hadislerin biri de kıyamet günü ilk sorulacak amelin

62

Buhârî, Abdest 9; Müslim, Hayız 32; Ebû Dâvûd, Taharet 3.

63

Bizim gözlemlediğimize göre mescitlerde namazın faziletlerinden bahsederken çok aşırıya giderek, bazı genç kesimlerin ve çocukların gönlünü kırıcı ve namaz kılma isteğini giderici fiillerde bulunulmaktadır. Bunlardan biri namazda ön safhada okumanın faziletinden bahseden hadisten kaynaklanan durumdur. Çünkü, mescitlerde namazların ön safhasını gençler ve çocuklar değil her zaman ak sakaldar (ihtiyarlar) doldurur. Onlara göre namazı ön safhada kılmanın sevabı çoktur ve günahların affedilmesinin garantisidir. Bazen namaz başlandıktan sonra gelen yaşlılar çocukları geriye iterek kendileri ön safhada kılarlar.

64 _{“Şüphesiz namazdan en çok sevap kazanacak insanlar, uzak mesafelerden camiye yürüyerek gelenlerdir.}

Namazı imamla birlikte kılmak için bekleyen kimsenin sevabı, namazı tek başına kılıp sonra uyuyan kimseden daha büyüktür.” (Buhârî, Ezân 31; Müslim, Mesâcid 277. Ayrıca bk. Ebû Dâvûd, Salât 48; İbni Mâce, Mesâcid 15)

namaz olduğuyla ilgilidir.65 Bu hadisin dinî kurumlarda devamlı dillendirilmesinin, bir yönüyle Kırgız toplumunu namaz kılmaya bilinçlendirmesi, yönlendirmesi ve namaz ibadetinin hem bireylerin hem de toplumun kardeşlik şuurunun yükselmesi ve Allah ile ilişki kurmada devamlılığın sağlanması açısından büyük öneme sahiptir.

Namaz ibadeti “Manas” destanımızda da dile getirilmiş, Manas’ın babası Jakıp Kırgızlara seslenirken dua etmeye ve tevhid dinine dönmeye çağırırken şöyle seslenir:

Kalabalık Türk oğlunun, Hepsine haber verelim, Bu mendebur Kıtay’a

Cevap vermeden nasıl duralım! Kavgayı bırakalım,

Hepiniz için uygunsa, Eski dini bırakalım,

Hak Peygamber dini, – derler, Onlar gibi bizler de

Namaz kılalım,

Yalvaranın canı sağ kalır, – derler, Yalvarsa çokça,

Hüda yardım eder, – derler. Yardım ederse Peygamber

Kâfirler darmadağın olur, – derler, İslâm dinini kabul edelim.66

65

"Kıyamet gününde kulun hesaba çekileceği ilk ameli onun namazıdır. Eğer namazı düzgün olursa, işi iyi gider ve kazançlı çıkar. Namazı düzgün olmazsa, kaybeder ve zararlı çıkar. Şayet farzlarından bir şey noksan çıkarsa, Azîz ve Celîl olan Rabb'i: - Kulumun nâfile namazları var mı, bakınız? der. Farzların eksiği nafilelerle tamamlanır. Sonra diğer amellerinden de bu şekilde hesaba çekilir” Bkz. Tirmizî, Mevâkît 188. Ayrıca bk. İbni Mâce, İkâmet 202; Nesâî, Salât 9.

66

Aynı şekilde Pehlivan Köyüş zindandayken, Koşoy’a Bilerik adındaki çocuğun İslâm’ı anlatmasıyla müslüman olduklarını ve namaz kıldıklarını şu şekilde dile getirir:

Bilerik denen çocuğu İki buçuk yıl oldu Bu zindana attığı. Bir Hüda’nın birliğini, Peygamberin varlığını, Hepimiz de bundan duyduk, Yaratıcının fermanını, Yine biz bundan duyduk, Şeriatın varlığını,

Eskiden puta taparken, Müslüman olup bu günde, Bizler de namaz kıldık.67

Manas destanında namaz ibadetinin önemi birçok yerde vurgulanır. Ayrıca Manas’ın kendisinin de namaz kıldığıyla ilgili atıflar bulunmaktadır. Destanda beş vakit namazın hepsi zikredilir.

Namaz kılmadan önce niçin abdest alınması gerekir sorusuna bizim ata- babalarımız; abdesti, kötü düşüncelerden, bulaşıcı hastalıklardan koruyarak temizliğe, arı olmaya, vicdanlı yaşamanın örnek göstergesi olarak görmüştür.68

Namazın kılındığı yön kıble olduğundan kıble Kırgızlarda kutsal sayılmış ve deyimlerde şöyle belirtilmiştir: “Kıbılaga karap ayak uzatıp jatpa/Kıble’ye karşı ayak uzatarak yatma”, “Kıbılaga karap siyilbeyt/Kıble’ye dönerek tualet yapılmaz”.69

67

Manas Destanı – Sagymbay Orozbak Uulu Versiyonu, Cilt: I, TDBB Yayınları, İstanbul 2017, s. 330.

68 _{Musa Sapaev, Koçmöndük Sivilizasiyanın Köönörgüs Kaadası, Osh Shamy Gazetesi, 23 Mayıs, 2007.}

http://oshshamy.kg/index.php/kg/component/k2/item/1624-k-chm-ndyk-tsivilizatsiyanyn-uluttuk-kaadasy

69 _{Kemal Polat, “Kırgız Türklerinin Günlük Hayatında Gelenekler ve Halk İnançları”, Türkler, (Editör:}