2.7. DİĞER KONULAR
2.7.5. Hayvanlara Yapılan Muamele
Göçmen Kırgızların hayatında hayvanların yeri ve değeri büyüktür. Kırgızlar bir yerden diğer yerlere göç ederken hayvan en temel taşıma aracı, savaşlarda en iyi alet, düğünlerde ise pahası biçilmeyen hediye olmuştur.
Eskiden beri Kırgızların hayatı hayvansız düşünülemediği için, Kırgızlar “hayvanla” “nimet” kavramını birçok yerde aynı anlamda kullanmışlardır. Biz bunları hayvanlara yönelik yasaklarda görebiliriz. Mesela, Kırgızlarda hayvanı vurmak, dövmek ve ağır yaralamak yasaktır. Hayvanı döven insan rızkını, nimetini kaybeder ve kimsesiz yetim (tomayak) kalır inancı vardır. O yüzden Kırgızlar birbiriyle yüzleşince ilk olarak “mal-baş amanbı” veya “mal-can amanbı” (yani evindeki hayvanlar, bir de kendin sağ salim misin?) diyerek ilk sözü hayvanlardan başlamıştır.259
Kırgızların hayvanlara yönelik kültürden ve İslâm’dan kaynaklanan birçok inançları ve yasakları vardır. Biz bütün hayvanlara yönelik tek tek yasak ve inançarı yazmak yerine Kırgızların hayatında bir başka yeri olan ata yönelik yasaklar, önem ve değer üzerinde kısaca duracağız.
Kırgızların sosyal ve kültürel hayatında hayvanlar içerisinden atın değeri büyüktür. Kırgızlar atı hayatın birçok alanında kullanmış, insanla atı bir bütün olarak kabul etmiştir. Kırgız deyimlerinde bile ata nasıl muamele edildiğini görebiliriz. Mesela, “at adamdın kanatı/at insanın kanadıdır”, “akır zaman kayda – attan acıragan cerde/kıyamet nerede – attan ayrıldığın yerde”, “atın barda cer taanı, atan barda el taanı/atın varken dünyayı gez/tanı, baban varken halkı gez/tanı”, “atı coktun butu cok/atı olmayanın ayağı yoktur”, “at sıylagan cöö baspaz/ata saygı gösteren ayakta yürümez” vs.
Kırgızlarda atın kafasına vurmak büyük bir edepsizlik sayılmıştır. Aynı şekilde başkasının atının kafasına kamçıyla vurmak, atın sahibini kafasına vurmakla
259
aynı değerlendirilmiştir. Kırgızlarda ata bindikten sonra atın boynunun üzerine ayağını koymak yasaklanmıştır. Çünkü atın boynunda meleklerin olduğu ve o yüzden kutsaldır inancı vardır.260
Kırgızların atla birlikte başka hayvanlara da gösterdiği muamelede tamamen Hz. Muhammed’in sünnetine uygun davranışlar sergilemektedir. İnek, köpek, kedi, deve, koyun vs. birçok hayvanı evinde besler, yıkar ve hastalanınca zamanında tıbbî bakım işlerini üstlenirler. Ancak bazı hayvanlara yönelik söylenen hadisleri doğru anlamamaktan dolayı birçok sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bizim de bizzat duyduğumuz olay, kendi köyümüzde kara köpeklerin öldürülmesiydi. Evde kara köpeğin bulunmasından dolayı Allah’ın rızkının azalması ve birçok felaketlerin olmasına ve meleklerin o evden uzaklaşmasına sebep olduğuna dair bilgiler, teblig cemaatinin faaliyetlerinden kaynaklanmıştır. Bu ve benzeri örnekleri çoğaltmak mümkündür. Her varlığa hak ettiği onurun verilmesi sünnet olduğuna göre, hayvanların sebepsiz, maslahatsız öldürülmesi de sünnetullaha aykırıdır.
260
SONUÇ
Kırgızistan, birçok kültürün ve etnik grubun bir arada yaşadığı devlettir. Tarih sahnesine çıkıncaya kadar birçok süreci yaşamak zorunda kalmış ve varoluşunu bağımsızlığını kazandıktan sonra elde etmiştir. Yaklaşık yetmiş sene Rusya’nın politik baskısı altında hüküm sürmüş, kültürünü, inançlarını ve değerlerini az sayıda vicdanı diri bireyler aracılığıyla taşıyabilmiştir. O dönemde inançsızlığın propagandası yapılmış, ibadet etmek, dinî ritüellere katılmak ve din eğitimi almak yasaklanmıştır. İnsanların huzur bulup sukûn edeceği ibadet yerlerinin (cami, vd) yıkıldığı, yakıldığı bir toprakta kalbinde ve zihninde yer etmiş olan inanç ve değerleri yaşamanın ve yaşatmanın ne kadar zor olduğunu en çok kavrayan milletlerin biri Kırgızlardır. Bu sosyo-kültürel değişikliklerden yoğun bir mücadelenin sonucunda kurtulmuşsak da, kişiliğimize sinmiş olan politik ve tek tip kimlikleştirme uygulamaları derin bir iz bırakmış ve bunun tesirinden hâla çıkılamamıştır. Bize göre Kırgızların sosyal ve dinî hayatı ve onun içeriği, niteliği ve sonucu hakkındaki araştırmalar yukarıdaki süreçler dikkate alınmadan yapılmamalıdır.
Araştırmamız iki bölümden oluşmakla birlikte, birinci bölümde Kırgızlar hakkında genel bilgiler verilmiştir. İkinci ve asıl bölümde ise ilk başta belli ibadetlerde hadis ve sünnetin yerini ve uygulamada gösterdikleri davranışları ortaya çıkarmaya çalıştık. Daha sonra evlilik ve aile kurumunda hadisin kaynaklığını ve sünnet uygulamarını araştırmaya gayret gösterdik. Özellikle en çok üzerinde durduğumuz konular olması dolayısıyla bu bölümde kullanılan ve Kırgız toplumunun kabul ettiği hadislerin içeriğinin iyi anlaşılması için, hadislerin doğru açıklanması gerektiğini vurguladık. Ayrıca bu bölümde Kırgızların geleneksel kültürünün Hz. Muhammed’in (sav) sünnetine uygun düşen uygulamalarının da olduğunu ifade ettik. Dinî günler ve bayramlar bölümünde ise Kırgız toplumunun başka Türk topluluğundan farklı uygulamarının ve inançlarının olduğunu belirttik ve toplumsal barışı, beraberliği sağlama ve yaygınlaştırma noktasında Hz. Muhammed’in (sav) sözleri ve yaşamıyla örtüştüğü noktaları açıklamaya ve göstermeye çalıştık.
Ölümle ilgili inanç ve uygulamarı bölümünde ise ölülere uygulanan merasimler, geleneklerin bazılarının Hz. Muhammed’in (sav) tavsiye ettiği ve istediği tarzda işlev gördüğünü ve bazı törelerin İslâm dininin ilkeleriyle çeliştiğini dile getirerek yasaklanmakta olduğunu belirttik. Ayrıca Kırgız atasözlerinden veya ölülerle ilgili geleneklerden yola çıkarak Kırgızların ölüm anlayışını da ortaya koymaya çalıştık.
Daha sonraki bölümde ise Kırgız toplumunun sanat anlayışının şekillenmesinde hadis ve sünnetin yerini ve bu anlayışı yaygınlaştıran kurumların üzerinde durduk. Ve konuyla ilgili hadislerin açıklamalarını bazı araştırmaları göz önünde bulundurarak açıklamaya çalıştık. Son olarak Müslüman sanatçıların sanatsal faaliyet yürütürken dikkat etmesi gereken tevhid ve tenzih anlayışına büyük önem vermesi gerektiğini de vurguladık.
Araştırmamızın son kısmında yani diğer konular bölümünde ise, Kırgızların erkekleri sünnet etme geleneğinden, hayvanlara yapılan muamelesine kadar beş konu üzerinde durduk. Kırgızların kendilerine has millî içeceklerinin bulunduğunu ve bunların kültür hayatımızdaki yerini belirtmeye çalıştık. Ayrıca Kırgız toplumunda atın değerinin yüksek olduğunu, atla ilgili inançların sünnet kültürüne uygunluğu açısından değerlendirmeye çalıştık. Kıyafet konusunda ise Kırgızların kendi millî giyim-kuşam kültürünün aslında İslâm’ın örtünme felsefesine ne kadar uygunluğunu belirttikten sonra, diğer İslam ülkelerinden gelen giyinme kültürünün yaygınlaşmakta olduğunu da dile getirdik. Ayrıca özellikle kentlerde bu günlerde kendi geleneksel giyim-kuşam kültürümüzden uzaklaşmakta olduğumuzun üzerinde durduk.
Kırgızlar, çok geç dönemlerde müslüman olsalar da, kendi millî kültüründe, geleneksel yaşamında, sosyal ve dinî hayatlarında İslâm’ın değerlerine, ilkelerine olan derin bağlılığı gözlemlenmektedir. O yüzden, Kırgız atasözlerinde, yaşam kurallarında Hz. Muhammed’in (sav) sünnetinin karşılıkları kendi kültürünün ürettiği başka bir dille, formlarla kavramsallaştırılarak ifade edilmekte ve yaşanmaktadır. Bu itibariyle, Kırgızların sözlü kültüründe Hz.Muhammed’in kişiliği ve ahlakı hep
ağızdan ağıza dolaşmış, destanlara konu olmuş ve insanlık için örnek şahsiyet olarak gösterilmiştir.
Aynı şekilde yukarıda da ifade edildiği gibi, Kırgızlar eski Türk inançlarını da İslâm dinî inanç ve uygulamarıyla birlikte canlı bir şekilde sürdürmeye devam ettirmektedirler. Bunlara, Kırgız geleneğindeki bakşıcılık, ata mezarlarına, dağlara, kutsal mekanlara, taşlara, pınarlara ziyareti, ateşle tütsümek, ateşe saygı göstermek vs. pratikler örnek verilebilir. Ve bu pratikler de kendi anlamını ve fonksiyonunu tevhid ilkesinden uzaklaştırmadığı sürece, insanın evrenle ve Allah ile ilişkisinde iyi sonuçlar verebilecek geleneksel pratikler olduğu kanaatindeyiz.
Araştırmamızın sonucunda belirtmemiz gereken noktalara gelince şunları söyleyebiliriz: Kırgız toplumunda İslâm’ın diğer ve kilit kavramlarıyla birlikte araştırmamıza konu olan hadis ve sünnet terimlerinin de yeniden gözden geçirilmesi, tanımlanması ve karvamsallaştırılması gerektiği kanaatindeyiz. Kırgız toplumunda, hadis ve sünnet deyince hayatın çok az bir kısmına cevap verebilecek belli bir kurallardan oluştuğu algısı egemendir. İslâm dininin üyesi olduğunu kabullenen Kırgız toplumunda, sünnet deyince sadece sakal uzatmak, cübbe giymek, kapıdan sağ ayakla girmek vs. gibi şeylerin anlaşılılması, bu kavramların Kırgız toplumuna yeterli düzeyde metedoloji üzerinden açıklanması gerektiğini göstermektedir.
Bu itibariyle yukarıda da gördüğümüz gibi, Kırgızların aile kurumunda ve onun içinde kadın algısı, karı-koca ilişkisi, boşanma, miras vb. gibi konularda da sünnet ve hadis önemli ölçüde başvuru kaynağı ve kılavuz olabilmektedir. Yalnız bizim gözlemlediğimize göre bu hadislerin içeriği anlaşılmadan, yüzeysel olarak algılanmakta ve bunun sonucunda derin yaralar açabilmektedir. Sonuç olarak bunların kötü akıbetleri hadislere ve İslâm’a yüklenmektedir.
Yine de sonuç olarak şunu söyleyebiliriz ki, hadis ve sünnet Kırgızların toplumsal bağlarını pekiştirmede, bilgi ve bilincin yükselişinde canlandırıcı işlev görevini üstlenmiş ve değerlerin kökleşmesinde ayrıca katkısı olmuştur.
KAYNAKLAR
(1) Kitap
Tek Yazarlı Kitap
Akmataliev, A. (2004). Kırgız Adabiyatının Tarıhı. Bişkek: Şam. Akmataliev, A. (2003). Kaada-Salttar Ak Batalar. Bişkek: Şam.
Arturoviç, F. F. (2002). İz Obryadovoy Jizni Kırgızov Naçala XX veka. Moskova: Nauka.
Atay, H. (2013). Kur’an’a Göre Araştırmalar III. Ankara: Atay ve Atay. Atay, H. (2012). Kur’an’a Göre Araştırmalar I. Ankara: Atay ve Atay. Aydınlı, A. (2011). Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: MÜİFVY. Aydın. M. S. (1987). Din Felsefesi. İzmir: Karınca.
Bayaliyeva, T. C. (1981). Religioznıye Perecitki u Kırgızov i İh Preodoleniye,
İzdatelstvo. Frunze: İlim.
Baytur, A. (1992). Kırgız Tarıhının Leksiyaları. Bişkek: Kırgızstan. Budak, F. (1997). Kırgızistan: Dünü, Bugünü, Yarını. Ankara: Ocak. Cevizci, A. (1999). Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma.
Çakın, K. (1998). İlk Hicrî Asırlarda Hadis İnkârcıları. Ankara: Seba.
Erdem, M. (2000). Kırgız Türkleri: Sosyal Antropoloji Araştırmaları. Ankara: ASAM.
Erşahin, S. (1999). Kırgızlar ve İslamiyet. Ankara: Sek.
Devlet, N. (1989). Çağdaş Türk Dünyası. İstanbul: Marmara Üniversitesi. Dölek, A. (2001). Ebedî Açıdan Hadislerde Teşbîh ve Temsiller. Erzurum: Ekev. Gömeç, S. (2009). Kırgız Türkleri Tarihi. Ankara: Berikan.
Güner, İ. Ertürk, M. (2012). Kıtalar ve Ülkeler Coğrafyası. Ankara: Nobel. Güngör, E. (2011). Tarihte Türkler, Ötüken Yayınları, Ankara:
Gündüz, Ş. (1998). Din ve İnanç Sözlüğü. Ankara: Vadi.
İbragimov, M. (2005). Kırgız Makal-Lakap Uçkul Sözdörü. Kara-Balta. İbn Manzur. (1970) Lisanu’l-Arab, Beyrut.
İzrazsov, N. M. (1897). Obıçnoe Pravo “Adat” Kırgızov Semireçenskoy Oblasti. Moskova: No: 4 Etnografiçeskoe Obozrenie.
Jalilov, Ç. (2014). Baktıluuluktun Formulası. Bişkek: Dilazık.
Jumagulov, A. (1960). Semya i Brak u Kırgızov Çuyskoy Dolinı. Frunze: İzdatelstvo Akademi Nauk Kırgızskoy SSR.
Jusubaliev, A. (2016). Kırgızdardın Musulmandaşuu Tarıhı. Bişkek: Türkiya Diyanet Fondunun jana Oşmunun Teologiya Fakultetinin Basılmaları-14. Karasaev, H. (1986). Özdöştürülgön Sözdör. Frunze: Kırgız Sovet Ensiklopediyası. Kavaklıoğu, M. (2004). Hz. Peygamber’in Sünnetinde Orta Yol. İstanbul: Ensar. Kırbaşoğlu, H. (2000). İslâm Düşüncesinde Sünnet: Eleştirel Bir Yaklaşım. Ankara:
Ankara Okulu.
Koçyiğit, T. (1985). Hadis Istılahları. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
Köktaş, Y. (2010). Hadîs Usûlü Yazıları. İstanbul: Ensar.
Mendelev, S. A. (1999). Kırgızı i İh Etnogenetiçeskie i İstoriko-Kulturnıe Svyazı. Frunze: Kırgızistan.
Kıdırbaeva, R. Z, Narınbaeva, N. O, Egimbaeva S. (2003). Sanat, Nasıyat cana
Emgek Irları. Bişkek: Şam.
Moldokulova, D. (2016). Kırgızdardın Salttık Cürüm-Turum Madaniyatı. Bişkek: İşenalı Arabaev Kırgız Devlet Üniversitesi.
Ocak, A. Y. (2016). Türk Sufîliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim.
Özey, R. (1996). Tabiatı, İnsanı ve İktisadı ile Türk Dünyası. İstanbul: Öz Eğitim. Özsoy, Ö. (2018). Sünnetullah: Bir Kur’an İfadesinin Kavramlaşması. Ankara: Fecr. Polat, K. (2005). Beşikten Mezara Kırgız Türkleri’nde Gelenek ve İnanışlar, Ankara:
Türkiye Diyanet Vakfı.
Saadanbekova Ç, İ. (2011). Sosialdık-Filosofiyalık Jaktan Ayal Fenomeninin
Bolumuşunun Negizdelişi. Bişkek: Jusup Balasagyn Kırfız Devlet
Üniversitesi.
Saray, M. (1993). Kırgız Türkleri Tarihi. İstanbul: Nesil.
Smanova, E. S, Nasıpbaeva, B. İ. (2004). Kündör, Adamdar Okuyalardın
Cılnaaması, Bişkek: Kırgızistan.
Tuksal, H. Ş. (2016). Kadın Karşıtı Söylemin İslâm Geleneğindeki İzdüşümleri. Ankara: OTTO.
Turan, O. (1979). Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, İstanbul: Nakışlar.
Uraler, A. (2016). Sahabe Uygulaması Olarak Sünnete Bağlılık. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı.
Kurumun yazarı ve yayımcısı olduğu kitap
Farida Balbakova vd. (2015). Otsenka o Uyazvimosti k İzmeneniyu Klimata
Tsentralnogo Tyan-Şana, Kırgızistan, K.C.Millî İlimler Akademisi Raporu.
Kutsal Kitap: Eski ve Yeni Antlaşma (Tevrat, Zebur, İncil). (2001). (Çeviren: Komisyon) İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi Yayınları.
Manas Destanı – Sagymbay Orozbak Uulu Versiyonu. (2017). İstanbul: Türk
Dünyası Belediyeler Birliği Yayınları (TDBB).
Çeviri kitap
Bartold, V. V. (1993). Kırgızdar, Tarıhıy Oçerk: Kırgızdar. (Cilt: II). (Çeviren: Dardayıl Sulaymankulov, Haz: Kenges Cusupov). Bişkek: Kırgızstan.
Bedruddîn ez-Zerkeşî, (2002). Hz. Aişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler. (Çeviren: Bünyamin Erul). Ankara: Kitâbiyât.
Bernştam, A. H. (2004). Kırgızdardın cana Kırgızstandın Tarıhı cana Arheologiyası
Boyunça Tandalma Emgekter. (Çeviren: Satıbaldı Mambetaliev). Bişkek:
Kırgızistan-Soros Vakfı.
Biçurin, N. Y. (1991). Bayırkı Mezgilde Orto Aziyada Caşagan Elder Tuuraluu
Maalımattardın Cıynagı, Kırgızdar. (Cilt: I). (Çeviren: Azim Tümönbayev,
Abdimuktar Abilov, Haz: Kenges Cusupov), Bişkek: Kırgızstan.
Esed, M. (2015). Kur’an Mesajı. (Çeviren: Cahit Koytak, Ahmet Ertürk). İstanbul: İşaret.
Guraya Y. M. (1999). Sünnetin Neliği Sorununa Metodik Bir Yaklaşım: Malik’in
Muvatta’ı Özelinde. (Çeviren. Mehmet Emin Özafşar). Ankara: Ankara
Okulu.
Hamidullah, M. (2003). İslâm Peygamberi (Hayatı ve Eylemi) II. (Çeviren: Salih Tuğ). Ankara: Yeni Şafak.
Hasan, A. (1999). İlk Dönem İslâm Hukuk Biliminin Gelişimi. (Çeviren: Haluk Songur). İstanbul: Rağbet.
İbn Hacer el-Askalani. (1971). Nuzhetu'n-Nazar fi Tavzihi Nutıbetil-Fiker)
Nuhbetu’l-Fiker Şerhi. (Çeviren: Talat Koçyiğit), Ankara: Ankara
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
Mendelev, S. A. (1999). Kırgız jana Kırgızstan Tarıhı Boyunça Tandalma Emgekter, (Çeviren; Mambetaliev Satıbaldy, Sulaymankulov Dardayıl, Makenov Sovetbek). Bişkek: Kırgızstan – Soros Fondu.
Rahman, Fazlur. (2013). Tarih Boyunca İslamî Metodoloji Sorunu. (Çeviren: Salih Akdemir). Ankara: Ankara Okulu.
Subhi es-Salih. (1981). Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları. (Çeviren: Yaşar Kandemir). Ankara: Diyanet Vakfı.
Kitap bölümü
Koçkunov, A. S. (2002). Kırgız Halkı ve Geleneksel Kültürleri. C. H. Güzel, K. Çiçek, S. Koca (Ed) içinde. Türkler. Cilt: XIX. (s. 544-550). Ankara: Yeni Turkiye.
Polat, K. (2002). Kırgız Türklerinin Günlük Hayatında Gelenekler ve Halk İnançları. C. H. Güzel, K. Çiçek, S. Koca (Ed) içinde. Türkler. Cilt: XIX. (s. 551-559). Ankara: Yeni Türkiye.
Editörlü kitap
Acı, Ü. (Ed). (1993). “Kırgız” degen atalma cönündö köz karaştar: Kırgızdar. (Cilt: II). Bişkek: Kırgızstan.
Bartold, V. V. (1999). Kırgızdar: Kırgız cana Kırgızstandın Tarıhı Boyunça
Tandalma Emgekter. (Haz: Ömürkul Karaev). Bişkek: Kırgızistan – Soros
Fondu.
Ebu Sehl Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed İmam Serahsî. (2008). el-Mebsût. (Editör; Mustafa Cevat Akşit). İstanbul: Gümüşev.
Hudyakov, Y. (Ed). (1991). Enisey Kırgızdarının Tarıhı: Kırgızdar. (Cilt: I). Bişkek: Kırgızstan.
Elektronik kitap
Osmonaliev, A. vd. (2014). Kırgızistan Millî İstatistik Komitesi. Kırgızıstan
Sifralarda (2010-2014). Bişkek: K.C. İstatistik Veri. 28 Mayıs 2018 tarihinde
http://www.stat.kg/media/publicationarchive/992f9446-6682-4cf9-aa8c- 9c6a02e194d5.pdf sayfasından erişilmiştir.
Sultanov, A. vd. (2017). Kırgızistan Millî İstatistik Komitesi. Kırgızstan Sifralarda
2017. Bişkek: K.C. İstatistik Veri. 28 Nisan 2018 tarihinde
http://stat.kg/media/publicationarchive/3296034f-4d0d-4e20-81f0- 5e53cb101266.pdf sayfasından erişilmiştir.
(2) Makale
Arık, D. (2005). Kırgızlarda Kurban Fenomeni. Ankara Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Dergisi, 46(1), 157-174.
Aşıkkutlu, E. (2006). “Arkasından Ağlanması Sebebiyle Ölüye Azap Edilir” Hadisine Sosyo-Kültürel Bağlamda Bir Yaklaşım. Marmara Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(31), 33-66.
Atay, H. (1967). İslâm’da Olgun İnsan (İnsan-ı Kâmil). Ankara Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Dergisi, 15, 155-171.
Ateş, S. (1991). İslâm’ın Kadına Getirdikleri Haklar. İslâmî Araştırmalar Dergisi,
5(4), 320-327.
Blachere, R. (1982). Nefs Kelimesinin Kur’an’da Kullanılışı Hakkında Bazı Notlar. (Çeviren: Sadık Kılıç), Atatürk Üniversitesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi. 5, 189-196.
Bozbey, İ. A. (2011). Quo Vadis Kırgızistan?: Sovyet Sonrası Kırgızistan da İslami Hareketler. Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu, 6(11), 18-50.
Cihan, A. (2005). Kırgızistan’da Dini Bilinçlenmenin Toplumsal Tezahürleri. Oş
Cumagulov, A. (1997). Manas devrinden beyan: Kırgızlarda Cenaze Merasimi Zavallı Sevgili Kan Kardeşim. (Çeviren: Yıldız Kocasavaş), Türk Dünyası
Dil ve Edebiyat Dergisi, 4, 141-151.
Çakın, K. (1998). Kadınlar İle İlgili Bir Hadis ve Değerlendirilmesi. Dinî
Araştırmalar. 1(1), 5-30.
Çam, N. (1994). İslâm’ın Sanata ve Mimâriye Bakışı. Vakıflar Dergisi, 24, 273-290. Çetin, E. (2009). Türk Dünyasının Ortak Kültür Mirası: Nevruz. The Journal of
Academic Social Science Studies. 2(1), 63-71.
Çolak, A. (2004). Ölmek Üzere Olan Kişiye ve Mezardaki Ölüye Yapılan Telkin ile İlgili Rivayetler. Çorum Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(2), 201- 221.
Çubukçu, İ. A. (1987). Kültür Tarihimizde Sanatın Değeri. Ankara Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Dergisi, 29, 135-144.
Dıykanbaeva, M. (2017). Kırgız Atasözlerinde Kadın ve Toplumdaki Yeri. Atatürk
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 59, 61-70.
Dıykanbaeva, M. (2009). Kırgız Türklerinde Ölüm. Millî Folklor Uluslararası
Kültür Araştırmalar Dergisi, 82, 89-97.
Dıykanbaeva, M. (2011). Kırgız Türklerinde Erkek Çocuğun Önemi ve Edebî Eserlere Yansıması. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
Dergisi, 46, 181-194.
Erşahin‚ S. (1999). Kırgızların İslamlaşması Üzerine Bazı Mülahazalar. Ankara
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 39(1), 393-438.
Hamidullah, M. (1961). İslâm’da Estetik ve Güzel San’atlar. (Çeviren: Mehmed Said Hatiboğlu). Diyanet İlmi Dergi [Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi]. 36-41. İbiş, F. (2012). Kur’an Bağlamında Nefs Olgusu ve İnsanın Teo-Ontolojik Yapısı
Üzerine Bir Deneme. Toplum Bilimleri Dergisi, 6(12), 235-246.
Kılıç, R. (2001). Cehalet ve Tembellik ile Dinî Zihniyet Arasındaki İlişki Üzerine.
Kutlu, S. (2001). Kırgız Türklerinde Nevruz Kutlamaları. Gazi Üniversitesi Türk
Kültürü ve Hac Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 7(17), 181-188.
Kutlu, S. (2007). Kırgızistan’da Ramazan ve Dinî Bayramlar. Gazi Üniversitesi Türk
Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 42, 137-164.
Maksutova A. A. (2014). Kırgız Tilindegi Ölümgö cana Könül Aytuuga Baylanıştuu Tergöölördün Obektteri. İzvestiya Vuzov Dergisi, 1. 232-235.
Osmonova, S. K. (2012). Tradisionnıe Obryadı i Obıçai, Svadbı Kırgızov Civşih na Yugo-Zapade Kırgızstane (XIX-XX v). Oş Devlet Üniversitesi Dergisi, 2(2), 117-122.
Polat, K. (2015). Kırgızlarda Ramazan ve Bayram Etkinlikleri. Ağrı İbrahim Çeçen
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 1(1), 25-48.
Polat, K. (2002). Kırgızistan’da Dinî Günler ve Bayramlar. Dinî Araştırmalar, 5(14), 169-182.
Tegizbekova, J. Ç. (2013). Usloviya Zaklyuçeniya Braka Po Normam Obıçnogo Prava Abhazov i Obıçnomu Pravu Kırgızov – XIX-XX v (Sravnitelno- Pravovoy Analiz). Pravo i Politiki dergisi. 2, 6-13.
Elektronik ortamdan alınmış yazı
Kaya, D. Nevruz Geleneği ve Kırgızlarda Nevruz. 25 Eylül 2018 tarihinde http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/dogan_kaya_Kırgızlarda_nevruz.pdf sayfasından erişilmiştir.
Usenbaeva, T. Caramazan Aytuuga Baylanıştuu Toguz Bolboyt. 07 Haziran 2018 tarihinde https://sptnkne.ws/hdTS sayfasından erişilmiştir.
Azam Uulu, A. “Aray Köz Çaray”: İslam Eldik Salttarga Karşıbı? 29 Ekim 2018 tarihinde
https://www.azattyk.org/a/kyrgyzstan_İslâm_tradition_discussion_opinions/2 4249068.html sayfasından erişilmiştir.
Günlük Gazete
Sapaev, M. (2007). Koçmöndük Sivilizasiyanın Köönörgüs Kaadası, Oş Şamy
Gazetesi. Mayıs 23. 16 Aralık 2018 tarihinde
http://oshshamy.kg/index.php/kg/component/k2/item/1624-k-chm-ndyk- tsivilizatsiyanyn-uluttuk-kaadasy sayfasından erişilmiştir.
Jiydebaeva, N. (2013). Moodada Köp Ayal Aluu, № 566 6-Eylül-12-Eylül. 04 Temmuz 2018 tarihinde https://www.super.kg/article/?article=23999 sayfasından erişilmiştir.
(3) Bildiri
Çam, N. (2001, Nisan). Hz. Muhammed'in Estetik Dünyası ve Bunun Anlamı. IV. Kutlu Doğum Sempozyumu’nda sunulmuş bildiri. Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
Düzgün, Ş. A. (2010, Haziran). Kadın Rollerine Kur’an’ın Değerler Sisteminin
Kaynaklığı. Kur’an ve Kadın Sempozyumu’nda sunulmuş bildiri. Ankara.
Mamytov M, Kalberdiev A. (2004, Mart). Kırgızdardın Ürp-Adattarında İslâm
Dininin Tiygizgen Taasiri. Orta Asya’da İslâm Uluslararası Sempozyumu’nda
sunulmuş bildiri, Oş Devlet Üniversitesi, Oş.
Nurdinova K. H, Kıdırmışeva B. T, (2004, Mart). Prava Jenşinı v İslame. Orta Asya’da İslâm Uluslararası Sempozyumu’nda sunulmuş bildiri, Oş Devlet Üniversitesi, Oş.
(4) Tez
Artikbaev, K. (2003). Kırgızistan’daki Camilerde İmamların Vaazlarında
Kullandıkları Hadislerin Hadis İlmi Açısından Değerlendirilmesi (Oş Örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal
Jolon Uulu, A. (2003). Rejim Sonrası Kırgızistan’ın Kuzey ve Güney Bölgelerinde
Dinî Hayat. Yayınlanmamış Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi, Ankara
Jusubaliev, A. (2007). Kırgızların İslamiyeti Kabulü. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
Mamitov, A. (2004). Kırgızistan’da Ölümle İlgili İnanış ve Uygulamalar, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Mirzabaev, M. (2003). Kırgızistan’da Dini Hayat. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
Narkeeva, M. (2011). Günümüz Kırgızistan’da İslâmi Kuruluşların Faaliyetleri ve
Toplumsal Sonuçları (Bişkek Örneği), Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
Oktay, A. (2006). Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’nin Bağımsızlık Sonrası Temel
Makro Ekonomik Göstergeler Açısından Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi. Kırgızistan – Türkiye Manas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bişkek.
(5) Ansiklopedi
Aktan, H. (2005). TDV İslâm Ansiklopedisi. (Cilt: 30). “Miras” maddesi. İstanbul: TDV.
Apaydın, H. Y. (2006). TDV İslâm Ansiklopedisi. (Cilt: 31). “Mûsiki” maddesi. İstanbul: TDV.
Atar, F. (2007). TDV İslâm Ansiklopedisi. (Cilt: 33). “Nikâh” maddesi. İstanbul: TDV.
Erkal, M. (2013). TDV İslâm Ansiklopedisi. (Cilt: 44). “Zekat” maddesi. İstanbul: TDV.
Güç, A. (2002). TDV İslâm Ansiklopedisi. (Cilt: 26). “Kurban” maddesi. İstanbul: TDV.
Gündüz, Ş. (2007). TDV İslâm Ansiklopedisi. (Cilt: 33). “Nevruz” maddesi. İstanbul: TDV.
Harman, Ö. F. (1996). TDV İslâm Ansiklopedisi. (Cilt: 14). “Hac” maddesi. İstanbul: TDV.
Kandemir, M. Yaşar. (1997). TDV İslâm Ansiklopedisi. (Cilt: 17). “Hadis” maddesi. İstanbul: TDV.
Kırgızstan Ensiklopediyası. (2001). Bişkek: Mamlekettik Til Cana Entsiklopediya
Borboru.
Taşağıl, A. (2007). TDV İslâm Ansiklopedisi. (Cilt: 34). “Özkent” maddesi. İstanbul: TDV.