Nakkaşlar ve Hattatlar Behzad

Büyük bir Türk minyatür-ressamıdır. Herat’ta yaşamıştır.3 _{Dîvân’da tek yerde}

adı geçmektedir.

Ŝun‘-ı Bihzād ķadar dāire-i sašvetine Eylemiş silsile-i kevn ü mekānı evtār4

5.6.Filozoflar

Aristotales, Eflatun

Dîvân’da pek çok yerde adı geçen iki filozoftur. Şâirin, memduhunu övdüğü yerlerde adları geçmektedir. Akıllarının yüceliğiyle ön plana çıkan bu kişiler birer mukayese unsuru olarak kullanılmıştır.

Risšo-ĥıred ĥıdivv-i Felāšūn-menķabet Müşkil-güşā-yı devlet ü destūr-ı ĥurde-bín5

1 _{M. Nejat Sefercioğlu, Nev’î Dîvânı’nın Tahlîli, Ank: Akçağ Yay.,2001, s.65} 2 _{Bkz. Metin, K.XXII 14, s.76}

3 _{İskender Pala, Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, İst:Ötüken Neşriyat., 1999, s.71} 4 _{Bkz. Metin, K.XXV 54, s.95}

LXXVI

6.Dîvân’da Geçen İslâmî Kaynaklı Sözler

Eşref Paşa Dîvânı’nda sıklıkla rastlanan ögelerden biri de islami kaynaklı sözlerdir. Şiirlerinin çoğu dîni içerikli olan şâirin, bu ibareleri kullanması kaçınılmazdır. Aşağıda bu ibareler sıralanacak ve bunların yer aldığı beyitlerden örnekler sunulacaktır.

Levlâke Levlâk Le-Mâ- Halaktü’l Eflâk

“Sen olmasaydın felekleri yaratmazdım.” Hadis bilginleri bu sözü uydurma hadisler arasında gösterirler ancak meal bakımından hadis sayılabileceğini söyleyenler vardır.1

Erselnâke

“Erselnâke” (ve mâ-ersalnâke illâ rahmeten li’l- âlemîn) ayetinden alınmadır. Bu ayette, Hz. Muhammed’in âlemlere, özellikle akıl sahiplerine rahmet olarak gönderildiği, peygamberliğinin genel olduğu, akıllıların hepsinin, insan ve cinin peygamberi olduğu açıklanır.2 _(Meryem/46)

Seniňdir efser-i Levlāk ü taĥt-ı Erselnāk

Seniňdir evvel ü āĥir celāl ü cāh u ģaşem3

Kâbe Kavseyni Ev Ednâ

“İki yay aralığı kadar, yâhud daha az kaldı”. 4 _(Necm/8,9)5

1 _{Mehmet Yılmaz, Edebiyatımızda İslâmî Kaynaklı Sözler, İst: Enderun Kitabevi, 1992, s.113} 2 _{a.g.e., s.43}

3 _{Bkz. Metin, K.II 29, s.4} 4 _{Yılmaz, a.g.e., s.88} 5 _{Pala, a.g.e., s.220}

LXXVII

Sefer-üftād-ı nişínim ki Ķābe Ķavseyn

‘Āzim-i da‘vet- i tenhā-yı Cenāb-ı deyyān1

Kün Fe-kân

“Ol, hemen oldu.” Bu söz, Kur’an’da “kün fe-yekûn: Ol, hemen olur” (Bakara 2/17; Âli İmran 3/47,59; En’âm 6/73; Nahl 16/40; Meryem 19/35;Yâsin 36/82; Mü’min40/68) ibaresiyle kullanımıştır.2

Manā-yı Kün-fekānı işāret eder zihí Peyk ü beríd-i ‘ālem-i aĥbārdır ķalem3

Kün Fe-Yekûn

“Ol (der) hemen olur.”4

Be-nažm-ı Kün feyekün ü be-sašr-ı Bismillah

Be-levģ-i ‘ilm-i ilāhí be-remz-i Nūn u ķalem5

Levh ü Kalem

“Levh ü Kalem”. “Onun aslı levh-i mahfuzdadır.(Allah’ın bilgisinin tespitedildiği, bütün varlıkların esaslarını içine alan, mahiyeti bilinmez, korunmuş bir levhadadır.) (Burûc, 85/22).6

Bā‘is Levģ ü ķalem vech-i žuhūr-ı ‘ālem Rûģ-ı eşbāģ-ı ümem ķurre-i ‘ayn-ı i‘yān7

1 _{Bkz. Metin, K.III 32, s.10} 2 _{Yılmaz, a.g.e., s.98} 3 _{Bkz. Metin, K.XV 5, s.32} 4 _{a.g.e., s.98} 5 _{Bkz. Metin, K.II 61, s.6} 6 _{a.g.e., s.112} 7 _{Bkz. Metin, K.III 27, s.9}

LXXVIII Nûn Ve’l- Kalem

“Nûn. Kaleme ve yazdıklarına andolsun. (Kalem 68/1)1

Bā‘iś-i ĥilķat-ı ādem sebeb-i Nūn u ķalem

Nüsĥa-i ‘āleme díbāce-i esmādır ‘aşķ2

Le-Amrük

“(Ey Resûlüm) senin ömrüne and olsun.”Bu sözdeki hitap, ihtilaflı olmakla beraber Hz. Muhammed’edir. Yüce Tanrı, onun ömrüne yemin etmektedir.3

(Hicr/72)

……….

Ne devlet da‘vet-i İsrā seniň tafēíl-i şānıňdır

Le-‘amrük mu‘rız-ı icmālde tafŝíl-i şānıňdır4

………

Ve’d- Duhâ

“Kuşluk vaktine andolsun.” (Kuşluk vaktine andolsun. Durgunlaştığı zaman geceye andolsun ki, Rabbin seni bırakmadı ve sana darılmadı. Elbette senin sonun, ilkinden iyidir. Rabbin sana verecek ve sen razı olacaksın (üzülme). (Duhâ 93/1-5)5

Hel Etâ

“Hakikatte (kesin, şüphesiz) geldi.” Bu sözle, insanın, insan oluncaya kadar geçirdiği devreler hatırlatılmaktadır.6_(İnsan/1)

………….

Edeli keşf-i dücā şems-i ŝabāģ-ı Veēēuĥā

‘Āleme fer vereli bedr-i sipihr-i Hel etā7

1 _{a.g.e., s.132-133}

2 _{Bkz. Metin, G.IX 3, s.154} 3 _{a.g.e., s.109}

4 _{Bkz. Metin, Müs.I Bend 3, s.126} 5 _{a.g.e., s.164}

6 _{a.g.e., s.68}

LXXIX Nahnü Kasemnâ

“Biz taksim ettik.” (Zuhruf, 43/32)1

Şíve-i Naģn ü ķasemnādan olur dem maģžūž Ķısmet olaydı baňa ni‘met-i ‘užmā-yı ‘adem2

Lâ- Taknatû Min-Rahmeti’llâh

“Allah’ın rahmetinden umudunuzu kesmeyiniz.” (Zümer, 39/53)3

Benim o müźnib-i nevmíd kim dehānımda Simāta zerre-i Lā-taknatū olur pür-ĥam4

Leyletü’l Kadr

“Kadir Gecesi.” “Biz o (Kur’an)ı Kadir Gecesi’nde indirdik.” (Kadir, 97/1)5

Leyletü’l ķadr ķadar ‘ıydıňa fażl u hüner Ŝubģ-ı nevrūz-ı žafer ŝaf-der-i Ģaydar-peykār6

Lî Ma’allâh

“Benim Allah ile öyle anlarım olur ki, ne bir mübarek melek, ne de gönderilmiş bir nebî öyle bir yakınlığı elde edebilir.” meâlinde rivayet edilen sözden alınmadır.7

Lí ma‘Allāh şerefiňe süvār Refref Dürre-i nüh ŝadef ü ġırre-i şarķ-ı íķān8

1 _{a.g.e., s.130} 2 _{Bkz. Metin, K.XIV 37, s.29} 3 _{a.g.e., s.104-105} 4 _{Bkz. Metin, K.II 44, s.5} 5 _{a.g.e., s.114} 6 _{Bkz. Metin, K.XXV 42, s.94} 7 _{a.g.e., s.115} 8 _{Bkz. Metin, K.III 31, s.10}

LXXX Bâreka’llâh

“Allah mübarek etsin”.Kur’an’da tebâreke’llâh şeklinde geçer. (A’râf 7/54; Mü’minûn 23/14; Gâfir 40/641_.

Levhâşa’llâh

“Allah ırak etmesin! Vahşet vermesin; aferin. Aslı “Lâ Evhaş-Allâh’dır.”2

Bāreka’llāh der-i gencíne-i sun‘-ı settār

Levģaşa’llāh ŝadef-i dürr-i cihān ķadr-i veķār3

Mâ-Şâ- Allâh

“Allah’ın istediği, Allah her ne isterse.” Kur’an’da çok sayıda âyette bu ibâre geçer. (En’am 6/28; A’râf 7/188; Yûnus 10/49; Kehf 18/39; A’lâ 87/7)4

Ol ķadar sašvet ü iclāl ile Māşāa’llah

Źātına ģüsn-i tevāżu‘ yine ĥulķ-ı aķdem5

Hâşe Li’llâh

“Allâh’ı beri kılarız, tevbe yâ Rabbi.” Bu söz, Yûsuf’un güzelliğine hayran kalan kadınlar tarafından söylenmiştir. (Yûsuf 12/31)6

Ģācetim vüs‘at-i iķbāldir ancaķ senden

Ģāşeli’llāh ola deryūze-i dínār u direm7

El- Hamdü Li’llâh

“Hamd, Allah’a mahsustur, Allah’a hamd olsun.” Kur’an’da otuz sekiz ayette hamdın Allah’a mahsus olduğu ifade edilir.1

1 _{a.g.e., s.27}

2 _{Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ank: Aydın Kitabevi, 1993, s.549} 3 _{Bkz. Metin, K.XXV 70, s.96}

4 _{a.g.e., s.120}

5 _{Bkz. Metin, K.XX 52, s.60} 6 _{a.g.e., s.64}

LXXXI

Yāver-i ģarím saňa besdir baňa bu iftiĥār

Ģamdi’lillāh ķuvvet-i šab‘ım degil ol gūne kim2

Ve’l- Leyl

“Geceye andolsun.”3

Ķıŝŝa-i sevdā çıķar hep fālı Elfü’l-leylde Sūre-i Ve’lleyldendir iķtibāsı göňlümüň4

Sübhâne’llezî Esrâ

“Her türlü kusur, ayıp ve eksiklikten uzak olan O (Allah) yürüttü.”5

Taķdís-i rūģuna Sübģānellezí oķunsun Mevāc-ı ķurba oldu vādí-i güzār esrā6

Leyle-i Esrâ “Esrâ Gecesi.”7

Ģabíb-i Ģażret-i Mevlā Muģammed-i dü-serā Nebí-i Leyle-i İsrā resūl-i pāk-şíyem8

Teâla’llâh

“Allah yükseltsin.”9

Te‘āla’llāh ne ordūdur ol ordū-yı hümāyūn kim ‘Ömer Pāşā-yı ŝaf-derdir müşír-i fevz-i peykārı10

1 _{a.g.e., s.61-62} 2 _{Bkz. Metin, K.XXII 32, s.77} 3 _{a.g.e., 169} 4 _{Bkz. Metin, G.X 5, s.155} 5 _{a.g.e., s.147} 6 _{Bkz. Metin, T.IX 3, s.113} 7 _{a.g.e., s.113} 8 _{Bkz. Metin, K.II 20, s.3} 9 _{Devellioğlu, a.g.e., s.144} 10 _{Bkz. Metin, K.XVI 14, s.35}

LXXXII Lâ- Fetâ İllâ Alî Lâ-Seyfe İllâ Zü’lfikâr

“Ali’den başka yiğit, Zülfikar’dan keskin kılıç yoktur.” Aranan sahih hadis kitaplarında böyle bir söze rastlanmamıştır.1

Lā ġazā illā ġazā el Murtażā bi’l iķtidār Lā fetā illā ‘Alí lā seyfe illā Źü’lfiķār2

Zü’l-Minen

“Minnetler (ihsan, in’am, lutuf ve keremler) sahibi (Allah)” Bu söz, gerçek anlamda Allah için kullanılır.3

Ol ķadar çirk-i menāhí ile ālūde tenim Ki beni ŝāf edemez mevc-i sirişk-i ĥüznüm Var iken sen gibi bir pādişah-ı Zü’l-minenim Naķd-i ‘ömrüm reh-i enva‘-ı me‘āsíde benim Bād-ı šuġyān ile olsun mu hebā-yı menśūr4

Yed-i Beyzâ

“Beyaz el”. Hz. Mûsâ’ya verilen mucizelerden biridir. Çok sayıda ayette geçmektedir. (A’râf7/108; Tâhâ 20/22; Şu’arâ 26/33; Neml 27/12; Kasas 28/32)5

Šūr-ı ma‘nāda Kelím olduġuma şāhiddir Yed-i Beyżā-yı ĥayālim ile kilk-i seģģār6

1 _{Yılmaz, a.g.e., s.100-101} 2 _{Bkz. Metin, Tc B, s.116-119} 3 _{a.g.e., s.191}

4 _{Bkz. Metin, Muh.I Bend 4, s.139} 5 _{a.g.e., s.131}

LXXXIII Denâ

“Yaklaştı”. İsrâ ve Mirac ile ilgili ayetlerden alınmadır. (Necm 53/8-9)1

……….

Nažm-ı fi’l ķurbíde menŝūŝ olalı ecr-i velā Çıķmam eśer-i istiķāmetden be ģaķķ Ehdenā2

………

1 _{a.g.e., s.35}

LXXXIV

7. Dîvân’da Geçen Yer Adları