Şâirin, sürgüne gönderildiği zaman özlemini çektiği ve bir daha görebilme arzusunda olduğu şehir olarak beyitlerde yer almaktadır.
Hiç mümkün mü görem bir daĥı İstanbulı Ŝanırım nefy-i müebbed bu belā-yı mübrem1
Bursa
Mehmet Ali Paşa’nın bu şehre girişi ve orada kazandığı zaferler dolayısıyla söz konusu edilmiştir.
Ne ģācet eyleyim tafŝíl ben aģvāl-i dünyāyı Burūsa zelzeleyle gitdigin herkes işitmişdir
Muģammed ģaķķı için mülk ü millet gitdi elden kim Sitānbuldan ‘Ali Pāşā çekilmiş vāh gitmişdir2
Eflak Boğdan, Kırım, Gürcistan
Şâirin askerî görevleri dolayısıyla bulunduğu yerlerdir. Gezdim Eflāķ ile Boġdan u Ķırıme’l Ķāsım
‘Usr ile yüsri šutardım yine dā’im tev’em Ŝonra düşdü seferim ĥašša-i Gürcistāna Lík o demlerde cihād idi baňa emr-i āhım3
Isfahan
Eşref Paşa’nın, şâirliğini övdüğü bir beyitte söz konusu edilmiştir.
1 Bkz. Metin, K.XX 28, s.58 2 Bkz. Metin, Kıt.XIX, s.168 3 Bkz. Metin, K.XX 16,17 s.57
LXXXV
Ķumāş-ı nažmımıň ol rütbedir kim rūz-ı bāzārı Götürdü Rūma hep gevher-fürūşān-ı Ŝıfāhānı1
Kûfe, Şam, Kerbela
Şiirlerinin genelinde Hz. Ali ve oniki imam sevgisini dile getiren şâir, Hz. Hüseyin’in şehit edilmesi olayı ile ilintili bu yerleri nefretle anmaktadır.
………..
Gelmez beyāna ģādiśe-i ŝaģn-ı gír ü dār Sıġmaz dehāna vāķı‘a-i deşt-i Kerbelā2
………. …………....
Nefret-i ġubār u sengine kim Şām u Kūfeniň Süfyāniyān-ı nākes ü bed-baĥta cāy olur3
………
Taybe, Necef, Yesrib
Şâirin övgüyle söz ettiği ve olmayı arzuladığı yerler olarak şiirlerde yer almaktadırlar.
Çarĥ- āsitān-ı Šaybe’ye olmaz ‘adíl kim Fāiķdir ‘arşa rūże-i sulšān-ı mürselín4
Ĥāķ-i Šaybe tūtiyā-yı díde-i ‘uşşāķdır Cevher-i seng-i Necef dāġ-ı dile tiryāķdır5
…………..
Selb edip ārāmımı bir āfitāb u māh-rū
Geh Necef geh semt-i Yeśribdir göňülde ārzū6
…………
1 Bkz. Metin, K.XXIV 82, s.88 2 Bkz. Metin, Tk B.I, Bend 3, s.121 3 Bkz. Metin, Tk B.I, Bend 11, s.125 4 Bkz. Metin, K.XXVI 11, s.101 5 Bkz. Metin, Müs.II Bend 5, s.128 6 Bkz. Metin, Müs.II Bend 4, s.128
LXXXVI
Hayber
Hz. Muhammed döneminde yapılan Hayber Savaşı konu edilerek Hz. Ali’nin övgüsünde bu şehir anılmıştır.
………
Ceng-i Ĥayberde şeref-yābí-i ra‘yet sendedir Vefret-i ŝıdķ u kemāl-i istiķāmet sendedir1
………..
Çin, Hotan
Şâirin özellikle gazellerinde yer verdiği bu ülkeler, miskin elde edildiği yer olması boyutuyla ele alınmıştır.
Mevc-i nežžāre-i ‘ādemden olur rem-kerde Ġālibā kişver-i Çín’den yeni gelmiş o ġazāl2
Endek-i ġubār-ı maķdemine müşterí olup Sevdā-gerān-ı Çín ü Ĥotan etseler mezād3
Niş
Şâirin sürgüne gönderildiği şehirdir. Şâir, bu şehirden nefret ve sitemle söz etmektedir.
Niçe Níş āb u hevāsında lešāfet nā-būd Ĥāk-i nā-pāk-ı zemíninde şe’āmet müdġam4
İran, Turan
Osmanlı’nın egemen olduğu ve Osmanlı padişahlarının fermanlarının geçtiği yerler olarak anılan şehirlerdir.
1Bkz. Metin, Tc B.I, Bend 4, s.117 2 Bkz. Metin, K.XVIII 65, s.48 3 Bkz. Metin,K.XVII 36, s.40 4 Bkz. Metin, K.XX 22, s.57
LXXXVII
Degil Ìrān u Tūrān iķtidārı andan efzūndur Olur ġālib cihāna żabš eder bi’l-cümle ekvānı1
Hicaz, Irak, Bağdad, Kâbil
Osmanlı serdâr-ı erkemi Ömer Paşa’nın Bağdad’a girmesi ve burada başarılar elde etmesi nedeniyle söz konusu edilen şehirlerdir.
Ģicāz ile ‘Irāķ ordūsu çıķmıştır uŝūlünden Nižāmātı anıň devletce oldu aķdem-i efkār2
Yazılsın tíġ-i cevher-dārına tāríĥim ey Eşref ‘Irāķ ordūsuna Baġdād’a iķbāl eyledi serdār3
Rusya, Moskova, Kırım, Gözleve, Karakal
Rusya’ın işgal ettiği şehirlerde yenilge uğraması ve Osmanlı kuvvetlerinin Rusya ordusu önünde gösterdiği başarılar nedeniyle şiirlerde yer alan şehirlerdir.
ldu Mosķov Ķırımı Gözleve ġavġāsında Nice Rusya Ķırım semtine ‘asker yürüdür Pençe-i ŝavleti serdār-ı cihān-sālārıň Pāy-ı taĥtında daĥı imparašoru çürüdür4
Ķaraķalda yine Rūsıyayı ķırdı İslām Çār top ile üç esb ü üç esír aldı tamām Ģaķ mu‘ammer ede serdār ‘Ömer Pāşāyı Böyle envā‘-ı fütūģāt ile tā-rūz-ı ķıyām5
1 Bkz. Metin, K.XXIV 49, s.85 2 Bkz. Metin, T.X 3, s.114 3 Bkz. Metin, T.X 3, s.114 4 Bkz. Metin, Kıt.VI, s.165 5 Bkz. Metin, Kıt.III, s.164
LXXXVIII
Harput
Şâirin, kadı olan ağabeyi Şerif Rüşdi’nin bulunduğu yer olması nedeniyle bir kıt’ada sözü edilmektedir.
Ķāēi-i maģkeme-i feyż-i şeríf-i Rüşdí Şehr-i Ĥarput’a ģükūmetle şeref verdi bu sāl Eder elbette ķudūmüyle teşerrüf Baġdād Nıŝf-ı menzil šutulur pāyede fāl-i iķbāl1
Horasan
İran’ın doğusunda bulunan bu büyük şehir şâirin, kasîdelerinde yeralan şehirlerden biridir.
Nümāyān ķabżasında Sūre-i Fetģ āyet-i nuŝret Fürūzān ŝayķalında cevher-i mevc-i Ĥorāsāní2
İbrâil
Romanya’da Tuna nehri kıyısında yer alan bu şehir, metinde birkaç kez geçmektedir.
Ĥayme-i iķbālimi eyvāh ķıldı ser-nigūn Dūr edip gerdūn beni ordū-yu İsma‘ílden Çille-i Yaģyādan efzūndur ki zaĥm-ı ĥāšırım Necm-i idbārım göründü semt-i İbrāilden3
Mısır
Hz. Yûsuf’un bu şehre sultan olması dolayısıyla adı geçen şehirdir. Silk-i da‘vete der-i tāríĥini çekdim nažíf
Ola oġlum Yūsuf-ı Ken‘ān ‘azíz-i Mıŝr-ı nāz4
1 Bkz. Metin, Kıt.XXI, s.169 2 Bkz. Metin, K.XXIV 8, 82 3 Bkz. Metin, Kıt.XIV, s.167 4 Bkz. Metin, T.II 5, 110
LXXXIX 8. Nüsha Tavsîfi ﺪﻗا ﺲ مﺪﻗا ك تاذ بوداﺮﻳ ﻖﺣ بﺎﻨﺝ ﻢﻝﺎﻋ ﻦﻳز ﺪﻌﺏ ﯼﺪﻝوا رﻮﻬﻇ ﯼﺎﻤﻧ رﻮﺹ
beytiyle başlayan Dîvân, Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi’nde 749 numarada kayıtlı olup Türkçedir. Tâlik hatla 220x157 (170x112) mm ebatlarında, 74 varakta, muhtelif satırlı, aharlı krem kağıda yazılmış; başlıklarda kırmızı, diğer bölümlerde siyah mürekkep kullanılmıştır. Eser, sırtı yeşil meşin, kapakları bordo kadife, kapak kenarları altın yaldız çift cedvelli bir cilt içindedir. Cildin aralarında ve sonunda bazı boş varaklar bulunmaktadır. Dîvân,
ﻰﻨﻡﺮﺝ ﻚﻡﺮﺝ ﻞها ﺖﻤﺣر با ﻪﺳﺰﻡﻮﻳ ﻳ ﺏ لوا ﺎ ﻳﺎﻳرد نﻻوا ناﺎﭘ ﻰﺏ و ﺪﺤﻴ ﻰ ﻧ ﻴ ﻦﺳﺮﻠ
XC
9.METNİN HAZIRLANMASINDA İZLENEN YOL
Dîvân metninin hazırlanmasında, tespit edebildiğimiz ve Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi’nde kayıtlı bulunan tek nüshanın metnini esas aldık ve bu sebeple verilen dipnotlarda nüshayı ifade eden bir kısaltma işareti kullanmadık.
Yazmanın varak numaralarını, hazırladığımız metnin altında K. I 17 b, G. II 62a, … şeklinde; nazım şekilleri ve sıra numaralarından sonra koyu renkli harflerle verdik.
Dîvân’ı nazım şekillerini esas alarak yeniden düzenledik. Yazmada, vezin ve anlam gereği metin tamiri gerektiren yerleri transkripsiyonlu metinde köşeli parantezle düzelterek aktardık ve dipnotlarda gösterdik.
Metnin inceleme kısmını devir-şahsiyet-eser bağlamında ele aldık. Ayrıca metinde çokca geçen ayet ve iktibasları , kişileri ve yer adlarını da inceledik.
Çalışmamızın inceleme kısmındaki Türkçe kelimelerin imlâsında, İmlâ Kılavuzu’nu esas aldık. Metni hazırlarken de Farsça ve Arapça kelimelerin imlâsında, Prof. Dr. İsmail ÜNVER’in bu alanda hazırlamış olduğu makalesini1 esas
aldık.
1 İsmail Ünver, “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Türkoloji Dergisi c.XI, S.I, 1993,
XCI 10. TANSKRİPSİYON ALFABESİ ء ‘ ش ş ٱ، ا a,ā,e ص ŝ ب b ض ē,ż پ p ط š ت t ظ ž ث ś ع ‘ ج c غ ġ چ ç ف f ح ģ ق ķ خ ĥ ك k د d ل l ذ ź م m ر r ن n ز z و v.o,ö,u,ü ژ j ﻩ h,e س s ى y,ı,i
XCII