Nüsha Farklarının Değerlendirilmesi

Bütün şerhlerde geçerli olmamakla birlikte Klasik şerh edebiyatında şârihler bir metni şerh etmeye başlamadan önce o metnin ya da eserin diğer nüshalarını inceleyerek bir nevi edisyon kritik yaparlar. Bu şekilde şerh edilecek metin belirlenir ve diğer nüshalar-la ilgili değerlendirmelere de şerhlerinde yer verirler. Mahmud Tâ’î bin Muhammed’in şerhinde ileri sürdüğü ifadelerden Gülistân’ın farklı nüshalarını incelemiş olduğu

64

lır. Bunlar arasında “Fāżıl Sūdi’ye ittibāʿan iḫtiyār eyledigim bu nüsḫadan evleviyyeti ŧāhirdür.”(48^b) açıklamasından anlaşılacağı üzere Sûdî’nin şerh ettiği nüshayı şerh et-meye uygun görmüştür. Diğer nüsha farklılıkları ile ilgili değerlendirmeleri Sûdî’nin şerhinde vermiş olduklarıyla tamamen aynıdır:

“Bįşe, bāṣı’nuñ kesriyle lafž-ı ʿArabįdür. ʿAcemce mįşe dirler ve Türkįce meşe maʿrūfdur. Baʿżı nüsḫada bįşe yerine bā-yı ʿAcemle ve sįn-i müḥmele ile alaca maʿnāsına olan lafž-ı pįse vāḳıʿdür ve ḫālįst ʿibāreti yerine nūn’un fetḥi ve kesriyle ḳaplan derisi şeklinde ḳālįçe maʿnāsına olan lafž-ı nihālį düşmüş... Bu nüsḫada meşe ki esed yaʿnį arslan meskenidür ḳarįnesiyle ḳaplandan ki ĥāvįsi ŧāġlardur murād as-landur. İmdį meźkūr baʿżı nüsḥa bu teklįfden ḫuluvvi sebebiyle merḥūm Fāżıl Sūdi’ye ittibāʿan iḫtiyār eyledigim bu nüsḫadan evleviyyeti ŧāhirdür.”(48^b)

“Ve ḥāceteş-rā ber-āverdem Ve ḥācetini daḫı ḥāṣıl eyledim. Ki ez-bisyārį duʿā vü zārį-i bende Zįrā ḳuluñ çoḳlıḳ duʿā vü zārlıġından şerm hemį dārem utanıram. Baʿżı nüsḫada hā-yı teʾkįd ile edāt-ı ḥāl olan mį gelmesinden mürekkeb hemį lafžı şerm lafžından muḳaddem olup hemį şerm dārem vāḳįʿ olmuşdur.”(9a)

“Baʿżı nüsḫada emn ü selāmet vāv-ı ʿaŧf ile düşmüşdür. Yaʿnį ʿaŧf-ı tefsįri vāḳıʿ ol-muşdur.”(16^a)

“Ekŝer nüsḫada der-hemān rūz vāḳįʿdür. Yaʿnį hemān ol günde böyle oldı.”(29b) “Daḫı Allāh TeǾālā Ĥażretleri her ḫayra ḳılsun meǿāl ve merciʿlerini ve baʿżı nüsḫa-da āmālehümā düşmüş, yaʿnį Allāh TeǾālā Ĥażretleri ümitlerini ḫayrata meyl ü raġbetlerini ḥasenāta teveccüh eyleye.”(31^a-31^b)

“BaǾżı nüsḫada yümnü’l-mülük vāķıǾdur. Mülk, mįmüñ żammıyla memleket ü salŧanat dimekdür dįger ile şaḫṣuñ mālik oldıġı emvāl u iŝḳāle dirler.”(33^a)

“Baʿżı nüsḫada mıṣrāʿı ŝānį böyle vāḳıʿdür: Ḫ^vįşten-rā be-gerden endāzed yaʿnį ken-dini boynı üzerine atar..”(38^a)

“Įn melik-rā düşnām dād Bu esįr pādişāha hücūm idüp yaʿnį sögdi u sezā goft nā-lāyıḳ yaʿnį nā-lāyıḳ olmayan söz söyledi. Baʿżı nüsḫada įn ḫod ve baǾżında įn merd vāḳıʿ olmuşdur.”(45^a)

65

Özet: Mahmud Tâ’î bin Muhammed’in Şerh Metodu

Tezimizin “Şerh-i Gülistân’ın İncelenmesi” başlıklı üçüncü bölümünde Mahmud Tâ’î bin Muhammed’in Şerh-i Gülistân’ı klasik mensur metin şerhi kuralları çerçevesinde, usûlünü ciddi olarak takip etmiş olduğu Sûdî-i Bosnevî’nin Şerh-i Gülistân’ının bazı kısımları ile karşılaştırılarak ayrıntılı olarak incelenmiştir. Bu bölümde incelemelerimiz neticesinde ulaşmış olduğumuz bilgiler, Mahmud Tâ’î bin Muhammed’in şerh metodu-nun daha yalın bir şekilde görülmesini sağlamak amacıyla maddeler halinde kısaca açık-lanacaktır:

1. Kaynak metin şerh metnine dahil edilmiş ve bu kısımların üzeri kırmızı mürek-keple çizilerek şerh metni içerisinde kaybolması engellenmiştir.

2. Gülistân’ın mensur kısımları cümle ya da kelime grupları şeklinde, manzum kı-sımları beyit, mısra ya da daha küçük parçalara bölünerek tercüme ve şerh edil-miştir.

3. Bazı beyit ve cümleler hiç bir kelime manası ve filolojik izahta bulunulmadan di-rek tercüme ediledi-rek yorum kısmına geçilmiştir.

4. Bazı yerlerde kaynak metin verildikten sonra kelime anlamı ve irâb kaideleri ve-rilmiş, kelimenin önce lüğat manası sonra o kelimenin müktezâ-yı hâl’e göre al-mış olduğu anlam “Bunda, böyle yerlerde, bunda murâd, murâd” şeklindeki ifa-delerle açıklanmıştır.

5. Bir kelimenin ya da terkibin daha önce izah edilmiş olduğu “niteki îmâ olundı” ifadesi ile belirtilmiştir.

6. Gramer ve irâb kaideleri ile ilgili yeri geldiğince satır aralarında bazı açıklama-larda bulunulduğu gibi bazı yerlerde “Ma’lûm ola ki, nihân olmaya ki, zann olunmaya” şeklindeki ifadelerle okuyucunun dikkati çekilerek önemli gramer açıklamalarında bulunulmuştur.

7. Kaynak metnin tercüme ve yorumlanma kısmında “ya’ni, hâsılı, hülâsa, netîce-i murâd” gibi bir çok özel kelime ve ibâre kullanılmıştır. Metni tercüme esnasında “şu anlatılmak isteniyor ki, demek ki” anlamında; “Ya’nî” ifadesi, tercüme

bittik-66

ten sonra, tercüme edilen kısmın özünü aksettirecek şekilde en son varılan sonuç; “Hâsılı ve hülâsa” ifadeleriyle ve tercüme edilen beyit ve cümlelerde verilmek is-tenen asıl mesaj ve mana; “Zübde-i makâl, zübde-i murâd, netice-i murâd, netîce-i murâdgâne, hakk-ı ma’nâ “ gnetîce-ibnetîce-i netîce-ifadeler kullanılarak vernetîce-ilmnetîce-iştnetîce-ir.

8. Şârih diğer Gülistân şerhlerinde katılmadığı, yanlış ya da eksik bulduğu yerleri reddiye geleneğini kullanarak bildirir. En fazla anlam ve yorum ile ilgili reddiye-ler başta olmak üzere; gramer ve irâb, verilen bilginin yanlışlığı ve gereksizliği ile ilgili reddiyeler, diğer şârihlere “Bazıları” ya da “Şurrâh” ifadeleri ile Sûdî’nin ismi açıkça zikredilerek gönderilir.

9. Şerhde ileri sürülen fikirler, yapılmış yorumlar desteklenmek ve kuvvetlendiril-mek için; âyet, hadis, şiir, atasözü, Arapça ibâreler ve kaynak eserlerden şahid getirilerek iktibas yöntemi kullanılmıştır.

10. Şerhin satır aralarında; tarihi, mitolojik, sosyal ve kültürel bilgiler verilerek konu genişletilmesine gidilmiştir.

11. Bazı beyit ve cümleler açıklanırken o kısımlarda kullanılan; istifhâm, irsâl-i me-sel, teşbih, kinâye, telmih gibi edebi sanatlara çok kısa değinilmiştir.

12. Gülistân Nüshalarının değerlendirilmesi yapılarak diğer nüshalardaki farlılıklara değinilmiştir.

13. Tasavvufi mana içeren beyit ve cümleler yorumlarken bazı tasavvufi açıklamalar yapılmıştır.

14. Dini ve şer’i meselelerle ilgili; şükr, tevbe, yemin, dua, iyi ve kötü amelde bu-lunmak gibi mevzular yeri geldikçe mevzubahis edilerek bazı dini hususlarda; uyarı, açıklama, nasihat ve tavsiyelerde bulunulmuştur.

15. Şerhin bir çok yerinde Allah Teâlâ’nın isim ve sıfatları kullanılarak Allah Teâlâ Hazretlerine takdis, tazim ve övgülerde bulunulmuştur.

67

16. Hz. Muhammed’in faziletleri, mücizeleri, şemâili, delâi-i nübüvveti hakkında bilgiler verilmiş, peygamberlerin adı geçince uzun uzun salavatlar getirilmiştir. 17. Şârih, şerhin bazı yerlerinde tövbe ve istigfarla afv ve maġfiret talebinde

buluna-rak hem kendisi hem de bütün müslümanlar için dualar etmiştir.

Burada verilen bilgiler Mahmud Tâ’î bin Muhammed’in Şerh-i Gülistân’ının sadece ilk yüz sayfasının incelenmesi neticesinde varılan sonuçlardır. Eser üzerinde yapılan çalış-malar devam ettikçe eksiklerimizi tamamlayacak yeni bilgilerin bu maddelere eklenmesi ihtimal dâhilindedir.

68