Nüfusun Eğitim ve Kültür Durumu

Nüfusun eğitim durumu ülkelerin ve dolaysıyla da toplumların kalkınmışlık seviyesini gösteren kriterlerden biridir. Çünkü nüfusun eğitim seviyesinin yüksek veya düşük olması toplumların ekonomik kalkınma için gerekli unsurlarının harekete geçirilmesini de etkiler. Bundan dolayı hemen hemen her dönemde nüfusun eğitim ve kültür durumu ile kalkınmışlık seviyesi arasında bir ilişki söz konusudur (Başıbüyük, 1999). Bu nedenle Sivas İl nüfusunun bugünkü eğitim ve kültür durumunu açıklamaya çalışırken geçmiş dönemlerden de bahsetmek yararlı olacaktır. Sivas ilk çağlardan itibaren bir çok kavime ev sahipliği yapmış ve bu kavimler kendisinden izler bırakmıştır. Coğrafi konumu bakımından ayrı bölge, karakter ve farklı kültürlerden oluşan toplumların uğrak yeri olduğundan dolayı yıllar boyu ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan devam etkileşim içinde kalmıştır. Bu nedenle Sivas Orta Anadolu’da bir kültür merkezi olmuş ve bu özelliğini uzun süre

korumuştur (Kaya, 2005: 10). Bundan dolayı Sivas’ta tarihin b eğitim ve öğretim açısından canlı bir ortam olmu

Anadolu’da kurulan ilk medreseler Artuklu ve Dani medreselerin ilk kurulduğ

Danişmentlileri döneminde geli döneminde zirveye ulaşmış öncesinde Sivas’ın eğitim ve ö

33). Türkiye Selçukluları döneminde Sivas’ta günümüz üniversite mahiyetindeki eğitim kurumu olan medreselerin sayısı onbir civarındaydı (Kaya,

Selçuklu dönemine ait medreselerden bazıları B 2.1), Çifte Minareli Medrese,

Medresesi)’dir. Tamamı günümüze ula (Fazlıoğlu, 2001), uygulamalıtıp e

dini bilimler (Doğan 2013) gibi alanlarda e

Fotoğraf 2.1: Sivas’da Günümüze Ula Dönemine Ait Buruciye Medresesi.

Osmanlı Devleti döneminde ise Sivas’a ait e ikinci yarısına ait salnamelerde sa

tur (Kaya, 2005: 10). Bundan dolayı Sivas’ta tarihin bütün dönemlerinde retim açısından canlı bir ortam olmuştur (Yasak 1997: 33). Öyle ki Anadolu’da kurulan ilk medreseler Artuklu ve Danişmentiler dönemine ait olup, bu medreselerin ilk kurulduğu yerlerden birisi de Sivas’tır (Doğan, 2013). entlileri döneminde gelişmeye başlayan ilmi çalışmalar Türkiye Selçukluları şmıştır (Kaya, 2008). Selçuklular dönemi Cumhuriyet ğitim ve öğretim alanındaki en parlak dönemidir (Yasak, 1997: ı döneminde Sivas’ta günümüz üniversite mahiyetindeki itim kurumu olan medreselerin sayısı onbir civarındaydı (Kaya, 2008).

Selçuklu dönemine ait medreselerden bazıları Burucuiye Medresesi (Foto ), Çifte Minareli Medrese, Şifahiye Medresesi, Gök Medrese (Sahib Ata Medresesi)’dir. Tamamı günümüze ulaşabilen bu medreselerde astronomi, optik lu, 2001), uygulamalıtıp eğitimi, İslam hukuku eğitimi (Yasak, 1997: 34),

ğan 2013) gibi alanlarda eğitim verilmekteydi.

Sivas’da Günümüze Ulaşan Medreselerden Biri Olan Selçuklu Dönemine Ait Buruciye Medresesi.

Osmanlı Devleti döneminde ise Sivas’a ait eğitim bilgilerine XIX. yüzyılın ikinci yarısına ait salnamelerde sağlıklı bir şekilde rastlamaktayız. Hicri 1321 (M. ütün dönemlerinde tur (Yasak 1997: 33). Öyle ki mentiler dönemine ait olup, bu ğan, 2013). malar Türkiye Selçukluları tır (Kaya, 2008). Selçuklular dönemi Cumhuriyet retim alanındaki en parlak dönemidir (Yasak, 1997: ı döneminde Sivas’ta günümüz üniversite mahiyetindeki

urucuiye Medresesi (Fotoğraf edrese (Sahib Ata abilen bu medreselerde astronomi, optik itimi (Yasak, 1997: 34),

an Medreselerden Biri Olan Selçuklu

itim bilgilerine XIX. yüzyılın ekilde rastlamaktayız. Hicri 1321 (M.

1903) senesine ait salnameye göre Sivas Vilayeti genelinde Müslümanlara ait 141 tane eğitim kurumu olup bu kurumlarda eğitim gören öğrenci sayısı 6534 kişidir (Tablo 2.8).

Tablo 2.8: Hiciri 1321 (M.1903) Senesinde Sivas Vilayeti’nde Yer Alan Okul Ve Öğrenci Sayıları.

Eğitim Kurumu Sayısı Öğrenci Sayısı

İdadi 3 680

Darülmuallimin 1 21

Rüşdiye 24 1061

Medrese 113 4772

Toplam 141 6534

Kaynak: Birbudak (2007)’ dan düzenlenmiştir.

1903 yılı itibariyle Sivas Vilayeti genelinde bulunan 1 idadi (Fotoğraf 2.2), 14 rüşdiye ve 267 tane iptidai olmak üzere toplam 282, gayrimüslim okulunda ise 12443 gayrimüslim Osmanlı vatandaşı eğitim görmekteydi. Yine aynı senede yabancıların kurmuş olduğu 9 okulda da 1980 öğrenci eğitim görmekteydi (Birbudak, 2007). Sonuç olarak 1903 yılında Sivas Vilayeti’nde toplam 432 eğitim kurumu bulunmakta ve bu kurumlarda toplam 9.757 kişi eğitim görmekteydi. 1903 yılında vilayetin nüfusu 1.035.268 kişi olduğu düşünüldüğünde (Birbudak, 2007), nüfusun yaklaşık %10’u okur yazar olduğu söylenebilir.

Fotoğraf 2.2: 1893 Yılında Açılan ve Sivas Kongresi’ne de Ev Sahipliği Yapmış Olan Sivas İdadisi (Sivas Erkek Lisesi).

Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte sosyal hayatın tüm alanlarında olduğu gibi eğitim alanında da değişiklikler yapılmış ve bu kapsamda 3 Mart 1924 yılında Tevhidi Tedrisat kanunu ile birlikte Osmanlı Devleti döneminden kalan tüm eğitim kurumları tek bir çatı altında birleştirilmiştir. Böylece yeni bir sisteme kavuşan eğitim kurumları çalışma alanında çoğalmaya başlamış, günümüzde araştırma alanında okul öncesi eğitim kurumlarından yükseköğrenime kadar her kademede eğitim kurumu faaliyette bulunmaktadır. Bu eğitim kurumlarının da etkisiyle il genelinde toplam nüfus içerisinde okuma yazma bilenlerin oranı sürekli artmıştır. 1935 yılında okuma yazma bilmeyenlerin oranı % 88,72 iken bu oran 1975 yılında iki kat azalarak % 44,57’ye, 1990 yılında %22,03’e ve 2010 yılında % 10’un altına düşerek % 8,53’e kadar düşmüştür. 1935 yılında %11,28 olan okur yazar oranı 1945 yılına gelindiğinde iki kattan fazla artarak %24,08’e, 1970 yılında % 48,45’e ve 2010 yılında ise % 90’ı aşarak %93,93’e ulaşmıştır (Tablo 2.9).

Tablo 2.9: Sivas İli Ve Türkiye’de Nüfusun Okur-Yazarlık Durumu (1935-2013).

Sayım Yılı SİVAS TÜRKİYE Toplam Nüfus Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Bilinmeyen Okuma Yazma Bilmeyen (4) Okuma Yazma Bilen (4) Okuma Yazma Bilmeyen (4) Okuma Yazma Bilen (4) 1935 327.623 290.661 36.962 - 88,72 11,28 80,75 19,25 1940(1) 375.690 312.005 63.685 - 83,05 16,95 _{75,45 24,55} 1945(2) 378.422 287.288 91.134 - 75,92 24,08 69,78 30,22 1950(3) 449.626 350.086 97.657 1.883 78,19 21,81 67,49 32,51 1955 455.737 321.555 132.215 1.967 70,86 29,14 59,01 40,99 1960 527.115 373.682 153.394 39 70,90 29,10 60,49 39,51 1965 556.459 343.917 212.141 401 61,85 38,15 51,24 48,76 1970 584.095 301.092 283.003 - 51,55 48,45 43,79 56,21 1975 599.751 267.062 332.089 600 44,57 55,43 36,28 63,72 1980 616.044 237.131 378.447 466 38,52 61,48 32,52 67,48 1985 648.338 174.787 473.213 338 26,97 73,03 22,55 77,45 1990 665.451 146.575 518.821 55 22,03 77,97 19,51 80,49 2000 664.674 97.024 567.640 10 14,60 85,40 12,68 87,32 2010 581.523 47.245 506.568 27.710 8,53 91,47 6,04 93,96 2013 566.325 34.630 517.838 13.857 6,27 93,73 3,96 96,04

Kaynak: DİE, (2002b) ve ADNKS verileri. 1: 1935 ve 1945 verilerinden tahmin edilmiştir. 2: 7 ve daha yukarı yaştaki nüfus.

3: 5 ve daha yukarı yaştaki nüfus.

Sivas İli’nin 1935-2013 yılları arasında okuma yazma bilen ve bilmeyen nüfus oranı Türkiye ortalaması ile karşılaştırıldığında, okuma yazma bilmeyenlerin oranı Türkiye ortalamasının üstünde iken okuma yazma bilenlerin oranı ise Türkiye ortalamasının altındadır (Şekil 2.7).

Şekil 2.7: Sivas İli ve Türkiye’de Okuma Yazma Bilen ve Okuma Yazma Bilmeyen Nüfus Oranları (1935-2013).

Kaynak: DİE (TÜİK) 2000 yılı sayım sonuçları ile TÜİK ADNKS sonuçlarından yararlanılarak hazırlanmıştır.

Sivas İli’nde nüfusun eğitim durumunun cinsiyete göre durumu incelendiğinde 1935 yılında erkeklerin % 19,90’ı kadınların ise % 3,51’i okuma yazma bilirken 2013 yılında bu oran erkeklerde % 97,96’ya kadınlarda ise % 89, 50’ye yükselmiştir. 1935 yılında erkeklerin % 80,10’u kadınların ise %96,49’u okuma yazma bilmiyorken 2013 yılında bu oran erkeklerde % 2,04’e kadınlarda ise %10,50’ye düşmüştür (Tablo 2.10).

Tablo 2.10’a göre cinsiyete göre nüfusun eğitim durumuna bakıldığında 1935- 2013 yılları arasındaki tüm dönemlerde erkek nüfustaki okur yazar oranı Türkiye genelinde olduğu gibi Sivas İli’nde de kadın nüfustaki okur yazar oranından daha fazladır. Özellikle de kırsal kesimde kız çocuklarının erken yaşta evlendirilmeleri, yanlış dini bilgilendirmeler ve yöresel anlayışlar kadın nüfusta okur yazar oranın erkeklere göre düşük olmasında etkili olmuştur (Akbulut, 2007).

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 19 35 1945 1955 1965 1975 1985 2000 2013 %

Okuma Yazma Bilmeyen Sivas Türkiye 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 19 35 1945 1955 1965 1975 1985 2000 2013 %

Okuma Yazma Bilen Sivas Türkiye

Tablo 2.10: Sivas İli’nde Cinsiyete Göre Nüfusun Eğitim Durumu (1935-2013).

Toplam Nüfus Okuma Yazma _Bilmeyen Okuma Yazma _Bilen Bilinmeyen

Okuma Yazma Bilmeyen Oranı(4) Okuma Yazma Bilen Oranı(4) Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın 1935 155. 343 172. 280 124.432 166. 229 30.911 6.051 _ _ 80,10 96,49 19,90 3,51 1940(1) 185.510 190.180 134.150 177.855 51.360 12.325 _ _ 72,31 93,52 27,69 6,48 1945(2) 184.772 193.650 116.205 171.083 68.567 22.567 _ _ 62,89 88,35 37,11 11,65 1950(3) 221.905 227.721 145.499 204.587 75.573 22.084 833 1.050 65,82 90,26 34,18 9,74 1955 221. 266 234.471 117.947 203. 608 102.481 29.734 838 1.129 53,51 87,26 46,49 12,74 1960 262.828 264.287 144.023 229. 659 118.769 34.625 36 3 54,80 86,90 45,20 13,10 1965 275. 229 281.230 119. 451 224.466 155.537 56.604 241 160 43,44 79,86 56,56 20,14 1970 284.775 299.320 99.391 201.701 185.384 97.619 _ _ 34,90 67,39 65,10 32,61 1975 301.623 298.128 86.086 180.976 215.003 117. 086 534 66 28,59 60,72 71,41 39,28 1980 304.242 311.802 71.475 165.656 232.368 146.079 399 67 23,52 53,14 76,48 46,86 1985 319.566 328.772 51.790 122.997 267.557 205.656 219 119 16,22 37,42 83,78 62,58 1990 331.023 334.428 40.997 105.578 289.993 228.828 33 22 12,39 31,57 87,61 68,43 2000 336.664 328.010 23.308 73.716 313. 355 254.285 1 9 6,92 22,47 93,08 77,53 2010 297.177 284.346 9.247 37.998 273.853 232.715 14077 13633 3,26 14,04 96,74 85,96 2013 282.240 284.085 5.636 28.994 270.642 247.196 5.962 7.895 2,04 10,50 97,96 89,50

Kaynak: DİE, (2002b) ve ADNKS verileri. 1: 1935 ve 1945 verilerinden tahmin edilmiştir. 2: 7 ve daha yukarı yaştaki nüfus.

3: 5 ve daha yukarı yaştaki nüfus.

4: Oranlar hesaplanırken bilinmeyen kapsanmamıştır.

Sonuç olarak nüfusun % 93,73’ünün okur yazar olduğu Sivas İli’nde 2013 yılı verilerine göre 24 anaokul, 395 ilkokul, 209 ortaokul ve 100 lise olmak üzere toplam 704 eğitim kurumu bulunmakta ve bu kurumlarda 125.417 öğrenci eğitim görmektedir. Ayrıca ilde bir tane yükseköğretim kurumu ve bu kurumda da 45.624 öğrenci bulunmaktadır (İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2013).

İl genelinde eğitim alanında yaşanan sıkıntılardan biri taşımalı eğitim sistemidir. 2013 yılı verilerine göre il genelinde 956 birimden 10.148 öğrenci taşımalı eğitim sistemi ile eğitim görmektedir. Köy nüfuslarının az olması ve kırsal kesimde yaşanan göçler köy okullarının kapanmasına neden olmakta bu durum da taşımalı eğitim sistemini kaçınılmaz kılmaktadır. Yine il genelinde bulunan bazı okullardaki ikili eğitim sistemi de eğitim alanındaki sorunlardan biridir.