Nüfus

1940 yılı nüfus verilerine göre, TRB2 Bölgesi’nin (Bitlis, Hakkâri, Muş ve Van) nüfusu 292.185 ile Türkiye toplam nüfusunun %1,64’ünü oluşturmaktadır. 1940 – 2010 yılları arasında Türkiye nüfusu yaklaşık 3 kat artış göstermesine karşın Bölge nüfusu 6 kat artış göstererek Türkiye nüfusunun %2,74’ünü oluşturmaktadır. 2010 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre Bitlis 328.767, Hakkâri 251.302, Muş 406.886 ve Van 1.035.418 ile Bölge’nin nüfusu 2.022.373 kişi olarak hesaplanmıştır.

Tablo 2: TRB2 Bölgesi 1940-2010 Yılları Arası Nüfus Değerleri

Kaynak:(TÜİK ADNKS, 2010)

TRB2 Bölgesi’nde sosyal ve ekonomik gelişmeye yönelik adımlar atılırken dikkat edilmesi ge-reken önemli unsurlardan biri de genç nüfus varlığının oldukça yüksek olmasıdır. 2009 TÜİK verilerine göre, medyan yaş Türkiye’de 29 ve TRB2 Bölgesi’nde 19 olarak hesaplanmıştır.

Aşağıda yer alan nüfus piramidi şekilleri de bu durumu açıkça ortaya koyarak TRB2 Bölge-si’ndeki nüfus dağılımının Türkiye geneline göre daha düşük yaş gruplarında yoğunlaştığını göstermektedir.

A. SOSYAL DURUM ANALİZİ

A.1. Nüfus

1940 yılı nüfus verilerine göre, TRB2 Bölgesi’nin (Bitlis, Hakkâri, Muş ve Van) nüfusu 292.185 ile Türkiye toplam nüfusunun %1,64’ünü oluşturmaktadır. 1940 – 2010 yılları arasında Türkiye nüfusu yaklaşık 3 kat artış göstermesine karşın Bölge nüfusu 6 kat artış göstererek Türkiye nüfusunun

%2,74’ünü oluşturmaktadır. 2010 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre Bitlis 328.767, Hakkari 251.302, Muş 406.886 ve Van 1.035.418 ile Bölge’nin nüfusu 2.022.373 kişi olarak hesaplanmıştır.

Tablo 2: TRB 2 Bölgesi 1940-2010 Yılları Arası Nüfus Değerleri

Bitlis Hakkari Muş Van TRB2 Bölgesi Türkiye

Kaynak :(TÜİK, Genel Nüfus Sayımı, ADNKS, 2010)

TRB2 Bölgesi’nde sosyal ve ekonomik gelişmeye yönelik adımlar atılırken dikkat edilmesi gereken önemli unsurlardan bırı de genç nüfus varlığının oldukça yüksek olmasıdır. 2009 TÜİK verilerine göre, medyan yaş Türkiye’de 29 ve TRB2 Bölgesi’nde 19 olarak hesaplanmıştır. Aşağıda yer alan nüfus piramidi şekilleri de bu durumu açıkça ortaya koyarak TRB2 Bölgesi’ndeki nüfus dağılımının Türkiye geneline göre daha düşük yaş gruplarında yoğunlaştığını göstermektedir.

Şekil 2:Türkiye Nüfus Piramidi

Kaynak: (TÜİK ADNKS, 2010) Şekil 3: TRB2 Bölgesi Nüfus Piramidi

Kaynak: (TÜİK ADNKS, 2010)

1940 - 2010 döneminde Bölge’nin nüfus artış hızı Türkiye nüfus artış hızına göre daha fazla iken, Bitlis, Hakkâri ve Muş illerinin nüfus artış hızı azalış göstermiştir. Bölge’de en düşük yıllık nüfus artışı yaklaşık - ‰7 ile 1945 ve 2010 dönemlerinde Hakkâri, en yüksek yıllık nüfus artış hızı ise yaklaşık ‰ 52 ile 1950 - 1955 dönemlerinde Muş’ta gerçekleşmiştir.

2010 yılında, TRB2 Bölgesi dâhilindeki dört ilden Van ili dışında kalan illerin yıllık ortalama nüfus artış hızı (-‰0,6) Türkiye ortalamasının altındadır.

Şekil 4: TRB2 Nüfus Artış Hızı

Kaynak: (TÜİK, 2000 Genel Nüfus Sayımı) (TÜİK ADNKS, 2010)

1970 yılından itibaren Türkiye’de toplam yaş bağımlılık oranı sürekli düşme eğilimindedir.

Bölge’nin yaş bağımlılık oranı ise 1975 yılından itibaren sürekli düşme eğilimi göstermesine rağmen ülke ortalamasının iki katı kadardır.

Şekil 5: Yaş Bağımlılık Oranları (%)1

Kaynak: (TÜİK, 2010) (TÜİK, 2000 Genel Nüfus Sayımı)

1 Yaş Bağımlılık Oranı: 0-14 ve 65 ve daha yukarı yaştaki nüfusun,15-64 yaş grubundaki nüfusa oranın yüzde olarak ifadesidir.

kadın erkek

Personel SayısıOn bin kişiye düşen

1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2010

Türkiye TRB2

Bölge’de nüfus yoğunluğu 1990 yılından itibaren hızlı bir artış göstermiştir. Bölge’de 1990 yılında kilometrekareye düşen kişi sayısı 38 iken, 2010 yılında 49’a çıkmıştır. Aynı dönemde ülke genelinde nüfus ortalaması kilometrekareye 73 kişiden 96 kişiye yükselmiştir ki bu Böl-ge değerlerinin yaklaşık iki katıdır.

Şekil 6: TRB2 Bölgesi’nin Nüfus Yoğunluğu

Kaynak: (TÜİK, 2000 Genel Nüfus Sayımı) (TÜİK, Bölgesel İstatistikler, 2010)

Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 2009 yılında hazırlık çalışmalarına başlanan Muş-Bitlis-Van Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı kapsamında 2035 yılı için nü-fus projeksiyonları yapılmıştır. Çevre Düzeni Planı kapsamında yapılan nünü-fus projeksiyonları öncelikle dört ayrı yöntem (Üstel, bileşik faiz, aritmetik ve doğrusal regresyon yöntemleri) ile hesaplanmıştır. Uygulanan dört yöntem ile ortaya çıkan sonuçların aritmetik ortalaması alınarak 2035 yılı için nihai projeksiyonlar belirlenmiştir.

Tablo 3: Bitlis, Muş ve Van İlleri’nin 2035 Yılı Nüfus Projeksiyonu 120

Bölge’de nüfus yoğunluğu 1990 yılından itibaren hızlı bir artış göstermiştir. Bölge’de 1990 yılında kilometrekareye düşen kişi sayısı 38 iken, 2010 yılında 49'a çıkmıştır. Aynı dönemde ülke genelinde nüfus ortalaması kilometrekareye 73 kişiden 96 kişiye yükselmiştir ki bu Bölge değerlerinin yaklaşık iki katıdır.

Şekil 6: TRB2’nin Nüfus Yoğunluğu

Kaynak: (TÜİK, 2000a)(TÜİK, 2010c)

Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 2009 yılında hazırlık çalışmalarına başlanan Muş-Bitlis-Van Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı kapsamında 2035 yılı için nüfus projeksiyonları yapılmıştır. Çevre Düzeni Planı kapsamında yapılan nüfus projeksiyonları öncelikle dört ayrı yöntem (Üstel, bileşik faiz, aritmetik ve doğrusal regresyon yöntemleri) ile hesaplanmıştır. Uygulanan dört yöntem ile ortaya çıkan sonuçların aritmetik ortalaması alınarak 2035 yılı için nihai projeksiyonlar belirlenmiştir.

Tablo 3: Bitlis, Muş ve Van İlleri’nin 2035 Yılı Nüfus Projeksiyonu

2008

2035

Üstel Bileşik Faiz Aritmetik Doğrusal Regresyon 4 Yöntem Ortalaması

Bitlis 192�961 813�021 756�147 410�404 355�159 583�682

Muş 202�416 518�306 508�614 389�863 369�095 446�544

Van 570�612 1�888�148 1�812�376 1�173�594 1�185�677 1�469�948

Kaynak: ( Çevre ve Orman Bakanlığı,2009)

Kaynak: (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2011)

33

Çevre Düzeni Planı kapsamında yapılan nüfus projeksiyonlarının 2035 yılına ilişkin olması, Hakkâri İlinin bir diğer planlama bölgesine dahil olması ve planlama çalışmalarının tamam-lanmamış olması nedeniyle 2011 - 2013 Bölge Planı kapsamında ülkemizdeki tüm iller için kuşak bileşen yöntemi kullanılarak hesaplanan başka bir nüfus projeksiyonu çalışmasından faydalanılmıştır. (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2011)

Söz konusu çalışmada, ADNKS–2008 veritabanı ana veri kaynağı olarak kullanılmıştır. Dört ilin başlangıç yılı nüfusu, yaş ve cinsiyet ayrımında ve kır-kent düzeyinde ele alınmıştır. Öte yandan 2007– 2008 ADNKS İç Göç İstatistikleri de göç varsayımları oluşturma aşamasın-da girdi olacak şekilde kullanılmıştır. Her il için toplam göçün büyüklüğü ve yönü ile cinsiyet temelinde yaşlara göre yüzde dağılımları hesaplanmıştır.

Kentleşme oranlarının gelecekteki eğilimlerinin varsayımları oluşturulurken ADNKS–2007 ve ADNKS–2008 değerlerinin yanı sıra GNS–1990 ve GNS–2000 verileri de kullanılmıştır.

Geçmişteki eğilimin geleceğe yansıtılmasında her düzey için bu şekilde bir hesaplamaya gi-dilmiş ve ayrı ayrı kent nüfusunun yüzde oranları ele alınmıştır. Ayrıca, illerin geçmişteki ve gelecekteki TDH (Toplam Doğurganlık Hızı) eğilimleri için GNS–2000 verisindeki il temelinde TDH tahminleri kullanılmıştır. Bu çalışma çerçevesinde elde edilen aşağıdaki tabloya göre, Bitlis ve Muş illerinin nüfusu 2011 – 2013 yılları arasında azalma eğiliminde, Hakkâri ve Van illerinde ise artma eğilimindedir.

Tablo 4: TRB2 Bölgesi Nüfus Projeksiyonu

Çalışma kapsamında kentsel ve kırsal alanların nüfus artış hızına bakıldığında ise, kırsal alan-larda son üç yıllık süreç içinde azalma olduğu ve göçlerin de etkisiyle kentleşme oranlarının arttığı ortaya konmuştur. Özellikle 2013 yılında Van İli kent nüfusu 500.000 kişiye ulaşarak Doğu Anadolu Bölgesi’nde en yüksek kent nüfusuna sahip il konumuna yükselecektir.