Eğitim

Eğitim, ekonomik büyümenin temel taşlarından biri olan kalifiye iş gücünün yetiştirilmesinde en önemli faktörlerden biridir. Bölge sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasına paralel olarak eğitim sıralamasında da son sıralarda yer almaktadır. Eğitim endeksi diğer iller ile karşılaş-tırıldığında Hakkâri 70, Bitlis 76, Van 77 ve Muş ise 80. sırada yer almaktadır. (DPT, 2003) Bölge il ve ilçelerinde eğitim alanında fiziki altyapı geliştirmek adına kamu yatırımları artarak devam etmesine rağmen özel sektörün eğitim alanında sunduğu hizmet Bitlis, Muş ve Van il merkezleri ile Erciş İlçesi ile sınırlı kalmıştır. Lisans Yerleştirme Sınavı (LYS) sonuçları çerçevesinde hazırlanan illerin başarı sıralaması sonuçları ile DPT tarafından 2003 yılında hazırlanan İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması’nda yer alan eğitim sektörü sıralaması ile paralellik göstermeye devam etmektedir.

Tablo 6: LYS’de Başvuran ve Yerleşen Aday Sayısına Göre İl Sıralaması (2010) LYS Sıralaması LYS Sıralaması nüfu-sun %11,7’si (199.892 kişi) okuma-yazma bilmemektedir. Okuma-yazma bilmeyenlerin

%79,73’ü kadın nüfusundan oluşmaktadır.

Şekil 9: TRB2 Bölgesi Okuma - Yazma Oranı

Kaynak: (TÜİK, 2000 Genel Nüfus Sayımı) (TÜİK ADNKS, 2010) 0

memuru Hemşire Ebe Eczacı

On bin kişiye düşen personel sayısı

1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2010

Türkiye TRB2

2010 - 2011 Eğitim-Öğretim yılı TRB2 Bölgesi İl Milli Eğitim Müdürlüğü verilerine göre Bölge’de ilköğretimde okuyan kız öğrenci sayısının toplam öğrenci sayısına oranı %49 olup, bu oran erkek öğrenciler için %51’dir. İlköğretimde kız-erkek öğrenci oranında ciddi bir fark-lılık gözlenmezken orta öğretime gelindiğinde kız öğrenci oranının (%36) erkek öğrenci ora-nından (%64) oldukça düşük olduğu dikkat çekmektedir.

Bölge’de bulunan üniversitelerde okuyan öğrenciler arasında bir değerlendirme yapıldığında ise kız öğrencilerin oranının (%31) erkek öğrencilerin oranının (%69) oldukça altında yer al-dığı görülmektedir. Bu açıdan bakılal-dığında, Bölge’de eğitim olanaklarını artırmanın yanı sıra eğitimde kadın – erkek fırsat eşitliğinin de sağlanması gerektiği ortaya çıkmaktadır.

2010 - 2011 Eğitim-Öğretim Yılı verilerine göre okul öncesi okullaşma oranı, Bölge için

%29,65 ile Türkiye ortalaması olan %29,85 ile aynı oranda yer almıştır. İl bazında değerlen-dirildiğinde Hakkâri’nin %12,92 ile en düşük orana sahip olduğu görülmektedir.

Tablo 7: Okul Öncesi Okullaşma Oranları (%)

Bitlis Hakkâri Muş Van TRB2 Türkiye

2005-2006 35,12 8,25 13,97 15,31 18,16

-2006-2007 36,38 14,10 16,29 17,81 21,14

-2007-2008 29,83 17,67 19,46 19,17 21,53

-2008-2009 26,21 14,59 25,01 26,06 22,97

-2009-2010 32,26 20,39 33,59 43,06 32,32 26,92

2010-2011 25,05 12,92 45,31 35,35 29,65 29,85

Kaynak: (İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2010) (Milli Eğitim Bakanlığı, 2011)

İlköğretimin zorunlu hale gelmesi ve taşımalı eğitim olanaklarının iyileştirilmesi ilköğretim alanında okullaşma oranının Bitlis, Muş ve Van illerinde ortalama %96,3 olmasını sağlarken Hakkâri İli %92,38 ile bu oranın altında kalmaktadır.

Tablo 8: İlköğretim (Zorunlu Temel Eğitim) Okullaşma Oranı (%)

Bitlis Hakkâri Muş Van TRB2 Türkiye

2005-2006 94,19 90,93 99,08 100 96,05 89,77

2006-2007 95,87 93,82 84,55 100 93,56 90,13

2007-2008 92,60 96,59 82,58 100 92,94 97,37

2008-2009 95,37 96,21 97,65 100 97,31 96,49

2009-2010 100,00 99,56 100,00 100 99,89 98,17

2010-2011 95,50 92,38 98,06 95,29 95,31 98,41

Kaynak: (İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2010) (Milli Eğitim Bakanlığı, 2011)

37

Bölge genel lise ve meslek lisesi okullaşma oranları incelendiğinde Türkiye ortalamalarına yaklaşırken, orta öğretim okullaşma oranı açısından %48,47 ile Türkiye ortalaması olan

%84,19’un belirgin bir biçimde altındadır.

Şekil 10: Orta öğretim, Genel Lise ve Meslek Lisesi Okullaşma Oranları

Kaynak: (Milli Eğitim Bakanlığı, 2011) (İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2010)

Okul öncesi eğitimde dersliğe düşen öğrenci sayısı 20 olan Bölge, 19 olan ülke ortalamasına oldukça yakındır. Bölge içinde ise Hakkâri İli (17) ülke ortalamasının altında kalan tek ildir.

Şekil 11: İlçelerin Okul Öncesi Düzeyde Dersliğe Düşen Öğrenci Sayıları (2010 – 2011)

Kaynak: (İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2010)

0 10 20 30 40 50 60 70 80

TRB2 Türkiye

Orta Öğretim Genel Lise Meslek Lisesi

10-25 26-50 51-75 76-100 101-200 201-500

11-20 21-30 31-40

Nüfus artış hızının yüksekliği özellikle Van İli ve çevresindeki ilçelerde derslik başına düşen öğrenci sayısının yüksek olmasına yol açmaktadır. Okul öncesi öğretimde dersliğe düşen öğrenci sayısı ortalama 47 kişi olan Van en yüksek ortalamaya sahip ildir. Bitlis, Hakkâri ve Muş’ta derslik başına düşen öğrenci sayısı birbirine yakın olup sırasıyla 20, 26 ve 34’tür.

İlçe bazında ise dersliğe düşen en fazla öğrenci Bahçesaray (106), Özalp (70), Çaldıran (58) ve Gürpınar (57) ilçelerindeyken, en az öğrenci Hizan (14), Bitlis Merkez (16), Hakkâri Merkez (16), Ahlat (17) ve Adilcevaz (19) ilçelerindedir. Bölge’de 38,5 olan ilköğretimde dersliğe düşen öğrenci sayısı ülke ortalamasında 26 olarak gerçekleşmiştir.

Şekil 12: İlçelerin İlköğretim Düzeyinde Dersliğe Düşen Öğrenci Sayıları (2010 – 2011)

Kaynak: (Milli Eğitim İl Müdürlükleri, 2010)

İlköğretimde ortalama olarak dersliğe düşen öğrenci sayısı yaklaşık 43 kişi olan Van en yük-sek ortalamaya sahip ildir. Bitlis, Hakkâri ve Muş’ta bu sayı sırasıyla 31, 39 ve 41 olarak gerçekleşmiştir. İlçe bazında ise dersliğe düşen en fazla öğrenci Van Merkez (57), Başkale (55), Özalp (52) ve Erciş (52) ilçelerindeyken, en az öğrenci Bitlis Merkez (25), Ahlat (26), Adilcevaz (26) ve Edremit (28) ilçelerinde görülmektedir. Ortaöğretimde dersliğe düşen öğ-renci sayısının Bölge ortalaması 35 iken ülke ortalaması 40’tır.

10-25 26-50 51-75 76-100 101-200 201-500

11-20 21-30 31-40 41-50 51+

39

Şekil 13: İlçelerin Ortaöğretim Düzeyinde Dersliğe Düşen Öğrenci Sayıları (2010 – 2011)

İlköğretimde ortalama olarak dersliğe düşen öğrenci sayısı yaklaşık 41 kişi olan Van en yüksek or-talamaya sahip ildir. Diğer üç il oran olarak ortalama 33 olarak birbirlerine yakın durumdadır. İlçe bazında ise dersliğe düşen en fazla öğrenci Başkale (51), Van Merkez (50), Özalp (49) ve Erciş (48) ilçelerindeyken, en az öğrenci Ahlat (24), Varto (25), Bitlis Merkez (26) ve Çukurca (27) ilçelerinde görülmektedir.

Ortaöğretimde dersliğe düşen öğrenci sayısı Bölge (27) ile ülke ortalamasının (38) altındadır. Bölge içinde ise Muş İli (43) ülke ortalamasının üstünde kalan tek ildir.

Şekil 13: İlçelerin Ortaöğretim Düzeyinde Dersliğe Düşen Öğrenci Sayıları (2009-2010)

Kaynak: (Milli Eğitim İl Müdürlükleri, 2010)

Orta öğretimde dersliğe düşen öğrenci sayısı bakımından en yüksek ortalamaya sahip illerin başında 42 kişi ile Hakkâri ve 38 kişi ile Muş gelmektedir. İlçe bazında ise dersliğe düşen en fazla öğrenci Bu-lanık (96), Şemdinli (58), Yüksekova (51) ve Başkale (48) ilçelerindeyken, en az öğrenci Hasköy (11), Bahçesaray (15), Çatak (20) ve Gürpınar (21) ilçelerinde görülmektedir.

Bölge illerinde dört üniversite bulunmaktadır. Bu üniversitelerden ilk olarak Yüzüncü Yıl Üniversitesi kurulmuştur (1982). Bitlis Eren Üniversitesi ve Muş Alparslan Üniversitesi 2007’de; Hakkari Üni-versitesi ise 2008 yılında kurulmuştur. Muş, Bitlis ve Hakkari’deki üniversitelerdeki fakülte sayısının Yüzüncü Yıl Üniversitesi’ne göre yetersiz olduğu görülmektedir. Uzun vadede üniversitelerin gelişti-rilmesi ve desteklenmesi Bölge için hedeflenen kalifiye iş gücü sayısını artırmayı mümkün kılacaktır.

11-20 21-30 31-40 41-50 51-60 61+

Kaynak: (Milli Eğitim İl Müdürlükleri, 2010)

Orta öğretimde dersliğe düşen öğrenci sayısı bakımından Hakkâri (40) ve Van (40) diğer iki ile oranla daha dezavantajlı konumdadır. İlçe bazında ise dersliğe düşen en fazla öğrenci Baş-kale (66), Çaldıran (57 ), Van Merkez ( 51 ) ve Hakkâri Merkez ( 49 ) ilçelerindeyken, en az öğrenci Korkut (17), Varto(19), Adilcevaz (21) ve Bahçesaray (21) ilçelerinde görülmektedir.

Bölge illerinde dört üniversite bulunmaktadır. Bu üniversitelerden ilk olarak Yüzüncü Yıl Üniversitesi kurulmuştur(1982). Bitlis Eren Üniversitesi ve Muş Alparslan Üniversitesi 2007’de; Hakkâri Üniversitesi ise 2008 yılında kurulmuştur. Muş, Bitlis ve Hakkâri’deki üniversitelerdeki fakülte sayısının Yüzüncü Yıl Üniversitesi’ne göre yetersiz olduğu görül-mektedir. Uzun vadede üniversitelerin geliştirilmesi ve desteklenmesi Bölge için hedeflenen kalifiye iş gücü sayısını artırmayı mümkün kılacaktır.

40

Şekil 14: Bölge Üniversiteleri Akademik Birim Sayıları

Kaynak: (Bitlis Eren Üniversitesi, Hakkari Üniversitesi, Muş Alparslan Üniversitesi,Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2010)