Dış Ticaret

Tablo 63: İhracat ve İthalat (2009)

İthalat İhracat

Türkiye TRB2 Türkiye TRB2

Tarım ve Ormancılık 4.593.839 2.408 4.347.483 4.466

Madencilik ve Taşocakçılığı 20.624.650 98 1.682.915 6.130

İmalat 111.030.525 23.589 95.449.246 415.470

Toptan ve Perakende Ticaret 4.608.026 - 330.550 27

Diğer Hizmetler 21.564 - 2.440 3

TOPLAM 140.878.604 26.095 101.812.634 426.096

Kaynak: (TÜİK Bölgesel İstatistikler, 2009)

Bölge’de dış ticaret hacminde imalat sanayi en yüksek kalemi oluşturmaktadır. İmalat sa-nayini, tarım ve ormancılık ile madencilik sektörü takip etmektedir. Dış ticarette illere göre ürün dağılımına bakıldığında, Bitlis’in makine ve aksamları ile hazır giyim ve hazır giyim sek-törlerinde öne çıktığı görülmektedir. Hakkâri ise demir ve demir dışı ürünler ile hazır giyim ve hazır giyim sektörleri ile öne çıkmaktadır. Çimento ve toprak ürünleri Muş’un dış ticaretinde önemli yer tutmaktadır. Van’da ise ağaç ve orman ürünleri ile kimyevi maddelerin öne çıktığı görülmektedir.

Bölge’nin dış ticaret hacmini artırma açısından, İran ve Irak gibi gelişmekte olan pazarlara yakınlık önemli bir avantaj sunmaktadır. Bölge’nin sınır komşusu olan Irak’ın, savaş sonrası yapılanma sürecine girmesi Bölge’nin ticaret hacmini artırmada bir fırsat olarak ortaya çık-maktadır. Böyle bir ortamda Türkiye’nin İran ve Irak ile kültürel ve coğrafi bağlarını kullanarak dış ticaret hacmini artırabilmesi mümkün görünmektedir. İran aynı zamanda Türkiye’nin Orta Asya pazarlarına açılımında en kısa güzergâhtır.

Tablo 64: Türkiye’nin İran ve Irak ile Dış Ticaret Rakamları

YIL

İran Irak

İhracat

(mi-lyon dolar) İthalat

(milyon dolar) Ticaret Hacmi

(milyon dolar) İhracat

(mi-lyon dolar) İthalat

(milyon dolar) Ticaret Hacmi (milyon dolar)

2006 1,067 5,627 6,694 2,589 376 2,965

2007 1,441 6,615 8,056 2,845 645 3,49

2008 2,03 8,2 10,23 3,917 1,321 5,238

2009 2,025 3,402 5,427 5,126 952 6,078

2010 3,043 7,645 10,688 6,043 1,355 7,398

Kaynak: (DTM İGEME, 2010)

Yukarıdaki tabloda 2006 – 2010 yılları arasında Türkiye ile Irak ve İran arasında ihracat ve ithalat rakamları gösterilmiştir. Irak’a ihracatımız her yıl artış göstermekle beraber, 2010 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık %18 oranında artarak 6,04 milyar Amerikan dolarına ulaşmıştır. Türkiye’nin Irak’a ihraç ettiği başlıca ürünler; demir-çelik çubuklar, çimento, de-mir-çelikten inşaat ve aksamı, kablo ve teller ile hayvansal ve buğday unudur (DTM İGEME, 2010).

Benzer şekilde, Türkiye ile İran arasındaki dış ticaret hacminin yaklaşık 5,5 milyar dolara ge-rilediği küresel ekonomik kriz yılları hariç tutulduğunda, dış ticaret hacmi yıllar itibariyle artış göstermektedir. Türkiye aleyhine seyreden dış ticaret dengesi, İran’dan doğal gaz ithalatı ile birlikte son yıllarda daha da artış göstermiştir. Türkiye’nin İran’a ihraç ettiği başlıca ürün grupları ise, çelik profil, otomotiv yan sanayi ürünler, mobilya ve beyaz eşya başta olmak üzere çeşitli sanayi ürünleridir (DTM İGEME, 2010).

Bu nedenle, Bölge’de dış ticarette öne çıkan sektörlerden makine ve aksamları, demir ve demir dışı ürünler, çimento ve inşaat malzemeleri imalatı gibi sektörlerde mevcut işletme-lerde kapasite artırımı yapılması ve ya yeni işletmeler kurulması Bölge ihracatını artırmada önemli rol oynayacaktır.

2009 yılı TÜİK Bölgesel İstatistik verilerinde imalat sanayinin Bölge ihracatında birinci sı-rada yer aldığı göz önüne alındığında bu sektörde İran ve Irak pazarlarında söz sahibi olmak Bölge’de sanayinin pekişmesine ve dış ticaret gelirlerinin artışına olanak sağlayacaktır.

Sınır Ticareti

Bölge’nin İran’a açılan sınır kapıları;

• Van İli Saray İlçesi Kapıköy Sınır Kapısı

• Hakkâri İli Yüksekova ilçesi Esendere Sınır Kapısı Bölge’nin Irak’a açılan sınır kapıları;

• Hakkâri İli Çukurca-Üzümlü Sınır Kapısı ve Şemdinli–Derecik Sınır Kapısı Van İli Saray İlçesi Kapıköy Sınır Kapısı

1987 yılında çıkarılan Bakanlar Kurulu Kararına istinaden Van İli Saray İlçesi Kapıköy Sınır Kapısı’nda yapılmaya başlanan sınır ticareti, günümüze kadar devam etmiştir. Sınır ticareti işlemleri, uzun yıllar boyunca Van Valiliği bünyesinde faaliyet gösteren Sınır Ticareti Bürosu tarafından yürütülmüştür. 25.03.2003 tarih ve 2003/5408 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla Van-Kapıköy Sınır Ticareti Merkezi kurulmuş ve söz konusu işlemler bu çerçevede faaliyete geçirilen Van Sınır Ticareti İşletici A. Ş. Tarafından yürütülmeye başlanmıştır.

Son olarak, 16 Mayıs 2009 tarih ve 27230 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2008/14451 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla da Sınır Ticareti İşletici A. Ş. Modeline son verilerek Sınır Ticaret Merkezi işleticisi merkezin bulunduğu İl Özel İdaresi olarak tanımlanmış ve mevcut şirket feshedilmiştir.

Sınır Ticareti, Van’a ve Bölge ekonomisine olumlu ve geliştirici etkiler yapmış olup, uygula-manın getirdiği faydalar aşağıda belirtildiği şekilde özetlenebilir:

Sınır ticareti ile ekonomide canlanma sağlanmış, iş sahibi olan kişi sayısı artmış ve sadece ticarete konu olan sektörler değil, aynı zamanda diğer bağlantılı sektörler de kazançlı çıkmış, yeni iş ve istihdam imkânları ortaya çıkmıştır. Aynı zamanda sınır ticareti Bölge’nin dış tica-ret konusunda tecrübe edinmesini sağlarken komşu devletlerle sürdürülen sosyal ilişkilere de katkı sağlamıştır.

25.03.2003 tarih ve 2003/5408 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında Van-Kapıköy Sı-nır Ticareti Merkezinden gerçekleştirilen ithalat ve ihracat rakamları aşağıda yer alan tab-loda sunulmaktadır.

Tablo 65: Kapıköy Sınır Kapısından Gerçekleştirilen Dış Ticaret Rakamları (ABD Doları)

Yıl İthalat İhracat

2007 454.718 8.573.213

2008 506.206 9.908.313

2009 1.978.652 6.742.964

20101 2.507.237 6.247.885

Kaynak: (Van Kapıköy Gümrük Müdürlüğü Sınır Ticaret Bürosu, 2010)

Hakkâri İli Yüksekova İlçesi Esendere Sınır Kapısı

Hakkâri’nin İran’a açılan Yüksekova Esendere Sınır Kapısı, 15.09.1964 gün ve 6/13651 sa-yılı karar ile açılmış, 1970 sa-yılında binası Gümrük Müsteşarlığı’na devredilmiştir. 2000 sa-yılında 1.Sınıf Gümrük Kapısı statüsüne alınan Yüksekova-Esendere Sınır Kapısı 2004 yılında da transit geçişe (TIR taşımacılığına) açılmıştır. Ancak, Esendere Sınır Kapısı’nın Hakkâri’nin ekonomik gelişmesine fazla katkı sağladığı söylenemez.

2009 yılında Hakkâri ili için düzenlenen ve Dış Ticaret Müsteşarlığı’na sunulan İthalat Ürün-leri listesi, Dış Ticaret Müsteşarlığı’nca değerlendirilmiş; söz konusu listeye bağlı kalınma-mış ve son olarak yürürlüğe konulan yeni STM kararı çerçevesinde her ithalat ürünü için %5 kota uygulamasıyla, sınır ticaretinde bir önceki Karara göre bir iyileştirme yapılmıştır.

Esendere Sınır Kapısı’ndan sınır ticareti yapmak üzere, Hakkâri Ticaret ve Sanayi Odası’na bağlı olarak 2009 yılında 33, 2010 yılında ise 53 kişi sınır ticaret belgesi almıştır. Ayrıca 2009 yılında 13 ve 2010 yılında 24 firma ithalat uygunluk belgesi temin etmiştir.

2009 yılında yürürlüğe giren yeni STM Kararı kapsamında, 300 sanayi ürünü ve 90 tarım ürününe ithalat izni verilmemiştir. Bunun dışında ürünlerde herhangi bir sınırlama bulunma-maktadır.

Tablo 66:Esendere Sınır Kapısından Gerçekleştirilen Dış Ticaret Rakamları (ABD Doları)

Yıl İthalat Tutarı (ABD Doları) İhracat Tutarı (Milyon ABD Doları)

2007 28.000 76.000.000

2008 12.597 152.725.217

2009 1.525.000 194.001.042

20102 693.202,92 160.684.160

Kaynak: (Kapıköy Gümrük Sınır Ticaret Bürosu, 2010)

Hakkâri İli Çukurca-Üzümlü Sınır Kapısı ve Şemdinli–Derecik Sınır Kapısı

Hakkâri’nin ve Türkiye’nin, Irak’a açılan Çukurca-Üzümlü ve Şemdinli – Derecik sınır kapıları yasal olarak açılmalarına rağmen, fiilen kapalı durumdadır. Çukurca – Üzümlü Sınır Kapısı’nın, hem Irak tarafında, hem de Türkiye tarafında altyapısı ( yol - bina v.b. ) tamamlanmıştır.