Nörokognitif Bozuklukların Tanımlanması İçin Kullanılan Testler 1 Rey İşitsel-Sözel Öğrenme Testi (Rey Auditory Verbal Learning

Test) (RAVLT)

Bu testin amacı sözel öğrenme ve hafızayı kontrol etmektir. RAVLT ile yakın hafıza, yeni öğrenme kapasitesi, interferanslara olan hassasiyet ve tanıma hafızası değerlendirilmektedir (Demir ve ark 2007).

Testte; birbiriyle ilişkisiz şekilde sıralanmış 15 tane kelime okunarak hastadan aklında kalan kelimeleri söylemesi istenir. Beş kez tekrarlanan sözcük listesinden hastanın ne kadar oranda sözcüğü kaydedebildiği ve verilen ikinci bir listenin ardından 20 dakikanın sonunda ne kadarını hatırlayabildiği değerlendirilir. Her seferinde kaç kelimeyi hatırladığı not edilir. Bu şekilde kişinin öğrenme yeteneği ölçülür. Değerlendirmede sözcük listesinin beş kez okunmasından sonra geri çağrılan

sözcük sayısı ve 20 dakikanın sonunda hatırlanabilen sözcük sayısı

değerlendirilmeye alınmıştır. Hasta 15 kelimenin tümünü doğru biçimde hatırladığında teste son verilir. Hatırlanan kelime sayısı kişinin anlık belleğinin puanlanmasını sağlar (Öktem 1992).

1.4.3.2. Katagori Akıcılık Testi (Category Fluency Test)

Bu test frontal lobların ve bağlantılarının hasarında en çok etkilenen test olarak bilinmektedir. Testte hastanın bir davranışı uzun süre sürdürebilme yeteneğini değerlendirmektedir (Demir ve ark 2007).

Hastadan 1 dakikalık süre içinde mümkün olduğunca fazla sayıda hayvan ismi söylemesi istenir. Daha sonra 1 dakikalık süre içinde bu kez mümkün olduğunca fazla sayıda insan ismi söylemesi istenir. Tekrarlanan isimler çıkartıldıktan sonra

skor belirlenir. Son olarak yine 1 dakikak süre içinde sırasıyla bir hayvan sonra bir insan ismi söylemesi istenilerek puanlama yapılır (Bingöl ve ark 1994).

1.4.3.3. Sayı Dizisi Testi (Digit Span)

Kısa süreli bellek değerlendirmesi için kullanılmaktadır. Uyanıklık, dikkat ve konsantrasyonun değerlendirilmesi için yapılan sayı dizisi testleri olarak bilinmektedir (Demir ve ark 2007).

İleriye ve geriye doğru sayıların sıralanmasından oluşan iki bölüm şeklinde uygulanır. Değerlendirmede, her iki bölümde doğru tekrarlanan sayıların toplam puanı ve her iki bölümün toplam puanı kullanılır. Testin her iki bölümünde kişiye bir sayı dizisi verilir ve bunu ilk bölümde düz sırada, ikinci bölümde ters sırada tekrarlaması istenir. Sayı dizisi düz sıra testinde kişinin anlık belleği ve dikkati ölçülür, ters sıra testi ile de zihinsel kontrol ve çalışan belleği sınanır (Lezak 1995).

1.4.3.4. İz Sürme Testi (Trail-Making) (TMT)

Bu test ile kişinin dikkat hızı, bir işi devam ettirme yeteneği, mental esnekniği, gözle izleme yeteneği ve motor fonksiyonu değerlendirmektedir (Demir ve ark 2007).

TMT testi iki bölümden oluşur. A bölümünde katılımcıdan, düzensiz olarak yerleştirilmiş içinde rakam içeren yuvarlakları 1-2-3-4 gibi sıraya sokacak şekilde çizgilerle birleştirmesi istenir. Benzer olarak B bölümünde de katılımcıdan yuvarlakları sıraya sokması istenir ancak bu defa her sayıdan kırmızı ve sarı renklerde olmak üzere 2 adet bulunmaktadır. Katılımcıdan sayıları sıraya sokarken bir kırmızı bir sarı sayı işaretlemesi istenir. Testin uygulamasında bir zaman limiti tanımlanmaz. Katılımcıların B bölümündeki tepki sürelerinde görülen yavaşlama, B bölümünün A‘dan açıkça daha zor olduğunu öne sürmektedir. B bölümündeki sayı ve renklere dikkat ederek sıralama yapılması tepki süresinin uzamasına yol açmaktadır.

1.4.3.5. Mini Mental Test (MMT)

Mini mental test ilk kez Folstein ve ark. tarafından 1975 yılında tanımlanmıştır. Test; standart nöropsikiyatrik muayene yöntemleri içerisinde bilişsel performansı kantitatif biçimde değerlendirmek amacıyla kullanılan testlerin

uygulamada 30 dakikadan fazla zaman almaları ve çok fazla soru içermeleri nedeniyle üretilmiştir (Güngen ve ark 2001) (Tablo 1.13).

MMT kısa bir süre içinde yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır. Test, klinik sendromların ayrılması açısından sınırlı bir özgüllüğe sahip olmakla birlikte, global olarak bilişsel düzeyin saptanmasında kullanılabilecek kısa, kullanışlı ve standarize bir metoddur.

Mini mental test ile kranial BT anomalileri ve serebral ventriküllerin hacimleri, SPECT ile serebral perfüzyon defisitleri gibi radyolojik ölçümler arasında korelasyon gösterilmiştir (Güngen ve ark 2001).

MMT, kısa bir eğitim almış hekim, hemşire ve psikologlarca poliklinik koşulları ya da yatak başında 10 dakika gibi kısa bir süre içinde uygulanabilen bir testtir. Uygulama esnasında hasta ve hekim açısından rahatsız edici, utandırıcı veya güçlük verici durum oluşmamaktadır. Yönelim, kayıt hafızası, dikkat ve hesaplama, hatırlama ve lisan olmak üzere beş ana başlık altında toplanmış on bir maddeden oluşmaktadır ve toplam 30 puan üzerinden değerlendirilmektedir. Genel olarak 30 ile 24 arasındaki puanlar normal kabul edilmektedir. Skorun 24’ün altında olması kognitif bozukluğa işaret etmektedir.

Testin uygulaması esnasında, uyulması gereken bazı kurallar belirtilmesine rağmen bu kuralların oldukça esnek bırakılmış olması ve uygulayıcının subjektif

değerlendirmelere sıkça başvurmasına neden olmaktadır. Böylece farklı

uygulayıcılar kendilerine ait uygulama ve puanlama teknikleri geliştirebilmekte ve farklı uygulama biçimleri de testin güvenirliğini azaltmaktadır. Bu nedenle Molley ve Standish 1997’de MMT’i standardize etme çalışmaları yapmışlardır. Buna göre; MMT’in bir sorunun soruluş biçimi, anlaşılamadığı veya yanıt alınamadığı zaman kaç kez sorulacağı, kabul edilebilir cevabın ne olması gerektiği, bir soruya yanıt için en fazla ne kadar beklenileceği gibi uygulamaya ait kuralları içeren ‘Standardize

Uygulama Klavuzu’ eşliğinde kullanıldığında serbest kullanıma göre daha yüksek ‘uygulayıcılar arası tutarlılık’ gösterdiğini belirtmişlerdir (Güngen ve ark 2001).

Standardize mini mental test ile hastanın oryantasyon yeteneği, kayıt hafızası, dikkat ve hesap yapma yeteneği, lisan yeteneği ve okuduğunu anlama yeteneği test edilmektedir (Demir ve ark 2007).

Tablo 1.13: SMMT skorlaması ile bilişsel azalmanın evrelemesi (Davery ve Jamieson 2004)

Skor Tanım Evre Süre (yıl)

30-26 normal olabilir normal olabilir değişken

25-20 hafif erken 0-23

19-10 orta orta 4-7

9-0 ağır geç 7-14

Tablo 1.14 Fonksiyonel kayıp bölgeleri (Davery ve Jamieson 2004).

Skor Günlük Yaşam Aktivisi İletişim Hafıza

30-26 Normal olabilir Normal olabilir Normal olabilir 25-20 Araba kullanma,

yönetme, alışveriş yapma

Kelimeleri bulma, tekrar etme, konudan sapma

Üç parça hatırlama, zaman yer oryantasyon

19-10 Giyinme, tuvalet ihtiyacını karşılama

Şüpheli kelimeler kullanma (ör: bu, şu)

Kelimeleri heceleme 3 basamakta yönetme

9-0 Yeme, yürüme Dilde bozulma Tüm alanlarda bariz defisit varlığı