Mustafa Kemal Paşa’nın Doğu Anadolu Şehirlerine Ziyaretler

Atatürk’e göre kurulan yeni devletlerin içinde yer alabilmenin yolu, güçlü ve modern devlet olmaktan geçmektedir ve bunu batıya yönelik devrimler, basın ve yurt gezileri ile yapmak mümkündür. Atatürk için yurt geziler halkın derdini dinlemek, yapılacak devrimler konusunda halkı aydınlatıp, onları ikna etmek ve yapılan hükümet yatırımlarını kontrol etmek açısından mühimdir. Atatürk yapacağı devrimlerin haberini bu geziler sırasında haber vermiş, devrimlere halkı dâhil etmeye çalışarak cumhuriyetin ilânından sonraki yurt gezilerinde halka birlik ve bütünlüğe dair mesaj vererek tüm kamuoyunu aydınlatmaya çalışmıştır.501 Mustafa Kemal, 29 Ağustos-18 Ekim 1924 tarihleri arasında Sonbahar Gezisi olarak anılan Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerini kapsayan seyahate çıkmıştır.

Atatürk Bursa’dan başladığı geziye İzmit, Trabzon, Rize, Giresun, Ordu, Samsun, Amasya, Tokat, Sivas, Erzincan, Erzurum, Kayseri illerini ziyaret ederek seyahatini Yozgat’ta bitirmiştir.502

Atatürk Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Malatya, Gaziantep, Diyarbakır, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Kars’a gitmiş; Mardin, Bitlis, Siirt gibi illere Cumhuriyetin ardından hiç ziyaret gerçekleştirmemiştir. Malatya ve Gaziantep gittiği iller arasında yer almıştır.503 _{Mustafa Kemal, 30 Eylül 1924’de Erzurum’a geldiğinde}

Erzurum ve çevresinde meydana gelen deprem hakkında bilgiler almış, yardım komisyonunun çalışmalarını inceleyerek kendisi de yardımda bulunmuş; depremde

500 _{Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.1.2.45., Yer No: 35.15, 21/05/1934}

501_{Nesrin Atıcı Kanberoğlu,1926Yılı Türk Basınında Mustafa Kemal Atatürk’ün Yurt Gezileri ve Yurt}

Gezilerinin Kamuoyu Oluşturmadaki Rolü, Sakarya Üniversitesi,2014, s. 133-145.

502_{Mehmet Önder, Atatürk’ün Yurt Gezileri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara,1998, s.169.} 503_{Önder, a.g.e, s 346.}

90

en çok zarar gören Pasinler ilçesine, Köprüköy, Komosor, Yağan, Emrekom, Mendivan, Döllek gibi köylere gitmiştir.03 Ekim 1924’te Erzurum’da felaketzedeler yararına düzenlenen at yarışlarını ve cirit oyunlarını seyreden Atatürk, kendisini bekleyen halkla biraraya gelmek için eşi, maiyeti ve 9. Kolordu Komutanı Ali Sait Paşa ile Sarıkamış’a hareket etmiş504 _{Gazi daha sonra resmi törende askeri kıtaları}

teftiş ederek, halka ve askerlere hitapta bulunmuştur.505 Sarıkamış Belediye Başkanı Ragıp Şefik (Çalkavur) tarafından karşılanan Atatürk, Pasinler ve Erzurum depreminden zarar gören köylere Sarıkamış ormanlarından gönderilecek keresteler için talimatlar vererek Türk Ocağı’nı ziyaret etmiş; buradaki yemekte Hamdullah Suphi (Tanrıöver) ulusal kültürdeki yükselmeyi köylerden başlatmak gerektiğini söylemiştir.506 _{Daha sonra halk adına tüccardan Mehmet Ali Bey Çanakkale ve}

Suriye Filistin’deki çetin koşullarda kahramanlık göstererek Anadolu’nun kurtuluşunda pay sahibi olan Gazi’nin beldelerine gelmesinden büyük şeref duyduklarını belirtmiş, Mustafa Kemal Paşa kendisine gösterilen hürmete teşekkür etmiştir.507 9.Kolordu Komutanı, Sarıkamış Belediye Reisi, Jandarma Kumandanı ve Kars heyetinin refakat ettiği Gazi Mustafa Kemal Paşa, eşi ve maiyetindekiler 06 Ekim 1924’te Kars’ta Kars Valisi İbrahim Ethem Bey, Kars Mebusu Ömer Lütfü Bey, Halk Fırkası Reis-i Bekir Bey, Belediye Reisi Cihangiroğlu İbrahim Bey tarafından karşılanmış;508 _{Kars halkı, Ulu önder adına kurban kesmiş; Gazi,}

Kağızman ve Ardahan heyetlerinden Kars’ın ihtiyaçları, okul ve yol taleplerini dinlemiştir.509_{Atatürk Kars ve çevresinde büyük zararlara sebep olan depremin}

ardından devlet yardımının derhal Kars’a ulaşacağına söz vermiş; geri kalmış medrese eğitiminin Türk Milletini cahilliğe sürüklediğini, zihinlerin artık Cumhuriyet ışığıyla aydınlanacağını söylemiştir. Atatürk Kız Okulu’nda öğretmenlerin verdiği çayda bulunan, Kars valisinin konağında verilen ziyafete katılan Gazi Mustafa Kemal bölge problemlerinin halledilmesi için teşebbüste bulunacağını söylemiştir.510 _{Kars’a gelen Mustafa Kemal Paşa’ya Kars Türk Ocağı,}

Artist Takı ve arkadaşları, 1918’de Enver Paşa ‘ya söylenen türküyü Mustafa Kemal

504_{Mehmet Önder, a.g.e., s.273.}

505_{Ali Servet Öncü, Atatürk Dergisi, Sayı;3 Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi}

Enstitüsü Müdürlüğü Yayını, Erzurum, Ocak 2003 s.187, No.12

506_{MuharremDayanç, Reis-i Cumhur Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri’nin SonbaharSeyahatleri,}

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, AtatürkÖzel Sayısı, Cilt 7, Kasım,2006

507_{Ali Servet Öncü, a.g.m., Ocak,2003, s.187,188.}

508_{Muzaffer Erendil, Sarıkamış Şehit Yurdu, Kazancı Matbaası, Ankara,1993, s.35.} 509_{Kars İl Yıllığı, Kars Valiliği Yayını, Kars, 2002, s.35.}

91

Paşa türküsü olarak değiştirip Koşalım Terekeme oyunuyla dansa çevirmişlerdir.511

Cumhurbaşkanı Başkâtibi Tevfik Bey, Başbakan İsmet Paşa ve Dâhiliye Vekili Recep Bey’e gönderdiği telgrafta Mustafa Kemal Paşa’nın Ardahan’a, oradan da Kars’a döneceğini belirtmiş; fakat İsmet Paşa Musul konusundaki acil ve önemli gelişmelerden dolayı Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’i Ankara’ya çağırmak durumunda kalmıştır.512 _{Atatürk gerçekleştirdiği Kars gezisini ve bölge için}

isteklerini telgrafla İsmet Paşa’ya bildirmiş; Kars’taki coşkulu karşılamadan duyduğu memnuniyeti anlatırken, doğuda birçok yere gidememenin verdiği hüznü de dile getirmiştir. Gazi ayrıca Kars’ta Hükümet, Ticaret Odası, Belediye, Halk Fırkası, Türk Ocağı ve Kız Mektebini ziyaret ettiğini, eşi Latife Hanımın Türk Ocakları Kongresi için Türk Ocağı Kars şubesi temsilcisi seçtildiğini söylemiştir. Düşman elinde zalimliklere maruz kalan ve Gümrü zaferiyle anavatana katılan bu toprakların kalkınması için canla başla çalışmak gerektiğini sözlerine eklemiştir.513

Gazi Mustafa Kemal Paşa deprem sebebiyle büyük zarar gören Erzurum, Pasinler, Sarıkamış, Kars’a ziyaretler yaparak halk maddi ve manevi açıdan destek olmuş, depremden zarar gören köyleri dahi ziyaret ederek, devlet yardımının bölgeye aktarılmasını sağlamıştır. Gazi çok istemesine rağmen yoğun işlerinden ötürü Ardahan seyahatini iptal etmişsede Sarıkamış’ın sorunlarını görme imkânı bulmuş, depremden büyük zarar gören Erzurum ve çevresine ihtiyaç maddelerinin gönderilmesi işini organize etmiştir. Mustafa Kemal Paşa bölgeye yaptığı bu ziyaret esnasında Doğu Anadolu’nun yurdun tamamı için önemini birçok kere vurgulamış, devletin bölgeye verdiği önemin artarak devam edeceğini, kalkınma için gereken her şeyin yapılacağını belirtmiştir.514