Mukavelat muharriri, şahıslar arasında yapılacak olan mukaveleleri ve vasiyetname ve vekâletname gibi evrakı kayıt ve tasdik etmek vazifesiyle görevli memur, noter olarak tanımlanmıştır. 61
Osmanlı Devleti’nde Örfi Hukuk ile birlikte Đslam Hukuku da geçerli idi. Noterlik de, Đslam hukukuna uygun olarak gelişen bir kurum olarak karşımıza çıkmaktadır. Đslam Hukuku’nun temel kaynağı olan Kur’an-ı Kerim’in Bakara Suresi’nin 282. Ayeti, noterlik konusunda önemli hususlar havidir. Adı geçen ayetin meali şöyledir: “Ey iman edenler! Belirlediğiniz bir süre için birbirinize borçlandığınız vakit, onu yazın. Bir kâtip onu adaletle yazsın. Hiçbir kâtip Allah’ın kendisine öğrettiği gibi yazmaktan geri durmasın; (her şeyi olduğu gibi) yazsın. Üzerinde hak olan kimse (borçlu) de yazdırsın. Rabbinden korksun ve borcunu asla eksik yazdırmasın. Şayet borçlu sefih ve aklı zayıf veya kendisi söyleyip yazdıramayacak durumda ise, velisi adaletle yazdırsın. Erkeklerinizden iki de şahit bulundurun. Eğer iki erkek bulunamazsa rıza göstereceğiniz şahitlerden bir erkek ile –biri yanılırsa diğerinin ona hatırlatması için- iki kadın (olsun). Çağrıldıkları vakit şahitler gelmezlik etmesin. Büyük veya küçük, vadesine kadar hiçbir şeyi yazmaktan sakın üşenmeyin…” Buradaki borç kavramı sadece karz akdinde münhasır olmayıp bütün borçlara şamildir. Bu ayetin gereği olarak Đslam devletlerinde mukavelat muharrirleri, katib-i adiller ve noterlik hizmeti yapmışlardır. Osmanlı Devleti’nde ise
59
Düstur, 1. Tertip, C. 6, s.1168 60
Đbrahim Durhan, (2004), Ülkemizde Avukatlık Kurumunun Tarihsel Gelişimi,AÜEHFD, s.36 61
Tanzimat’a kadar noterlik görevi, dini hükümlere göre, kadı ve naipleri tarafından yerine getirilmiştir. 62
Tanzimat’tan sonra Fransız Ticaret Kanunu’nun bir kısmının iktibas edilmesiyle, Ticaret Mahkemeleri kurulmuştur. 1868’de Ticaret ve Deavi Kalemi Nizamnamesi yürürlüğe girmiştir. Bu nizamnamenin birinci maddesinde, kara ticaretine ait her nevi sözleşme, vekâlet, kefalet, itirazname, senet, evrak ve sairenin tasdiki ve düzenlenmesi, deavi kaleminin görevleri arasında sayılmıştır. Böylece kadı ve naiplerin yanında ticari konularla ilgili işlerde noterlik müessesesine sistemli olarak ilk adım atılmıştır.63
Mecelle’nin Beyyinat Kitabı da meriyete girdikten sonra medeni işlerin bilcümle safhalarına şamil olmak üzere ayrıca tanzim ve tevsik mercilerine lüzum ve zaruret hasıl olmuş ve bu kere yalnız ticaret işlerine münhasır değil, bilumum medeni işlere de şamil ve deavi kalemlerinden daha geniş selahiyetlere malik olmak üzere eski teşkilatımız mucibince her bidayet mahkemesi nezdinde Mukavelat Muharrirliği kurulmak üzere ekseri hükümleri Fransız Kanunu’ndan tercüme suretiyle, Mukavelat Muharrirliği, Deavi Kaleminden daha düzenli hale getirilmiştir.64
Mukavelat Muharrirleri Nizamnamesi’ne65 göre;
Mukavelat Muharriri olma şartları; 25 yaşını tamamlamış olmak, cinayet suçundan mahkum olmamak, güvenilir olmak (kötü bir özelliği ile meşhur olmamak), sınavı kazanmaktır.(3.madde)
Mukavelat Muharrirlerinin görevleri; her çeşit taahhüt ve mukavelat vs. hüccetleri tanzim etmek ve ilgili kişiye bir nüshasını vermek, önceden yazılmış evrakların tarihlerini onaylamak, ihtarname ve bunun gibi evrakları ilgili kişi ve kurumlara tebliğ etmek, mahkeme ve meclisler tarafından yazılması gereken mal ve eşyaları yazmaktır.(4. madde)
Ayrıca her bidayet mahkemesine Adliye Nezareti bir muharrir atayacaktır. Muharrir yoksa bidayet mahkemesi katiplerinden biri bu görevi, mahkeme reisinin ataması sonucu yapmalıdır. Muharrir sayısı birden fazla ise her muharrir bağlı olduğu bidayet mahkemesinin görev alanına giren yazı işlerini görmek ve gayr-ı resmi olmamak şartıyla herkesin işini yapmak zorundadır. Aksi durumda yazılan
62
Ömer Ulukapı ve Murat Atalı, (1994), >oterlik Hukuku, Mimoza Yayınları, Konya, s. 9-10 63
Ulukapı ve Atalı, a.g.e., s.10-11 64
Yusuf Kemal Aslanhan, (1938), >oter Kanun Layihasının Yeniden Kaleme Alınması Sebep ve Amilleri ve Yeni hükümler, Adliye Ceridesi, Hapishane Matbaası, Ankara, s.596-597
65
belgeler geçersiz sayılacak ve muharrire görevden uzaklaştırma veya nakdi para cezası verilecektir.
Belgeler Osmanlıca yazılacaktır. Belgenin içeriğini iki tarafa onaylatacak veya ihtiyaç duyarsa taraflara içerikle ilgili bilgi verilecektir. Kendisi veya yakın akrabasının işlerini yapmayacaktır ve böyle bir durumda belgeyi mahkeme reisine tasdik ettirecektir. Belgeleri kendisi ve iki şahit huzurunda yazmak zorundadır. Şahitler muharrir veya tarafların yakın akrabası olmamalıdır. Ancak 158 Nolu Şer’iyye sicilinde şahit ismi olmayan birçok belge vardır. Tarafların dilini bilmiyorsa bir tercüman aracılığı ile onlarla iletişime geçilmelidir. Ve bunu, belgeye yazmalıdır. Taraflar veya şahitler okuma-yazma veya imza atmayı bilmiyorlarsa, bu durum belgenin altında ifade edilecektir. Muharrir, taraflar ve şahitlerin mühür veya imzaları belgede bulunacaktır. Ayrıca muharrir her sayfayı onaylayacaktır. 158 Nolu defterin büyük bir kısmında muharririn imza veya mührü bulunmamaktadır. Muharrir yazılan veya onaylatılan belgeleri saklamak ve resmi bir emir olmadıkça onları açıklamamak zorundadır.
Halep vilayeti salnamelerine göre Ayntab kazasında 1898–1902 yılları arasında Evkab Efendi mukavelat muharrirliği yapmıştır. 1903 yılında münhal olan mukavelat muharrirliğini 1904–1908 yılları arasında ise Ömer Efendi yapmıştır. 66
1.5. VEKALET
Mecelle’de bir kimse, bizzat yapabileceği hususlarda ve muamelâta dair olan her hakkın ifa ve istifasında başkasını tevkil edebilir. Meselâ bir kimse, bey ve şira ve icar ve isticar ve rehin ve irtihan ve ibdağ ve istibdağ ve hibe ve ithap ve sulh ve ibra ve ikrar ve dava ve talebi şüfa ve kısmet ve ifa ve istifayı düyuna ve kabzı male diğer bir kimseyi tevkil etse caiz olur. Fakat müvekkilibihin malûm olması lâzımdır.67 Ancak bunları yaparken bir vekaletnameye sahip olması gerekmektedir. Vekaletnamenin nasıl yazılacağı ve hangi meziyetlere sahip olması gerektiği mukavelat muharrirleri nizamnamesinde açıklanmıştır.
Buna göre; Mukavelat muharririnin düzenleyeceği evrakın; 1- Mukavelat muharririnin ismi ve ünvanı ile ikametgahını, 2- Tarafların ve şahitlerin isimleri,
66
Şıvgın, a.g.e. s.113-202, 67
ünvanları, meslekleri ve ikametgahlarını, 3- Evrakın düzenlendiği mahalle ve mahallenin bağlı olduğu şehir ve kazanın ismini, düzenlendiği günün tarihini içermesi gerekmektedir. Bunlar yoksa resmi belge olarak kabul edilmeyecektir.68
Vekaletname muharrir, taraflar ve şahitlerin imza veya mühürlerini içermek zorundadır. Mühür ve imza olmayan belge, geçersiz kabul edilecektir. Mukavelat muharriri mukavelenamenin her sayfasını mühürlemek zorundadır. Mukavelat muharrirleri tarafından düzenlenecek belgelerin satır aralarına kelime ilave edilemeyecek şekilde yazılacak, miktar, sayı, tarihler vb. rumuz ve rakam ile değil açıkça yazılacak, satır aralarına yapılacak eklemeler yok hükmünde sayılacak, böyle ilaveler mukavelenin asıl kısmı ile ilgili ise bu belge tamamen yok hükmünde sayılacaktır. Belgelerin kazılması ya da belgelerde okunmayacak şekilde çizilmiş ibareler bulunması kesinlikle yasak olup, satır arasında kelime çizmek gerekir ise usulü, okunacak şekilde çizilmesi ve çizilen kelimeler kesinlikle yazı ile belgenin kenarına yazılacaktır. Đlave yapılması gerektiğinde ya değiştirilecek kelimeler ya da düzeltmelere yalnız belgenin kenarında işaret edilecek, belgenin kenarında yer yok ise imza veya mühürden daha aşağıya yazılacaktır. Bu kaideye riayet edilmediği takdirde düzeltmeler yok sayılacaktır. Bundan başka, belgelerde yapılacak her türlü ilave ve düzeltmeler kabul edilmeyecektir. Yukarıda belirtilen özelliklere sahip olmayan veya taraflarca mühür ve imza konulmamış olan belgeler, resmi belge olarak kabul edilmeyecektir.69
68
Düstur, I.Tertip, C.IV. s.340 69
ĐKĐCĐ BÖLÜM