Kamu 6.534 %16,33
Yurt dışı Yurt içi 6.534 Kamu-Özel 2.849 %7,12 Yurt dışı 2.249 Yurt içi 600 Finansal Kuruluşlar 5.936 %14,83 Yurt dışı 4.305 Yurt içi 1.631 Şirketler (Özel) 24.691 %61,71 Yurt dışı 5.826 Yurt içi 18.865
95
göre daha fazla risk içerdiği için uygulamada diğer sukuk türlerine göre daha az kullanılmaktadır. Toplam ihraç edilen sukuklar içerisinde 40.010 milyon USD ile %3,63’lük bir paya sahiptir.
Tablo 6:
İhraç Edilen Mudaraba Sukuku Örnekleri
Yıl Ülke İhracçı Yurtdışı /Yurtiçi Kamu/Özel
Fiyat (milyon USD) Vade (yıl) 2017 Malezya Government of
Malaysia Yurtiçi Kamu 875 2
2018 Birleşik Arap
Emirlikleri DP World Dubai Yurtdışı Kamu-Özel 1.000 10 2017 Birleşik Arap
Emirlikleri
Dubai Meraas
Holdings Yurtdışı Şirketler (Özel) 400 5 2018 Endonezya
Lontar Papyrus Plup & Paper
Industry
Yurtiçi Şirketler (Özel) 497 5 2018 Türkiye Albaraka Türk Yurtdışı Kuruluşlar Finansal 250 Sürekli 2008 Suudi
Arabistan
Saudi Hollandi
Bank Yurtiçi Kuruluşlar Finansal 207 10
Kaynak: (IIFM, 2019: 20-73)
Mudaraba ortaklığı ve sukuk ihraçları genel olarak diğer sukuk türlerine göre, bütün riskin sermayedar üzerinde kalmasından dolayı az tercih edilmesine neden olmaktadır. İhraçlarda genellikle yurtiçi yatırımcılarına yönelik yapılmıştır.
Bir hizmetin daha iyi bir yöntemle sunumu ve ya teknoloji ve yenilikçi bir proje fikrinin özel sektör tarafından kamuya teklif edilmesi şeklinde yapılacak bir yatırımda Kamu rabb-ül mal, özel sektör mudarib olacaktır. Özel sektörün yüksek teknoloji ve yenilik gerektiren projelerde kamudan daha ileride olduğu için özel sektör proje fikri olan mudarib olarak ele almak yerindedir. Yapılacak projenin kamu adına zarar doğurmaması için kamu yararını ve hizmetin kalitesi ile birlikte yatırımın kârlılığı, piyasa koşulları, fizibilite gibi yatırım öncesi detaylı araştırma ve analizlerin yapılması gerekmektedir. Diğer taraftan mudaraba fon yönetimine benzemektedir. Fon yöneticisi uygun fon ve yatırımlar için sorumluluk alır. Sermayedarlar da yatırım risklerini alarak yatırım işlemleri gerçekleştirilir.
96
Mudaraba sukuku bir taraftan KÖSİ modeline, bir taraftan müşterek emanet usulüne ve risk sermayesi sistemine benzetilmektedir. Risk sermayesinin aslının mudaraba olduğu çokça yazılmaktadır. KÖSİ uygulamalarından olan kuruluşun kısman devri ise eğer varlıklar da devredilmişse muşarakaya varlıklardan ziyade özel sektör yatırıma emeği ile katılacaksa mudarabaya benzemektedir. Müşterek emanet usulü kamu tarafından daha önce hizmet vermek için tesis edilmiş bir yapının özel şirket eli ile işletilmesine denir. Özel şirket hizmet sunumunda elde ettiği ücretleri kamuya aktarır ve elde edilen kârdan masraflar düşüldükten sonra kalan kısım bölüştürülür (Gözler, 2008: 550). Kamu ve özel şirket ortak oldukları için elde edilen kâr ikisi arasında sözleşmede mutabık oldukları şekil üzerine dağıtılır. Burada sermaye tamamen idareye aittir, özel şirket kendi bilgi ve tecrübesiyle işletmeyi çalıştırarak kâr elde etmeye çalışır. Sermayedar kamu olduğu için zararlar kamuya aittir, kâr olursa ikisi arasında bölüştürülür( Mudaraba sistemi gibi) (Günday, 2003: 295).
97
Burada bu hizmet sunum usullerin özelliklerini kısaca bir tablo yardımı ile açıklayalım: Tablo 7:
KÖSİ, Mudaraba, Müşterek Emanet, Ortak Girişim Usulleri Benzerlik Ve Farklılıklar
KÖSİ (Kuruşlun
kısmen devri) Müşterek Emanet Mudaraba
Ortak girişim (risk sermayesi)
Emek-Sermaye
Emek: Özel sektör
Sermaye: Kamu+özel Emek: Özel sektör Sermaye: Kamu
Emek: Girişimci Sermaye: Yatırımcı
Emek: Girişimci Sermaye: Yatırımcı
Kar-Zarar Kâra ve zarara iki tarafta katılır
Kâr ve zarar kamuda kalır. Özel sektör yaptığı işin ücretini alır
Kâr anlaşmaya göre zarar ise sermayede kalır
Kâr anlaşmaya göre zarar ise sermayede kalır
Yatırım türü
Mevcut bir yatırım veya sıfırdan bir yatırımın yapılması
Kamuya ait mevcut bir yatırımın özel sektör tarafından işletilmesi şeklinde Yeni yatırımlar. Sıfırdan üretilecek, yüksek teknoloji isteyen yatırımlar
Süre Genelde uzun vadelidir.
Yapılacak işe göre değişmekle beraber çok
uzun vadeli değildir. Genelde uzun vadelidir. Genelde uzun vadelidir.
Risk İki tarafta katlanır Sermayedar olarak Kamuda kalır. İki tarafta katlanır Sermayedar riske katlanır
Yönetim yetkisi
İki tarafta kendisi ilgilendiren kısımlarla ilgili kararlar alabilir.
Özel girişimcidedir. Kamu yönetime karışmaz Özel girişimcidedir. Sermayedar yönetime karışmaz Özel girişimcidedir. Sermayedar yönetime karışmaz
Mülkiyet İki tarafın da mülkiyet hakkı vardır. Mülkiyet sermaye
sahibinindir.
Mülkiyet sermaye sahibinindir.
Mülkiyet sermaye sahibinindir.
Yapılacak iş Birkaç işi içerisinde barındırabilir. Birkaç işi içerisinde barındırabilir. Tek bir iş olur Tek bir iş olur
Amaç
Kamu: hizmetlerinin en iyi şekilde topluma sunulması
Özel:Atıl sermayeyi değerlendirmek kâr elde etmek
Kamu: hizmetlerinin en iyi şekilde topluma sunulması
Özel: Atıl sermayeyi değerlendirmek kâr elde etmek Atıl sermaye ve işgücünü değerlendirmek kâr elde etmek Atıl sermaye ve işgücünü değerlendirmek kâr elde etmek
Ödeme Sabit bir ödeme yoktur. Kâr olursa anlaşmaya göre dağıtılır.
Elde edilecek kâr kamuya aktarılır masraflar çıkarıldıktan sonara ödeme yapılır.
Sabit bir ödeme yok. Yatırım kâr ederse ödeme olur
Sabit bir ödeme yok. Yatırım kâr ederse ödeme olur.
98 Müşaraka Sukuku
Müşaraka sukuku: Sıfırdan yapılacak bir projeye ortak olmak veya mevcut bir yatırıma sermaye aktararak ortak olmak için sermaye temin etmek amacı ile ihraç edilen sukuktur. Sukuk yatırımcıları aldıkları sertifikalar ile ortaklıktaki varlıkların gerçek sahibi olurlar ve gerçekleşecek kârdan anlaştıkları orana göre zarar durumunda ise hissesi oranında katlanırlar (Büyükakın ve Bilal, 2016: 43). Müşaraka sukuk ikincil piyasalarda alım satımı yapılabilen ve ciro edilebilir bir sertifikadır (Yılmaz E., 2014: 89).
Muşaraka ortaklığı VKŞ dışındaki kaynak kuruluş tarafından yönetilir. Ortaklığın yönetiminde yer almak, sukuk sahipleri için bir hak olmakla birlikte bir yükümlülük değildir. Bu ortaklıktan elde edilen bütün kâr ve zarar daha önce anlaşılan oran ve sermaye katılım payları ile orantılı olarak paylaşılacaktır. Muşaraka sukuk sahipleri payları oranında dayanak varlığın sahibi konumundadır. Periyodik ödemeler ve vade sonunda yapılan ödemelerin yapılışı bakımından ise mudaraba ve muşaraka benzerdir (Aktaş, 2016: 482).
Muşaraka sukuku yeni bir projeye başlamak, hâlihazırda mevcut bir projeyi geliştirmek veya bir ticari faaliyeti finanse etmek amacıyla çıkarılan sertifikalardır Genellikle kaynak şirket, muşaraka sukuk ihraç belgeleri ve sözleşmesi çerçevesinde ihraççı VKŞ’nin kontrol ve yönetim haklarına sahiptir. Ortak girişimden elde edilen kâr, girişimci ve VKŞ arasında paylaşım oranı ve yönetim ile ilgili olarak verilecek sabit ücret ortaklık sözleşmesinde belirlenmiştir. Ortaklığın sermaye şirketi olması halinde bu yöndeki hükümler ortaklık sözleşmesinde de ayrıca düzenlenir. VKŞ, ortak girişimden kaynaklanacak zararlardan koyduğu sermaye ile sınırlı olarak sorumludur. Girişimci veya onun belirlediği üçüncü kişilerin kasıtlı veya hukuk dışı eylemlerinden oluşan zararlar bu kapsamın dışındadır (BDDK,TKBB, 2013: 48; Aktaş, 2016: 483)
99 Şekil 16:
Muşaraka Sukuku İşleyişi
Muşaraka Sukuku İşleyişi:
1. VKŞ ile Kaynak kuruluş Muşaraka sözleşmesi ile ortaklığı kurarlar
2. VKŞ, kaynak kuruluş ile bir muşaraka ortaklığına sermaye toplamak amacı ile sukuk sertifikası ihraç eder.
3. Sukuk yatırımcıları muşaraka ortaklığına katılmak için sertifikaları satın alırlar. 4. VKŞ topladığı fonlar ile muşaraka ortaklığına katılır. VKŞ para dışında arsa, makine,
teçhizat gibi bir varlıkla da katılabilir. Ortaklığı kendileri yöneteceği gibi bir acente vasıtası ile de bu ortaklık yatırıma dönüştürülebilir. Ortaklık boyunca elde edilecek kârlar anlaşmaya göre zararlar ise sermaye hisseleri oranına göre taksim edilir. 5. Kaynak kuruluşta ortaklığa hem sermaye hem de emeğini koyar. Ayrıca kaynak
kuruluş VKŞ ile bir yönetim sözleşmesi imzalayarak ortaklığı onun adına yönetebilir. 6. Ortaklıktan elde edilecek kâr ve zararlar VKŞ’ye rücu eder. Kâr anlaşmaya göre, zarar
ise sermayeye göre pay edilir.
7. VKŞ elde edilen kârların belirli dönemlerde sukuk yatırımcılarına aktarır. Ortaklık süresi ve süreci dolduğunda elde edilen varlıklar piyasada satılır. Satış bedelleri ortaklar arasında pay edilir. Ya da kaynak kuruluş VKŞ’nin hisselerini satın alır. VKŞ aldığı payı sukuk yatırımcılarına itfa bedeli olarak aktarır
8. Kaynak kuruluşta anlaşmaya göre kâr, sermaye oranına göre de zarara katılır. (Güngören, 2011: 105).
MUŞARAKA ORTAKLIĞI
VARLIK KİRALAMA ŞİRKETİ Ortak
SUKUK YATIRIMCILARI
KAYNAK KURULUŞ Ortak
100 Şekil 17:
Dünyada İhraç Edilen Müşaraka Sukuku (Milyon USD) (2001-2018)
Kaynak: (IIFM, 2019: 48-56)
*IIFM roporundaki verilerden yararlanarak hazırlanmıştır.
Şekil 17’ten anlaşılacağı üzere Müşaraka sukuku bütün sektörler tarafından kullanılmıştır. Şirketler özellikle yurtiçi ihraçlarında müşaraka sukukunu daha çok kullanmışlardır. Kamu kesiminin de ihraçlarının tamamı yurtiçine yönelik olmuştur. Yapılan ihraçların büyük çoğunluğu ihraççılar tarafından yurtiçi yatırımcılar için yapılmıştır. Toplam ihraç edilen sukuklar içerisinde 105.800 milyon USD ile %9,60’lık bir paya sahiptir.
Tablo 8:
İhraç Edilen Müşaraka Sukuku Örnekleri
Yıl Ülke İhracçı Yurtdışı/ Yurtiçi Kamu /Özel (milyon USD) Fiyat Vade (yıl)
2017 Malezya Government of
Malaysia Yurtiçi Kamu 3.125 19
2012 Malezya Khazanah Nasional
Bhd Yurtdışı Kamu-Özel 358 7
2018 Malezya Danga Capital Berhad Yurtiçi Kamu-Özel 852 15 2012 Singapur First Researces
Limited Yurtdışı Şirketler(Özel) 131 5 2018 Malezya Saravak Energy
Berhad Yurtiçi Şirketler(Özel) 243 15 2012
Birleşik Arap Emirlikleri
Emirates Islamic
Bank Yurtdışı Kuruluşlar Finansal 500 5 2014 Malezya
Bank Rakyat (Bank Kerjasama Rakyat
Malaysia Bhd)
Yurtiçi Kuruluşlar Finansal 174 3
Kaynak: (IIFM, 2019: 20-73)