Kamu
19
Yurt dışı Yurt içi 19
Kamu-Özel
13
Yurt dışı Yurt içi 13
Finansal Kuruluşlar
Yurt dışı Yurt içi
Şirketler (Özel)
3.605
Yurt dışı Yurt içi 3.605
112
Kaynak: (IIFM, 2019: 48-56)
*IIFM roporundaki verilerden yararlanarak hazırlanmıştır.
Şekil 23’de görüldüğü gibi Dünya genelinde toplam İhraç edilen sukuklar içerisinde çok az bir paya sahiptir. İstisna sukuku en az kullanılan sukuk türüdür. İkincil piyasasının olmaması ve uzun vadeli yatırımlar da kullanılması belki de az kullanılma nedenlerinden sayılabilir. Genel kullanımda icara sözleşmesi ile birleştirilerek kullanılmaktadır. Dünya genelinde kamunun yurtiçinde ihraç ettiği sukuk 19 milyon USD dir. Şirketler bazında ise 3.618 milyon USD dir. Dünyada toplam ihraç edilen sukuklar içerisinde 3.637 milyon USD ile %0.33’lük bir paya sahiptir.
Tablo 10:
İhraç Edilen İstisna Sukuku Örnekleri
Yıl Ülke İhracçı Yurtdışı/
Yurtiçi Kamu/Özel
Fiyat (milyon USD)
Vade (yıl)
2003 Malezya Sks Power Sdn Bhd Yurtiçi Özel 1.471 14 2007 Malezya Jimah Energy
Ventures Yurtiçi Özel 229 13
2005 Malezya
Konsortium Lebuhraya Utara -
timur (KI) Sdn
Yurtiçi Özel 205 13
2006 Malezya Penanq Port Sdn Bhd Yurtiçi Özel 183 13 2006 Bahrain Kingdom of Bahrain
(Durrat Al Bahrayn) Yurtdışı Kamu 1.000 5
Kaynak: (IIFM, 2019: 20-73)
IIFM raporunda olmayan İstisna Sukuku uygulama örnekleri
➢ Ürdün’deki Kraliçe Alia Uluslararası Havaalanı’dır. İstisna ve icara yöntemiyle finansman sağlanan havaalanının projesi Airport International Group P.S.C. (AIG) tarafından 25 yıllık bir imtiyaz alınarak gerçekleştirilmiştir. 2007 yılında başlayan proje için 100 milyon USD’lik İstisna-İcara finansmanı kullanılmıştır. Projenin önemli bir noktası Orta Doğu’da konvansiyonel bankacılık ile İslami bankacılığın kullanıldığı ilk kamu-özel katılımlı proje olmasıdır (Battal & Yalçınkaya, 2013: 51) ➢ Türkiye’nin Konya ilinde yapılmakta olan ve toplam maliyetti 350 milyon Euro olan
Konya Entegre Sağlık Kampüsü YDA İnşaat Sanayi Ticaret A.Ş tarafından yapılmakta olan bir KÖSİ projesidir. Proje için 18 yıl vadeli toplam 265 milyon avro
113
kredi kullanıldı. Bu krediler; 67,5 milyon Avrupa İmar ve Kalkınma Bankasından (EBRD), 50 milyon Euro Unicredit Bank’tan, 30 milyon avro Siemens Bank’tan, 67,5 milyon avro İslam Kalkınma Bankasından (IDB), 50 milyon avro Karadeniz Ticaret ve Kalkınma Bankasından (BSTDB) alındı. İslam bankası projeye İstisna modeli ile finansman sağlamıştır. Bu projenin inşa dönemi 3 yıl, İşletme dönemi 25 yıl olarak belirlenmiştir (ATM Sağlık Konya Yatırım ve İşletme A.Ş., 2015: 7).
Vekâlet Sukuku
Vakala veya Vekâlet; bir tarafın ikinci bir tarafa kendi adına, izin verdiği çerçevede tasarrufta bulunabilmesi için yetkilendirilmesi olarak tanımlanabilir. Yapılacak işin neticesini (müspet ya da menfi) yüklenmeksizin bir iş, üretim, proje veya bir fonu yönetme ve yürütme sorumluluğunu hukuki olarak üstlenmektir.
Vekâlet sukuku; Mülkiyeti kaynak kuruluşa ait olan hakların, varlık ya da varlık portföyünde yer alan sermayenin VKŞ tarafından menkul kıymetleştirmek sureti ile çıkarılan sukuk sertifikalarıdır. Uzman bir vekil sukuk sahipleri adına bu portföyü yönetmesi için atanır. Mülkiyet kaynak kuruluşta kalır, mülkiyet devri olmadığından tapu kaydı, tescil ve tapu şerhi gibi masraflar ortadan kalkmakta, hem de işlemler daha kısa sürmektedir. Bu nedenlerden dolayıdır ki şekil 18’de de görüldüğü gibi uluslararası toplam ihraç edilen sukuk sertifikaları içerisinde yüksek bir orana sahiptir. Tabi VKŞ nin herhangi bir mülkiyet sahip olamamasından dolayı yatırımcılar açısından riskli olduğu da göz ardı edilmemelidir. VKŞ sözleşme gereği mevcut portföyü sukuk yatırımcıları adına takip etmekten sorumludur. Vekil ile kaynak kuruluş aynı kurumdur. Elde edilecek kâr VKŞ üzerinden sukuk sertifikası sahiplerine dağıtılır. İtfa tarihi geldiğinde vekil, portföyü satarak ve devrederek elde edilen gelirleri VKŞ vasıtası ile sukuk sahiplerine dağıtır. Türkiye’de yönetim sözleşmesine dayalı kira sertifikası adı ile işlem görmektedir (Bade, 2018: 7).
Vekâlet sukuku, Mudaraba sukukuna ve acentecilik sözleşmesine benzemekle beraber bire bir aynı olmadığından uluslararası Sukuk piyasasında ayrı bir tür olarak ele alınmaktadır. Bu usulde yatırım havuzunun içerisine birçok finansmana aracı olduğu ve bunlara hepsini birlikte yatırıma aktarmaya imkân verdiği için son yıllarda en çok tercih
114
edilen sukuk türüdür. İkincil piyasalarda işlem görmesi de sermaye piyasalarında daha fazla talep görmesine neden olmaktadır (Sümer, 2018: 82).
Vekâlet yöntemi ve Sukuku Mudaraba ya benzemekle beraber aralarında bazı farklar vardır. Mudaraba da kâr anlaşmaya göre zarar ise sermayedarda kalmaktadır. Vekâlette kâr ve zarar sermayedarda kalmaktadır. Mudarabada proje kâr ederse gelir anlaşmaya göre pay edilirken vekâlette başta anlaşılan sabit bir ücret üzerinden vekil ücret/maaş alır. Mudarabada ortada bir proje var ve bunun finanse edilmesi için sermaye+emek ortaklığı kurulurken, Vekâlette belirli bir proje için değil sermayenin işletilmesi meselesi vardır. Mudaraba ortaklık olarak kabul edilirken, vekâlet ortaklık olarak görülmez.
Bu usul genellikle yatırım fonları içi kullanılan bir yöntemdir. Vekil, İslam hukukuna uygun olan iş ve yatırımları gerçekleştirebilir. Vekil elde ettiği kazançları veya zararların doğrudan yatırımcılara aktarmaktadır. Vekâlet sukukunun başka bir özelliği ise optimum bir kombinasyonla ikincil piyasası bulunmayan Sukukları da içine alarak ikincil piyasalarda işlem görmesini sağlamaktır ancak kendi adları ile değil vekâlet sukuku adı altında işlem görmektedir (Hayta ve Boyraz, 2018: 121).
Şekil 24:
Vekâlet Sukuku İşleyişi
Kaynak: (Sümer, 2018: 83)
Vekâlet sukuku işleyişi: Kaynak kuruluş (portföye fon sağlamak isteyen)
1. VKŞ, vekâlet ile oluşturulan yatırım havuzuna katılmak için sukuk sertifikası ihraç eder. ACENTE NİN YAPMIŞ OLDUĞU YATIRIM PÖRTFÖ YÜ ACENTE Kaynak kuruluş VARLIK KİRALA MA ŞİRKETİ SUKUK YATIRI MCILA RI
115
2. Yatırımcılar vekâlet bazlı gerçekleştirilen bu sukukları alır.
3. VKŞ elde ettiği bu sermayeyi yatırımcıların vekili sıfatı ile yatırım acentesine aktarır. 4. Acente bu fonları İslami kurallara uygun olarak yatırım portföyünde işletir.
5. Yatırım portföyünden elde edilen gelirleri acenteye aktarılır. 6. Acente bu gelirleri anlaşılan vadelerde VKŞ’ye aktarır. 7. VKŞ bu dönemsel ödemelerden sukuk yatırımcılarına dağıtır.
8. Sözleşme sona erdiğinde acente varlık havuzundakileri satılarak gelirleri VKŞ’ye transfer eder. VKŞ kendine hizmet ve aracılık ücretlerini aldıktan sonra satış gelirlerini sukuk itfa bedeli olarak yatırımcılara dağıtır.
9. VKŞ de sukukların itfa bedeli olarak yatırımcılara ödeme yaparak sertifikalar sonlandırılır (Sümer, 2018: 83).
Şekil 25:
Dünyada İhraç Edilen Toplam Vekâlet Sukuku (Milyon USD) (2001-2018)
Kaynak: (IIFM, 2019: 48-56)
*IIFM roporundaki verilerden yararlanarak hazırlanmıştır.
Şekil 25’de görüldüğü gibi vekâlet sukukunun ihraççılara göre dağılım diyagramı gösterilmiştir. Kamu-özel veya yarı kamu denilen kurum ve kuruluşlar tarafından çokça tercih edildiği ve yapılan ihracın kahir ekseriyeti yurt dışındaki yatırımcılara yönelik yapılmıştır. Diğer sektörlerin yaptıkları ihracın çoğunluğunu yurt dışı yatırımcılara yönelik yapmışlardır. Toplam ihracın 106.292 milyon USD’lik kısmı yurtdışına, 31.496 milyon USD’lik kısmı ise yurtiçi yatırımcılarına yönelik yapılmıştır. Toplam sukuk ihraçları içerisinde 137.790 milyon USD İle %12.50’lik bir paya sahiptir.