Motivasyonun İtici ve Çekici Faktörleri

Turizm sistemi kendi özünde iki bileşeni birlikte barındırır. Bu bileşenler çıkış kaynağı ya da başlangıç noktası olarak adlandırılan talep yönü ve turistik ürün ve hizmetlerin turistlere sunulduğu bölge veya ülkeler olarak bilinen arz yönlü bileşendir. Diğer bir ifadeyle, arz yönü destinasyon kaynaklı iken talep yönü ise turistlerin oluşturduğu olgu olarak bilinmektedir (Uysal, 1998). Turizm ve turistik çekicilikler turizm sisteminin bir parçasıdır. Bu doğrultuda ulaşım, bilgi ve pazarlama gibi birbirine bağlı bileşenler turistlerin gidecekleri yerin seçimi,

gittikleri destinasyonda ne kadar süre kalacakları ve hangi aktiviteleri gerçekleştireceklerine dair karar verme sürecinde etkin rol oynar (Formica ve Uysal, 2006).

Genel olarak bireylerin seyahat ve tatil olayını gerçekleştirme isteğinindayandığı nedeni ortaya çıkaran motivasyonlar incelendiğinde ortaya iki önemli faktör çıkmaktadır. Söz konusu faktörler itici (kişi kaynaklı) ve çekici (destinasyon kaynaklı) faktörlerdir (Botha, Crompton ve Kim, 1999; Dann, 1981). İtici motivasyon faktörleri turist kaynaklı bir bileşen iken çekici faktörler ise daha çok destinasyon kaynaklı bileşen olarak değerlendirilmektedir (Yoon ve Uysal, 2005). Öte yandan itici faktörler seyahat etme isteğini ortaya çıkaran bileşenler olarak tanımlanırken çekici faktörler ise herhangi bir turist destinasyonunun taşımış olduğu özellikleri ifade etmektedir (Kassean ve Gassita, 2013; Kim, Lee ve Klenosky, 2003; Phau, Lee ve Quintal, 2013). Bir diğer ifadeyle, itici faktörler bireyin seyehat etmeye yönelik ihtiyaç ve isteklerini ifade ederken çekici faktörler ise herhangi bir turistik destinasyonun sahip olduğu özellik, çekicilik veya nitelikler tarafından şekillenir (Klenosky, 2002).

İtici faktörlerin çoğu soyut veya seyahat edenlerin taşımış oldukları iç kaynaklı arzu veya isteklerle ilgili iken çekici faktörler daha çok seyahat edenler tarafından algılanan destinasyonların taşımış oldukları somut kaynaklara dayalı faktörleri ifade etmektedir (Baloglu ve Uysal, 1996). Crompton (1979) itici faktörleri psiko-sosyal motivler olarak tanımlarken çekici faktörlerin ise daha çok destinasyonun nitelikleri tarafından harekete geçirilen motivler olarak tanımlamaktadır.

İtici ve çekici motivasyon faktörleri üzerine gerçekleştirilmiş çalışmalar farklı kültürlere sahip bireylerin değişik türde itici ve çekici motivasyon kaynaklarına sahip oldukları ve bu sonucun ise farklı türden turist davranışını doğurduğu bilinmektedir (Rittichainuwat, 2008). Decrop (2000a)’a göre turistleri genel olarak tatil olayına dahil olma adına karar vermeye iten nedenler iki önemli itici faktör düzeyinde açıklanmaktadır. Bunlar

zaman ve mekan kaynaklı kaçış diye adlandırılan motivasyon bileşenleridir. Zamansal kaçış

kişilerin yaşadıkları günlük iş kaynaklı stresten arınma motive edici unsur olmakla birlikte kişilerin sürekli bulundukları ortamdan bir süreliğine uzaklaşma durumunu ifade eder. Mekân kaynaklı kaçış ise bireylerin tatil amaçlı gitmeyi planladıkları yerlerin coğrafik anlamda yaşadıkları yere uzak ve sınır ötesi yerler olma durumudur (Decrop, 2000a).

Bazı bireylerde söz konusu motive edici unsurlardan sadece biri seyahat etme kararını vermede motive edici unsur olabilirken bazen de her ikisi birlikte motive edici unsur olarak rol oynayabilmektedir (Decrop, 2000a). Goossens (2000)’e göre itici ve çekici faktörleri birbirine bağlayan asıl unsur duygu hissidir. Yazara göre turistler taşımış oldukları duygusal ihtiyaçları tarafından itilirken öte yandan boş zaman faaliyetlerinde yararlandıkları hizmet ve destinasyonların oluşturduğu duygusal faydalar tarafından oluşan çekime maruz kalırlar.

Motivasyonun çekici ve itici faktörlerine yönelik alanyazın incelendiğinde turizm bağlamında gerçekleştirilmiş bir takım çalışmaların varlığı söz konusudur. Crompton (1979)

gerçekleştirmiş olduğu görgül çalışma sayesinde destinasyon seçiminde etkin rol oynayan dokuz motivasyon bileşenini tanımlamıştır. Söz konusu bu motivasyon faktörlerinden yedisini psiko-sosyal kategoride sınıflandırırken geriye kalan diğer iki motivasyon faktörlerini ise kültürel kategori adı altında sınıflandırmıştır. Psiko-sosyal motivasyon kategorisinde yer alan bileşenler yazar tarafından itici motivasyon faktörleri olarak tanımlanırken kültürel kategori altında yer alan bileşenler ise çekici motivasyon faktörleri olarak açıklanmaktadır.

Baloglu ve Uysal (1996) 4’lü likert tipi ölçekten yararlanaraktoplamda 1212 Alman turiste uygulamış oldukları anket sayesinde itici ve çekici seyahat motivasyonunu ölçmeyi amaçlamışlardır. Seyahat motivasyonunu ölçme adına yararlanılan ölçek 30 itici 53 çekici motivasyon maddesinden oluşturulmuştur.Söz konusu araştırmacılar uygulamış oldukları ölçek sayesinde elde ettikleri araştırma bulgularından yola çıkarak turistlerin destinasyon seçimi bağlamında dört farklı pazar segmenti belirlemişlerdir.

Kim ve Lee (2002) itici ve çekici faktörlerin turistler üzerindeki karşılıklı etkisini test etme adına örneklem grubunu Güney Kore’de bulunan altı milli parkı ziyaret eden 2710 turiste 5’li likert tipi ölçek uygulayarak gerçekleştirmişlerdir.Yararlanılan ölçek kapsamlı alanyazın taraması sonucunda oluşturulmuş 12 itici ve 12 çekici motivasyon olmak üzere toplamda 24 maddeden oluşacak şekilde tasarlanmıştır.

Mazzarol ve Soutar (2002) ise lisans ve lisansüstü düzeyde yükseköğreniminiyurtdışında görmek isteyen öğrencilere yönelik yürütmüş oldukları çalışmada itici ve çekici motivasyon faktörlerinin öğrenim görülecek ülke seçimi üzerindeki etkisini 7’li likert tipi ölçek sayesinde test etmişlerdir. Sonuç olarak elde edilen bulgular yurtdışında yüksek öğrenim görme adına öğrencilerin gidecekleri destinasyonu seçmelerinde gidilecek ülkenin sahip olduğu bir takım çekici motivasyon kaynakları tarafından şekillendiğini ve aynı zamanda bir takım içsel motivasyon bileşenleri tarafından önemli ölçüde belirlendiğini ortaya koymuştur.

Park, Hsieh ve McNally (2010) Tayvan’ın Penghu ve Tayland’ın Phuket adasını ziyaret eden yerli ve yabancı turistler ile gerçekleştirdikleri çalışma sayesinde ziyaret motivasyonlarını incelemişlerdir. Söz konusu yazarlar yürüttükleri çalışmada pazarlama drivers’ larının itici ve çekici motivasyon bileşenlerinin arasındaki ilişki üzerinde aracı etkisinin ölçmeyi amaçlamışlardır. Ayrıca, turistlerin seyhat davranışlarını da oluşturdukları yedi madde aracılığyla da test etmişlerdir. Çalışmada 432 kişiye uygulanan anket sonucunda deneyimin engüçlü itici motivasyon farktörü olduğunu ortaya koyarken doğal kaynaklar, sunulan turistik hizmet ve olanaklar ve özel etkinliklerin (festival ve spor etkinlikleri) destinasyona yönelik olarak ortaya çıkan en güçlü çekici motivasyonbileşenleri olduğusonucuna varmıştır.

Motivasyonun itici ve çekici faktörlerini ölçmeye yönelik bir diğer çalışma ise Chen ve Chen (2015) tarafından gerçekleştirilmiştir. Adı geçen yazarlar kuş gözlemciliğine ilgi

duyan turistlerin ziyaret motivasyonunu test etme adına 257 turiste anket uygulamışlardır. Faktör analizi sonucunda elde edilen bulgular 6 adet itici faktör altındaki 19 maddeve 4 çekici faktör altında oluşturulan 26 maddeüzerinden açıklanmaya çalışılmıştır.

1.2.3.2 Motivasyonun Psiko-Sosyal Boyutu ve Atıf (Yükleme) Teorisi (Attribution