Motivasyon ve Turist Davranışı: Plog’un Psikografik Yaklaşım Modeli

Teorik bağlamda seyahat motivasyonunu anlama adına açıklayıcı bir diğer model ise Plog tarafından yürütülen çalışma sonucu geliştirilen psikografik kişilik tipleridir. Söz konusu bu modelde seyahat motivasyonu örüntülerini açıklayıcı faktör olarak iki temel kişilik türü belirlenmiştir. Bunlar psikosentrik ve allosentrik kişilik tipleridir (Plog, 2001; 2002).

Hüzün turizmine katılma eğilimi gösteren turistlerin tipoloji veya davranışlarını Plog tarafından geliştirilen psikografik yaklaşım model sayesinde değerlendirmek mümkündür. Plog tarafından geliştirilen model iki farklı taraf üzerinde şekillenmiş bir dizge üzerine kurulmuştur (Tarlow, 2005). Söz konusu bu dizgenin bir ucunda psikosentrik tipoloji kategorisinde seyahat edenler yer alırken diğer tarafta ise allosentrik tipoloji grubu yer alır (Plog, 2002). Plog Psikosentrik tiploji grubunda yer alan turistlerin sahip olduğu nitelikler arasında ürkek diye nitelendirdiği seyahat eden kişilikler olarak tanımlamaktadır (Plog, 2001). Bu kategoride yer alan turistler daha çok güvenlik ve konfor arayışı içinde olan kişilerdir. Ayrıca daha çok tanıdık ya da bilindik destinasyonları tatil için seçerler (Litvin, 2006). Allosentrik turist tipolojisi ise cesur ve eşsiz olanı arayan tiplerdir. Bu tipolojiyi temsil eden kişiler güvenlikten ziyade daha çok macera arama eğilimindedirler (Decrop, 2000b; Tarlow, 2005).

Plog’un geliştirdiği modelde allosentrik tipoloji sınıflandırmasında yer alan turistlerin yüksek bir beklenti ve heyecanla dünyayı keşfetme arzusu taşıdıkları ve seyahat etmeye daha çok bu motivasyonla dahil oldukları belirtilmektedir. Bunun yanısıra, bu kategoride yer alan kişiler günlük yaşamlarını zenginleştirme adına sürekli olarak yeni deneyimler edinmenin yollarını ararlar (Plog, 2001). Bu kişilerin sahip oldukları yüksek özgüven giriştikleri her işte başarılı olmalarını sağlar. Modelin diğer ucunda bulunan turist tipolojisi ise daha çok kararsızlık, kaygı veya endişenin şekillendirdiği turistleri tanımlamaktadır. Bu kişiler daha çok toplumun sadece belirli bir kesimi tarafından tercih edilen marka değeri yüksek ürünleri ve destinasyonları tercih etme eğilimindedirler. Bu bağlamda karar verme aşamasında öncelikleri daha önce deneyimledikleri aşina oldukları ürün ve hizmete yönelik olmakla birlikte güvenli ve rahat kararlar verme arzusu taşımaktadırlar (Hsu ve Huang, 2008; Litvin, 2006; Plog, 2002).

Yüksek düzeyde allosentrik tipoloji sınıfında bulunan turistlerin yeni destinasyonlarda otantik olanı görme ve deneyim edinme adına çoğu zaman yüzeysel bakışa sahip olma

durumları olası iken yüksek düzeydeki psikosentrik turistler ise öncelikli olarak yüzeysel bakışa yönelirler. Allosentrik turistler maceraperest olduklarından farklı türde seyahat deneyimleri edinmeye yatkın iken psikosentrik turistler ise kendileri için otantik olan yeni destinasyonları yüzeysel bakış ile deneyim edinip sonraki aşamada kendilerine tanıdık gelen destinasyonlara yönelirler (Woodside ve Martin, 2015).

Braithwaite ve Leiper (2010)’a göre geçmişte savaşların gerçekleştiği ve yol açtığı ölüm olaylarının meydana geldiği yerlere gerçekleştirilen ziyaretlerin motivasyon kaynağını öğrenmenin oluşturduğu vesöz konusu mekanlara kültürel turistler ile daha çok rekreasyonel aktivite amaçlı ziyaret eden turistlerin ilgi gösterdiğini öne sürmektedir.

Bu bağlamda, McKercher (2002) kültürel turist tiopolojisini ziyaret edilecek destinasyon seçiminde güdülerin (motive) önemi ve deneyimin derinliği bağlamında beş aşamada açıklamıştır:

 Amaçlı kültür turist tipi: Değişik kültür ve mirasa ilişkin öğrenme asıl amacı oluşturur ve bu kategoride yer alan turistler derin bir kültürel deneyime sahip kişilerdir;

 Gezme ve görme amacı taşıyan kültür turist tipi: Bu türde yer alan turistler de farklı kültür ve mirasa yönelik bilgi edinmeyi amaçlar ama belirgin farkları daha çok yüzeysel olmaları ve daha çok eğlence odaklı deneyim edinme isteklerinin ön plana çıkmasıdır;

 Kültür turist tipolojisinin bir nedene bağlı olarak ortaya çıkması: Kültür turizmi aktivitesi deneyimini edinme nedeni destinasyon ziyaret kararında oldukça sınırlı bir role sahiptir ve bu sınıflamada yer alan turistlerin destinasyona olan ilgisi yüzeyseldir;  Rastlantısal kültür turist tipolojisi: Kültürel turizm destinasyon seçimine yönelik karar

verme aşamasında ya az role sahiptir ya da hiçbir anlam ifade etmemektedir. Fakat turistler tatil esnasında söz konusu turistik deneyimleri yüzeysel olarak edinme adına ilgili kültürel aktivitelere katılır;

 Tesadüfe bağlı gelişen kültür turist tipolojisi: Kültür turizmi ilgili destinasyonu ziyaret etme niyetinde karar verme aşamasında amaç olarak ya az rol oynar ya da hiç rol oynamaz. Seyahat esnasında kültürel çekiciliği olan mekânların ziyaret edilmesi süreciyle turistler derin bir deneyim ile seyahatlerini sonlandırırlar (McKercher ve du Cros, 2003).

Tablo 1.3 Motivasyon ve Sınıflandırılması

Yazar(lar) Etki Alanı Sınıflandırma

Düzeyi Türleri Maslow (1970) Motivasyon Psikolojik Yaklaşım Fiziksel İhtiyaçlar, Güvenlik İhtiyacı, Ait Olma ve Sevme, Özsaygı ve Kendini Gerçekleştirme Cohen (1972) Seyahat Motivasyonu Sosyolojik Yaklaşım Gezgin,

Bireysel kitle turizmi, Organize kitle turizmi, Aylak.

Plog S. (1974) Motivasyon (Tatil Destinasyonu Seçimi) Psikografik Yaklaşım Psikosentrik, Mid-sentrik ve Allosentrik Crompton (1979) Motivasyon Sosyo-Psikolojik Güdüler

Gündelik çevreden kaçış,

Kendini keşif etme ve değerlendirme, Rahatlama,

Prestij,

Bir önceki duruma dönüş, Akrabalık ilişkilerini geliştirme, Sosyal etkileşimi kolaylaştırma, Yenilik ve Eğitim. Dann (1977; 1981) Motivasyon Sosyolojik Yaklaşım

Henüz eksikliği bulunan isteği giderme adına seyahate çıkma,

Motivasyonun itici gücüne karşılık destinasyon kaynaklı çekim gücü,

Fantezi olarak Motivasyon,

Sınıflandırılmış amaç olarak motivasyon, Motivasyon tipolojileri,

Motivasyon ve turist deneyimleri ve Kendini tanımlama ve anlamlandırma olarak motivasyon. Iso-Ahola

(1982)

Motivasyon Sosyal Psikoloji Arayış

Kaçış (Kaçınma) McIntosh,

Goeldner and Ritchie (1995)

Motivasyon Dört Kategori Fiziksel, Kültürel, Kişilerarası,

Statü ve Prestij Kaynaklı Motivasyonlar. Pearce ve Lee (2005) Seyahat Motivasyonu Psikolojik Yaklaşım Yenilik, Kaçış, İlişki Kurma, Bağımsız Olma, Doğa, Kendini Geliştirme, Dürtü, Kişisel Gelişim, İlişki (Güvenlik), Kendini Gerçekleştirme, Izolasyon, Nostalji, Macera, Tanıma.

Kaynak: Cohen, 1972;Cooper, 2005; Crompton, 1979; Dann, 1981; Iso-Ahola, 1982; Plog, 2001, 2002; Pearce,