Hüzün Turizmi Motivasyonu

MacCannell (1976) turistleri motive eden olgu gündelik yaşamın rutinliğinden kaçma adına otantik olanı arama isteği olduğuna vurgu yaparken insanları ölüm olayları ile ilgili turizm türlerine yönelten motivasyon kaynağının psikanaliz boyutu ile bağdaşan yanı da literatürde ayrıca yer almaktadır. Bu bağlamda turistlerin ölüm korkularıyla yüzleşmek ve bu korkuyu kontrol etme adına ölüm olaylarının gerçekleştiği yerlere yapmış oldukları ziyaret esnasında onlara hayatta oldukları hissini verme adına motive edici yanı bulunmaktadır (Buda, 2015).

Ölüm ve trajik olayların gerçekleştiği yerlerin hüzün turizmi bağlamında ziyaret motivasyonları bir takım değişik nedenlerden kaynaklanmaktadır (Cheal ve Griffin, 2013). Söz konusu motivasyon kaynakları genel olarak turistlerin taşımış oldukları niteliklerden kaynaklanırken bazıları da ilgili yerin çekiciliğine bağlı nedenlerle açıklanabilmektedir (Isaac ve Çakmak, 2013).

Trajik ve şiddet kaynaklı olaylarla ilgili yerleri ziyaret etme motivasyonu olarak ziyaretçilerde yaratacağı hem bilişsel hem de duygusal etki bakımından daha çok öğrenme amacı olarak gösterilmektedir (Preece ve Price, 2005). Bu görüşten hareketle hüzün turizminin bir diğer önemli motivasyon kaynaklarından bir tanesi eğitim olarak değerlendirilmektedir (Baldwin ve Sharpley, 2009; Cohen, 2011; Dunkley vd., 2015; Farmaki). Öte yandan turistleri hüzün turizmini deneyim edinmeye iten bir diğer önemli

seyahat motivasyonu olarak merak gösterilmektedir (Isaac ve Çakmak, 2013; Rittichainuwat, 2008).

Seaton (1996) ilk olarak hüzün turizmi olgusunun dayandığı asıl motivasyon kaynaklarını “thanatourism” kavramı ışığında tanımlamış ve söz konusu bu olguyu kategorik olarak beş aşamada açıklamıştır:

 Ölüm olayını toplu olarak seyretme veya bu ölümlere yerinde tanıklık etme (Roma döneminde meydana gelen gladyatör mücadeleleri);

 Toplu halde veya bireysel ölüm olaylarının gerçekleşme süreci sona erdikten sonra olayın geçtiği yerleri ziyaret etme (Holocaust toplama kampı-Auschwitz);

 Ölüm olayının gerçekleştiği toplama kampları ve bu bağlamda sembolik değere sahip anıtları ziyaret etme (Savaş anıt veya mezarlıkların ziyaret edilmesi);

 Ölümü sembolize eden ve geçmişte meydana gelen ölümleri çağrıştıran materyallerin sunulduğu müze vb. yerlerin ziyareti;

 Geçmişte meydana gelen iç savaş vb. olayların yeniden sahnelenmesi veya canlandırılması yoluyla ziyarete açılması.

Ayrıca Seaton (1996) thanatourisme olan ilginin kaynağını motivasyona dayalı olarak iki önemli bileşene dayandırmaktadır. İlk olarak thanatourismi destinasyonun taşımış olduğu spesifik özellikler tarafından değil aksine ziyaretçilerin sahip oldukları motivasyon tarafından belirlenen davranışsal bir olgu olarak tanımlamaktadır. İkinci olarak da thanatourism olgusunun mutlak bir ya da birkaç motivasyon kaynağına dayalı olması ölüm olaylarına olan ilginin genel olarak kabul gören ya da kişilerin bu turizm türüne olan özel ilgiyi taşımasından kaynaklandığı görüşü hakimdir (Seaton, 1996). Altı çizilmesi gereken bir diğer yaklaşım ise turistlerin ölüm olayının gerçekleştiği alanlara ziyaret etme motivasyonunun ortaya çıkış nedeninin daha çok kültürel ihtiyaçlara dayandırılmasıdır (Bittner, 2011).

Hüzün turizmi olgusunu inceleyen ilgili alanyazın incelendiğinde söz konusu bu yerleri ziyaret etme motivasyon kaynakları arz ve talep paralelinde birden fazla etkenle karşılaşılmaktadır (Sharpley, 2005). Poria, Reichel ve Biran (2006)’ a göre miras unsuru niteliği taşıyan turistik yerlerin söz konusu o yeri ziyaret eden kişiler tarafından ilgili yerin kendi miraslarının bir parçası olduğunu algılama düzeyleri ne kadar yüksekse o yerin ziyaretine duyulan ilgi düzeyinde de artış gözlenmektedir.

Hüzün turizmi bağlamında değerlendirilen savaş alanları turizminin seyahat motivasyonları birden fazla faktörü barındırmaktadır (Ryan, 2007b). Söz konusu ziyaret etme motivasyonları genellikle tarihe olan ilgi veya geçmişle yeniden bağ kurma isteği olarak ön plana çıkmaktadır (Basarin vd., 2010). Genel olarak savaş alanlarını ziyaret motivasyonları

eğitim, tarihi merak, savaş alanlarını, mezarları ve anıtları ziyaret etme, tatil veya aile bireylerini ve yakınlarını savaşta kaybedenlerin bilgi amaçlı gezileri gibi farklılık gösterse de söz konusu bu yerleri ziyaret etme motivasyonu olarak yakınlarını veya aile bireylerini savaşta kaybedenlere yönelik bilgi sahibi olma isteği daha çok ön plana çıkmaktadır (Winter, 2011b). Benzer durum Gelibolu Yarımadasını ziyaret eden Avustralya ve Yeni Zelanda vatandaşları için de geçerlidir. Anzakların her yıl 25 Nisan’da bu yöreyi ziyaret etmelerine neden olan seyahat motivasyonu anma etkinliğini deneyimleme olarak ortaya çıkmaktadır (Dore, 2006; Lagos vd., 2015).

Gelibolu Yarımadasını hüzün turizminin bir alt bileşeni olarak değerlendirerek savaş alanları turizm deneyimini edinme bakımından ziyaret eden yerli turistlerin motivasyonu Kurnaz vd. (2013) tarafından incelenmiştir. Çalışma ziyarete neden olan itici motivasyon kaynakları bakımından hüzün turizmi motivasyonu, kişisel motivasyon, savaş motivasyonu ve rahatlama motivasyonu olmak üzere 4 bileşen esas alınarak analiz edilmiştir. Çalışmanın bulgularından elde edilen sonuç ziyaretçilerin ilgili yeri görme motivasyonunun daha çok manevi duygu kaynaklı hüzün turizmi motivasyonu olduğu açıklanmıştır (Kurnaz vd., 2013).

Avustralya ve Yeni Zelandalı turistlerin Gelibolu Yarımadasındaki savaş alanını ziyaret etme adına söz konusu motivasyon kaynaklarını Hyde ve Harman (2011) çalışmalarında beş farklı kaynağa dayandırararkaçıklamışlardır. Söz konusu yeri ziyaret etmenin altında yatan motivasyon kaynakları maneviyat, milliyetçi duygu, aile olgusunun kutsallığı, dostluk ve seyahat motivasyonları olarak ortaya çıkmıştır. Söz konusu motivasyon kaynaklarından ön plana çıkan faktör ziyaretçilerin anma etkinliğine katılma motivasyonu olarak ifade edilmektedir (Lagos vd., 2015).

Avustralya ve Yeni Zelanda vatandaşlarının yöreyi ziyaret etmelerinin altında yatan asıl motivasyon kaynağı turistik seyahatten ziyade yörenin ziyaretçiler açısından taşımış olduğu inanç bakımından dünyevi bağlamda kutsal ve manevi sayılan duygulardır (Hyde ve Harman, 2011; Scates, 2002).Slade (2003)’e göre Avustralya ve Yeni Zelanda vatandaşlarının Gelibolu Yarımadası’nı ziyaret etmelerindeki en önemli motivasyon kaynağı ulus devlet olma bilincinin daha çok önemli bir bileşen olarak ön plana çıkmasıdır (Slade, 2003). Bu bağlamda yöreye gerçekleştirilen ziyaretler manevi değeri ifade ettiğinden seküler hac yolculuğu olarak nitelendirilmektedir (Cheal ve Griffin, 2013).Sonuç olarak Gelibolu Yarımadasını ziyaret amaçlı gelen Avustralya ve Yeni Zelanda vatandaşlarının ziyaret motivasyonu bölümlendirildiğinde heterojen bir yapıya sahip olduğu gözlemlenmektedir (Catalca ve Yurtseven, 2003).