Motivasyonun özellikleri

Motivasyonun insanların belirli davranışları ile ilgili olması ve isteklendirme, yönlendirme ile ilgili olması açısından genel karakteri yani özellikleri şöyle özetlenebilir;

1. Motivasyon kişisel bir olgudur ve bu nedenle, her insan farklıdır; tüm motivasyon teorilerinin temelinde, bu farklılıkları vurgulamak vardır

2. Motivasyon bir davranış ve direkt performansın kendisi değildir; kişiyi içten ve dıştan etkileyen güçlerle ilgilidir.

3. Motivasyon genel olarak bir niyet olarak görülebilir. Motivasyon çalışanların kontrolü altında olduğu varsayılır ve davranışlar çabanın genişletilmesi gibi motivasyon tarafından belirlenir.

4. Motivasyon çok yönlüdür. Burada neyin insanları daha aktif hale getireceği ve zamanla değişen motivasyon faktörlerinin neler olduğunun bilinmesi gerekir (Aydın, 2007).

2.1.1.2. Motivasyonun unsurları

Motivasyonun sağladığı güdülerin etkisiyle, eyleme geçme ve bunu sürdürme isteği duyulur. Buradan da motivasyon kavramının üç temel unsuru olduğu sonucuna ulaşılır:

1. İnsanın bir davranışta bulunmasını sağlama, 2. Bu davranışı yönlendirme ve sürdürme,

3. Bu davranışı yapmadan dolayı özel bir mutluluk duymaktır (Aydın, 2007).

Bu üç unsur sırayla oluştuğunda ve bireyi mutluluğa ulaştırdığında ise bir süreç tamamlanmakta, motivasyon süreci ortaya çıkmış olmaktadır.

Bu unsurları biraz daha detaylı ele alacak olursak şöyle sıralayabiliriz:

1. Her insan organizmasında onu sürekli ve sabırlı çalışmaya motive ve sevk edici bir takım itici güçler vardır.

2. Bilinçli olarak yapılan her hareket, o hareketi yapan insanın tutum ve davranışları yönünden açıklanabilir. İnsanın tutum ve davranışları ise bir “güdünün” doğurduğu bir sonuçtur.

3. Her insanda çeşitli tip ve özellikte birçok gereksinmeler vardır. Bu gereksinmelerin şiddet ve sürekliliği insandan insana değişir.

4. Gereksinmelerin tatmin edilebilmesi amaçtır veya motive edilmiş tutum ve davranışların yöneldiği bir sonuçtur.

6. O zaman insan belirli bir motive edici unsura karşı ilgi veya gereksinme duymaya başlar. Bu ilgi amacın gerçekleşmesine yardımcı olacağı hissinin doğuracağı zevkin oluşturduğu bir sonuçtur.

7. Amaçlı ve bilinçli olarak yapılan her faaliyet bir motivasyon unsurunun uygulanması sonucunda meydana gelir. Bu ise bir amacı gerçekleştirebilmek için harcanan çabaların sonucudur.

8. Amaçlı ve bilinçli olarak yapılan bir hareket, amaca ulaşma ve tatminin sağlanması şeklinde sonuçlanır (Aydın, 2007).

2.1.1.3. Motivasyon süreci

Şekil 2.1. Güdüleme süreci (Can, 2005)

Motiv çeşitli ihtiyaçların karşılanması için bireyleri davranış ve eyleme iten neden olarak tanımlanırken motivasyon bu eylemin kendisini yansıtır. Motivasyon süreci, bir motiv etkisiyle harekete geçme, belirli bir eylemde bulunma sürecidir. Bir birey herhangi bir şeye karşı belirli bir ihtiyaç duyduğunda bu ihtiyacı gidermek için bir takım davranışlarda bulunur.

Motivasyon sürecinde dört temel aşama vardır.

1. İhtiyaç: Motivasyon, belirli şeylere karşı duyulan gereksinim ile başlar.

2. Uyarılma: Bireyde gereksinmenin giderilebilmesi için, herhangi bir gücün oluşmasıdır

3. Davranış: Bireyin ihtiyacı doğduğunda ve bu ihtiyacı gerçekleştirmek için uyarıldığında belirli bir davranışta bulunma aşamasına gelinir.

4. Doyum: Bireyin gösterdiği davranış, ihtiyacını gerçekleştirdiği ölçüde birey doyuma ulaşır. Yani motivasyon insan davranışlarının belirlendiği, etkilendiği ve açıklandığı bir yönetim sürecidir. Aslında bu süreç çok karmaşık olmasına rağmen basit bir model olarak aşağıdaki gibi gösterilebilir (Aydın, 2007).

2.1.2. Motivasyon kuramları

Motivasyon Teorilerini iki ana grupta toplamak mümkündür. Birinci grup “ Kapsam Teorileri” olarak adlandırılabilecek ve içsel faktörlere ağırlık veren teorilerdir. İkinci grup ise, belirli bir davranış olması durumunda bu davranışın tekrarlanmasının nasıl sağlanacağı, yada gösterilen davranış yönetimin arzu etmediği bir davranış ise, “ davranış düzeltmenin” nasıl sağlanacağı üzerinde yoğunlaşan “ Süreç teorileri ”dir (Tikici, 2005).

2.1.2.1. Kapsam teorileri

İçerik kuramları temelde insanları motive eden ihtiyaçları vurgulamaktadır. İnsanların her zaman için yemek, başarı ve para gibi temel ihtiyaçlarının olduğu inkâr edilemez. Bu ihtiyaçlar da insanları, sözü geçen ihtiyaçları tatmin edebilmek için bazı davranışlara itmektedir (Aydın, 2007).

Dört önemli kapsam teorisi vardır;

1. Abraham Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Yaklaşımı 2. Frederick Herzberg’in Çift Faktör Teorisi

3. David McCelland’ın Başarma İhtiyacı Teorisi 4. ERG Teorisi

2.1.2.2. Süreç teorileri

Süreç Teorileri’nin odak noktası; insanların hangi amaçlar tarafından ve nasıl motive edildikleridir. Yani, “Bir davranışı gösteren insanın aynı davranışı yinelemesi ya da yinelememesi nasıl sağlanabilir?” sorusunun cevabı Süreç Teorileri’nin varmaya çalıştıkları noktayı ifade eder. Süreç Teorileri’ne göre, ihtiyaçları insanı davranışa iten faktörlerden yalnızca bir tanesidir. Bu iç faktörlere ek olarak birçok dış faktör de insanı motive edici rol oynamaktadır (Aydın, 2007).

Belli başlı Süreç Teorileri şunlardır:

1.Vroom’un Bekleyiş (Ümit) Teorisi,

2.Lawler ve Porter’ın Geliştirilmiş Bekleyiş Teorisi, 3.Skinner’in Davranış Şartlandırma Teorisi,

4. Adams’ın Eşitlik Teorisi 5. Locke’un Amaç Teorisi.

Şekil 2.2. Motivasyon kuramlarının şematik gösterimi (Kutu, 2011)

Teorileri toplu bir şekilde motivasyon konusuna yaptıkları katkılarını Çizelge 2.1’deki gibi özetlemek mümkündür (Koçel, 2005).

Çizelge 2.1. Motivasyon teorileri ve başlıca katkıları

Teori Ağırlık noktası

İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kişiler belli bir sıralama gösteren ihtiyaçlara sahiptir ve onları tatmin edecek şekilde davranır.

Çift Faktör Kuramı İhtiyaçlar temel motivasyon faktörüdür. Ancak bazı faktörler motive etmez fakat motivasyonun varlığı için gerekli değildir

Başarma İhtiyacı Teorisi Bir kişinin performansı büyük ölçüde sahip olduğu başarı gösterme ihtiyacı ile açıklanabilir.

ERG Teorisi Kişiler kademe kademe ihtiyaçlarını

tatmin etmek üzere çalışırlar.

Sonuçsal Şartlanma Teorisi Belirli Ödül ve Ceza uygulaması ile arzu edilen davranışlar kuvvetlendirilir, arzu edilmeyen davranışlar zayıflatılabilir. Bekleyiş Teorisi Kişiler işle ilgili ödüllere belirli bir değer

biçer. Ayrıca sarf edecekleri gayret ile iş başarma ve ödülü elde etme arasındaki ilişkiler konusunda belirli bekleyişlere sahiptir.

Eşitlik Teorisi Kişiler kendi sarf ettikleri gayret ve elde edilen sonuçları başkalarınınki ile karşılaştırır.

Amaç Teorisi Sahip olunan amaçların ulaşılabilirlik derecesi ile kişilerin gösterecekleri performans ve motivasyon arasında ilişki vardır.