Mobbing Süreci

Bir şiddet türü olarak kabul edilen mobbingin sürecinde kişinin mesleki yeterliliğine, güvenirliğine, saygınlığına saldırı yapılır. Olumsuz, hırpalayıcı, kötü niyetli mesajlar verilir. Bir ya da birkaç kişi tarafından uygulandığı için kurban kusurlu duruma düşürülür. Durumu kabullenmesi ve kendi seçimi gibi işten ayrılması sağlanır.62

İş yerinde günlük normal kabul edilen iletişimin içinde ya da herhangi bir şekilde tartışmaya neden olabilecek davranış biçimleri, kasten, düşmanca, art niyetli ve periyodik şekilde uygulanan bir yaklaşıma dönüştüğünde mobbing süreci başlamış olmaktadır. Süreç ilk zamanlar mağduru eleştirerek, yokmuş gibi davranarak, sözleri kesilerek, aşağılayıcı mimik ve bakışlarla sözlü ve sözsüz iletişim bozulması ile başlar. Sonrasında sistemli alay etme, küçük görme hareketleri

59 _{Tınaz, a.g.e., 2011, s.57}

60 _{Tarık Solmuş,” İş Yaşamında Travmalar: Cinsel Taciz ve Duygusal Zorbalık/Taciz(Mobbing)”, İş-Güç}

Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 2005, Cilt:7(2), 1-14,s.7-8

61 _{Tutar, a.g.e., 2014, s.294}

20

vardır. Son şamada kurban belirgin ve tanımlıdır. Thomas Aquina’ya göre “ Yok etmek için insanlar aleminde tanımlama, hayvanlar aleminde ise yeme kuralı geçerlidir”. Tanımlanıp hedef seçilen kurban ortadan kaldırılır yani kovulur ya da istifa ettirilir.63

Mobbing sürecinin beş temel özelliği vardır:

 Belli bir zaman periyodunda ve düzenli uygulanması gerekir  Uygulayan ve uygulanan arasında güç eşitsizliği olması gerekir

 İki kişi arasında, gruplar halinde ya da bir grubun bir kişiye karşı uygulaması söz konusu olabilir.

 Düşmanca davranışlar istenerek ve planlı bir strateji ile sergilenir.  Süreç boyunca fiziksel saldırı uygulanmaz.64

Mobbing süreci çalışanın saygısız ve zararlı davranışlara maruz kalması ile başlar. Hedef alınan kişiye uygulanan düşmanlık ile birlikte oluşan örgütsel psikolojik şiddet mağduru kendine ve iş ortamına yabancılaştırır. Olgu, kayıtsızlık ile başlayıp, kişide bıkkınlık, yılgınlık, yorgunluk sonucu işten ayrılma olabilir.65 _{Leymann’a göre}

mobbing sürecinin beş aşaması vardır. 1.4.2.1. Çatışma Aşaması

Bu aşama henüz mobbing niteliği taşımasa da tetikleyici kritik bir olayın yaşanması gerekir. Kaynağı kişisel bir tartışmadan kaynaklanabileceği gibi iş ile ilişki sebepten dolayı da kaynaklanabilir. Psikolojik tacizin tırmandırılmış bir çatışma olarak tanımlanmasına karşın; aslında mevcut çatışmanın hangi nedenlerden kaynaklandığı tam olarak bilinemez. Kısa süren bu ilk aşamada taciz söz konusu olmadığından çatışma mobbing davranışlarına dönüşmeyebilir. Mobbing görenlerde fizyolojik ya da psikolojik bir etki görülmez.66

1.4.2.2. Saldırgan Eylemler

Bu aşamada günlük hayatta yıldırıcı olmayacak davranışlar iş yerinde sistematiklik ve süreklilik gösterirse hedef seçilen kişi için cezalandırıcı olmaya başlar ve eziyete dönüşür. Kişinin üzerine yapılan saldırganlıklar kişiyi mağdur konumuna sokarak kendini korumada sorunlar yaşar. Mağdurun kişiliğindeki

63 _{Tutar, a.g.e., 2014, s.297-298} 64 _{Tetik, a.g.e., s.83}

65 _{Tınaz, a.g.e., 2006, s.13} 66 _{Güngör, a.g.e., s.64}

21

yetersizlikler doğrudan hedef alınır, asılsız olmayan şikâyetler yönetime bildirilir. Mağdurun psikolojik sağlığı bu durumdan etkilenmeye başlar.67

1.4.2.3. İşletme Yönetiminin Devreye Girmesi

Kurumun ya da personelin yöneticilerin bu aşamada devreye girmesi halinde olay resmi bir vaka haline dönüşür. Yönetim taciz süresince savunma mekanizmaları azalarak; kendine güveni azalmış mağdurun hatalı olduğu sonucuna varabilir ve ondan kurtulma yoluna gidebilir. Çünkü yönetim ve diğer çalışanlar olayları, çevresel faktörlerden ziyade mağdurun kişisel özelliklerinden kaynaklandığı şeklinde yorumlar. Yönetimin sağlıklı bir çatışma ortamını yaratma görevini icra edememesi, sorumlulukları üstlenmeyi seçmemesi dolayısıyla; bu zamana kadar olan aşamalarda devre dışında olan yönetimin hatalı bir yargıya varması olağan bir durumdur Hâlbuki mağdurun rasyonel olmayan davranışları; kişilik özellikleri deforme olmasından, yılgın ve yıpranmış olmasından kaynaklanmaktadır. 68

1.4.2.4. Yanlış Yakıştırmalarla veya Tanılarla Damgalanma

Mobbinge maruz kalan kurban çare arayışındanken, psikologdan veya psikiyatristten destek almaya çalışırsa; çalışma arkadaşları tarafından yanlış yorumlar daha artacağı için bu aşama önem arz eder. Kurban bu aşamada zor insan, akıl hastası, paranoyak kişilik olarak tanımlandığı için yönetimin yanlış yargısı mobbing eğitimi yetersiz sağlık çalışanlarının koyduğu yanlış tanılar bu negatif döngüyü hızlandırabilir. Kişi destek almayı amaçlayarak gittiği merkezlerden uzun hastalık raporları alarak; çalışma yaşamına uzaklaşır.69

1.2.4.5. İşine Son Verilme

Çalışma arkadaşlarının mağdur kişiye inanmaması ya da inanmak istememesi, yönetimin mağdurun iş yaşamından uzaklaşmaması için herhangi bir çaba gösterilmemesi sonucunda; kişinin yaşadığı duygusal gerilim artarak psikosomatik hastalıkların oluşmasına sebep olur. Kişinin işini yapamayacak duruma gelmesi; işine son verilmesine sebep olabilir. Mağdurun yaşadığı duygusal gerilim ve psikosomatik hastalıklar sarsıntı bıraktığı için Travma Sonrası Stres Bozukluğuna (TSSB) yol açabilir.70

67 _{Toker Gökçe, a.g.e., s.12} 68 _{Güngör, a.g.e., s.64-65} 69 _{Tınaz, a.g.e., 2011, s.65} 70 _{Tınaz, a.g.e., 2011, s.66}

22

İtalya’da, İtalyan toplumunun yapısal özelliklerini dikkate alarak; yapmış olduğu araştırmalar sonucunda Harald Ege mobbing süreci altı safhada modelleştirmiştir. Modelin en belirgin özelliği çalışanların algılamasına bağlı olarak çalışma hayatının rutini içinde genel kabul gören çatışma düzeyi yani ‘0’ noktasıdır. Çalışanlar iş hayatı içinde bulunan çatışmaları belli seviyeye kadar iş hayatının normal bir gereği olarak kabul ederler. İkinci aşama çatışma safhasında, çalışanlar arasındaki gerginlik, huzursuz ortam ve kurban üzerinde olumsuz davranışlar yoğunlaşır çalışanlar birbirlerinden ziyade hedef alınan kişiyi rahatsız etmeye başlarlar. Üçüncü safhada strese bağlı olarak psikosomatik belirtiler görülür. Kurban bu dönemde psikolojik tacizin farkına varmakta ve tepki vererek önlemeye çalışmaktadır. Dördüncü safhada yönetimin katılması aşaması, personel yönetiminin yanlışları ve suiistimalleri olarak tanımlanır. Mağdur ihtar edilir ya da disiplin cezası verilir. Yönetimin haksız davranışlılarıyla sağlığını yitirir. Beşinci safhada mağdurun sağlığının bozulmasıyla, umudunu kaybetmiş ağır bir depresyona girmiştir. Altıncı safhada mağdur işten ayrılır ya da kovulur.71