Milliyetçi Sosyalizm

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği pratiği bir tarafa bırakılacak olursa, dünyadaki pek çok sosyalizm denemesinin milliyetçilikle iç içe olduğu da görülmektedir. Başlangıçta, kapitalizmin -tarihsel süreç günümüze yaklaştıkça- küresel kapitalizmin; karşısında, anti-emperyalist bir alternatif yaratma idealine giren siyasal yaklaşımların ve iktidar denemelerinin, çoklukla sosyalizm ile milliyetçiliğin işbirliği içerisinde gerçekleştiği görülmektedir. Bu çerçevede en başta sayılacak örneklerden biri şüphesiz ki Mao Zedung (1893-1976) önderliğinde gerçekleşen Çin Devrimi ve iktidar pratiğidir. Mao Zedung’un Marksizmin bir takipçisi olarak, Marksizmi geliştirdiği ya da başka ve karşıt bir bakış açısıyla tahrip ettiği öne sürülebilir. Bu çerçevede sadece Marx değil, Lenin ve Stalin de, Mao’nun teorik ve pratik yaklaşımını etkileyen isimler olmuştur. Mao, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği devrim pratiğinin; dolayısıyla Leninizmin kentlerde proletaryaya dayandığının bilincindedir. Ancak bu ön-kabulden sonra meseleye Çin açısından yaklaştığında, devrimin daha geniş bir kitleyi içerisine alan ‘mülksüzlerin’ taşıyıcı gücü üzerinde/n gerçekleşebileceğini düşünüyordu. Bu mülksüzler tanımlaması, elbette kentte yaşayan proletaryadan çok daha büyük bir kitleyi içermektedir. Dönemin Çin açısından sosyo-ekonomik koşulları dikkate alındığında, kapitalist gelişimini henüz tamamlayamamış olan bir Doğu toplumundan söz edildiğini hatırlamak gerekmektedir. Bu çerçevede işçi sınıfı diye adlandırılabilecek kentli sanayi çalışanlarının, ülkesinde devrimi gerçekleştirebilecek nicelik ve nitelikte olmadığını

27

düşünen Mao, devrimin tabanını çok daha geniş halk kitlelerine yayacak mülksüzler tanımlamasına yönelmiştir (Bottomore, 2005: 400).

Marksist-Leninist düşünceye pratiği önceleyen bir anlayış getiren Mao, teoriyi, pratik karşısında ikinci plana atmıştır (Bottomore, 2005: 400). Bu çerçevede, sonraları dünyada Marx’ın takipçileri tarafından kimi zaman ciddi destekçiler bulacak, kimi zaman ise çok yoğun eleştirilere maruz kalacak bir pratik ortaya koymuş olmaktadır. Klasik Marksizmin ve buna paralel, Leninizm ve Stalinizmin devrimin tek unsuru olarak gördükleri şehirli işçileri, ‘toplumsal bileşenlerin yalnızca belirli bir kısmı’ olarak tanımlayan Mao, toplumun ezilen geniş kesimlerini bir araya getirecek, sosyalizme yardımcı bir harç aramış ve bunu da milliyetçilikte bulmuştur. Böylece, bir araya gelmesi çok zor olan, çoğunluğunu köylülerin oluşturduğu geniş bir kitlesel yapıyı, milliyetçilik ve sosyalizmi harmanladığı bu yeni harçla bir araya getirmeyi başarmıştır. Durum, Engels’in ve Stalin’in yer yer önemini ifade ettiği ve tamamen dışlamadığı ulus kavramını, sosyalist devrimin tam merkezine, taşıyıcı bir güç olarak yerleştirmiş olma anlamına da geliyordu.

Mao’nun oluşturduğu milliyetçi-sosyalist pratik ve teori aynı zamanda anti-emperyalist bir nitelik de taşımaktadır. Mao, devrimin yalnızca ekonomik bir özgürleşme olarak ele alınmaması gerekliliği üzerinde duruyor; bunun yanında Çin halkını yarı-sömürge durumundan kurtaracak gelişmenin de bu sosyalist devrimle gerçekleşeceğini düşünüyordu. Bir anlamda devrim, emperyalist güçlere karşı bir ulusal kurtuluş biçimi olarak değerlendirilmekteydi. Bununla birlikte Çin’in bu devriminin yalnızca dışarıda emperyalist güçlere karşı alınmış bir zafer olarak değerlendirilmemesi gerekmektedir. Bunun yanı sıra devrim, Çin’in ‘feodalizmden de kopuşu’ olarak ifade edilebilir. Toplumsal sınıflar arasındaki ilişki ve dengeyi kökten değiştirecek bu radikal dönüşüm, feodal güçlerin elindeki ayrıcalıkları tarihe gömecek ve toplumsal dengeyi halk lehine değiştirecek bir modernleşme projesi olarak da tezahür etmekteydi (Zedung, 1966: 53). Mao, Çin’de proletarya ile ulusal burjuvazi arasında devrim sonrası bir takım çelişkilerin olduğunu ifade etmektedir. Çin burjuvazisinin bu ikili yapısı, uluslararası sömürünün sürmesinden yana olan ulus-ötesi kapitalistlerle işbirliği yapanlar ve Çin’in sosyalist devrimine destek verenler olarak iki ana eksende ortaya çıkmıştır. Bunlardan devrime destek veren, milli bilince sahip olan burjuvazi, büyük toprak sahiplerinden ve

28

devrimden önce bürokrasiye hakim olan kapitalistlerden farklı görülmektedir. Devrime destek veren milli burjuvaziyle proletarya arasında ortaya çıkması muhtemel çelişki esasen, milli burjuvazinin eğitimi ve birleştirilmesi gibi yöntemlerle giderilebilir. Yani, devrime destek veren burjuvazi, işçi ve köylülerle arasındaki çelişkiler giderilecek biçimde eğitime tabi tutulabilir. Bu başarılamazsa, milli burjuvazi ile halk arasındaki çatışma artacak ve milli burjuvazi de ister istemez tıpkı büyük toprak sahipleri ve kapitalist bürokratlar gibi ötekileştirilecek ve uzlaşılmaz bir düşman olarak kategorize edilecektir (Zedung, 1966: 70).

Aslında, milli burjuvazi ile köylülerin ve işçi sınıfının çoğunluğunu oluşturduğu halkın geniş kesimlerinin uzlaştırılması Maoizm için ciddi bir önem taşımaktadır. Bunun temel nedeni, Mao’nun Sovyet deneyiminden farklı olarak Çin devriminin özellikle başlangıçta önemli bir endüstrileşme hamlesine sahip olamayacağının bilincinde olmasıdır. Kapitalist gelişim sürecini eksik bir biçimde yaşamış olan ve bu nedenle devrimi köylülere dayandırmış olan Çin’in devrim sonrasında da kısa vadede bir endüstriyel sıçrama gösteremeyeceği aşikardı. Bu nedenle Mao’nun devrime destek veren ve devrim sonrasındaki sürece de destek verecek olan milli burjuvaziye ihtiyacı vardı. Bu eksik kapitalistleşme, bir anlamda Çin devrimini milli burjuvaziyle işbirliğine zorlamıştı. Esasen bu zorlayıcı pratik, teorideki sosyalizm-milliyetçilik işbirliğinin de önemli bir temelidir (Perlman, 1999: 117).

Mao’nun sözü edilen milliyetçi-sosyalist harcının, halkın geniş kitlelerini birleştireceğine ve sınıfsal türdeşliği sağlama konusunda başarıya ulaşabileceğine inandığını ifade etmek mümkündür. Başka bir ifadeyle, milli bilinç yardımıyla, milli burjuvazi gibi halkın genelinin birtakım çelişkiler yaşadığı bazı sınıflarla sosyalizm temelinde uzlaşmanın sağlanabileceği öngörülmektedir. Milliyetçilik yardımıyla yalnız milli burjuvazinin halkla yaşadığı çelişkilerin değil; kendi bünyesinde yaşadığı çelişkilerin de giderilebileceği öngörülmektedir. Bunun yanında halkın içerisinde, işçi sınıfının yine kendi içerisinde yaşadığı ve köylü sınıfının da tekraren kendi içerisinde yaşadığı; başka bir perspektiften işçi sınıfının köylü sınıfıyla yaşadığı; işçi sınıfının milli burjuvaziyle ve köylü sınıfının milli burjuvaziyle yaşadığı… birtakım çelişkiler de milliyetçilik yardımıyla, sosyalist bir düzlemde çözülebilecek çelişkilerdir.

29

Çözülemeyecek olan çelişki ise halkın, eski feodal ayrıcalıklara sahip kesimlerle ve kapitalist bürokratlarla yaşadığı çelişkidir (Zedung, 1966: 69).

Bütün bu açıklamalardan sonra Mao’nun daha önce ifade ettiğimiz gibi, Çin sosyalist devrimini başarıya ulaştırabilmek için teori karşısında pratiği önceleyen bir bakış açısına sahip olduğunu hatırlatmak gerekmektedir. Devrim sonrasında ortaya çıkabilecek sınıfsal çelişkileri, milliyetçiliği bir enstrüman olarak kullanarak çözme iradesi de esasen bu durumun bir göstergesidir. Başka bir ifadeyle Mao’nun, kendisini Marksist-Leninist olarak tanımlamasına karşılık, onun Marksist-Leninist düşüncenin enternasyonalizm fikriyle çelişen –milliyetçilikle kesişen- bir teori ortaya koyduğunu söylemek gerekmektedir. Aslında bu teori, yani Marksist-Leninist-Maoist teori, pratikten beslenen ve pratiğin arkasından gelen bir teorik yapıdır. Bu çerçevede, Çin pratiğine göre daha ütopik görünen enternasyonalizmin yerine Mao pratiğinde ve onu izleyen teorisinde milliyetçilik harcı konulmuştur. Milliyetçilikle enternasyonalizmin uzlaşmaz, zıt kavramlar olduğu düşünülecek olursa, Mao, enternasyonalizmden vazgeçen yeni bir uygulama ve teori ortaya koymuştur. Bu yeni teori, ideolojik tarafgirlikle de alakalı olarak, bir açıdan Marksizm-Leninizmin geliştirilerek, Çin gibi kapitalist yönsemesini esas olarak tamamlayamamış ve bu nedenle sosyalist devrimin taşıyıcı gücü niteliğini sağlayabilecek bir proletaryadan yoksun ülkeler için pratiğe geçme olanağı doğurmuştur. Başka ve karşıt bir açıdansa, Marksizm–Leninizmi tahrip etmek ve ona zarar vermekten öte bir işlev sağlayamamıştır.

Çin’deki geleneksel ataerkil ahlaki yapı, yeterli toprağa sahip olmayan köylülerin de sistemin meşrutiyetini yeniden üretmesini sağlayacak biçimde politik rızanın üretilmesine katkıda bulunmaktadır. Mülksüz köylülerin aristokratik otoriteyi sağlamlaştıracak mekanizmaya katılmasını temin etmek, geleneksel dönemin egemenleri tarafından sağlanmaktadır. Bu iddiaya karşın, köylü ayaklanmaları üzerinden sistemin özünü zedeleyecek yeni bir yapının kurulması girişimleri de gözardı edilemeyecek bir vakıadır (Moore, 2003: 265). Çin’de, köylülerin devrimi gerçekleştiren kurucu otorite ile organik bağı çok yüksektir. Bu organik bağı koparmanın ya da zayıflatmanın mümkün olmaması, devrimin en önemli taşıyıcı unsuru olarak kabul edilen köylü ayaklanmalarının, iktidarı ele geçirme ve kullanma hususunda yeterli olmaması, devrimi tamamlamak için kentli komünistler ile köylülerin zorunlu bir

30

toplumsal koalisyonunun oluşturulmasını gerektirmiştir. Bu zorunlu işbirliği esasen kültür devriminin tepeden inmeci boyutunu ortaya çıkarmaktadır (Skocpol, 2004: 515). Bu durum ayaklanmaları gerçekleştiren köylü halk üzerinde zorunlu, tepeden inmeci kültürel bir dönüşüm sürecinin başlatılmasına sebebiyet vermiştir. Kentli komünistler, dönüşüm süreci içerisinde köylü halk üzerinde etkili olmuştur. Bunun altında yatan sebep ise Markist terminolojide köylü halkın, proletarya gibi yeterli sınıf bilincine sahip olmaması, aslında hiçbir zaman olamayacağı gerçeğidir. Millici niteliği ağır basan bir kültürel dönüşüm süreci, Maoist-sosyalist devrimin temel taşıyıcısı haline gelmiştir.