Millet Mektepleri

1 Kasım 1928 tarihinde kabul edilen yeni harf inkılabının başarılı olması için Millet Mekteplerinden önce faaliyet gösteren Halk Dershaneleri teşkilatı ve yönetmeliği revize edilerek ve genişletilerek 1 Ocak 1929’da Millet Mektepleri açılmış ve açılış günü Maarif Bayramı olarak kutlanmıştır. Millet Mektepleri teşkilatı daha önce Arap harflerini bilen ve bilmeyenlere yönelik eğitim öğretim sürdürürken 1929 yönetmeliğiyle A ve B dershaneleri şeklinde teşkilatlanmıştır. Bu eğitim kurumlarıyla ilgili 1928-1929 yıllarındaiki yönetmelik düzenlenmiştir. Millet Mektepleri teşkilat olarak; Sabit Millet Mektepleri, Gezici Millet Mektepleri, Özel Millet Mektepleri, Köy Yatı Dershaneleri ve Halk Okuma Odaları şeklinde düzenlenmiştir. Bu eğitim kurumlarında daha çok ilkokul öğretmenlerinden yararlanılırken ilk yıllarda halk içinde eğitimli kişilerden de yararlanılmıştır (Kılınç, 2018:94).

88

22 Eylül 1929 tarihli ve 8410 Numaralı Kararnamede Millet Mektepleri talimatnamesinin bir senelik tecrübeye göre gözden geçirilmiş durumu şöyledir:Resmî Gazetede yayımlanan yukarıdaki kararname sonrasında Aksaray’da da bazı yaptırımlar karara bağlanmış ve vatandaşlara duyurulmuştur. Ve halkın derslere katılıp katılmadığı bizzat Vali tarafından kontrol edilmiştir (AVG, 6 Mart 1929: 4)43.Millet Mektepleri’ne Devam Etmeyenler Hakkında Karar başlığı altındaki haber şöyledir:

9/2/1929 tarihinde içtima eden millet mektebi idare heyeti müzekeratında devam etmemekte taannüt [herkesin yanlışını arama] ve devamsızlığını temadi ettirenler haklarında takibat icrası müdde-i umumiliğine tevdiine ve lakayt bulunanların polis vasıtası ile takip ettirilmesine ve muallimin ücretinin “B” dersaneleri için devre-i tedrisiyenin hitamında “A” dersaneleri için de devre-i tedrisiyenin nısf-ı ahir ve nihayetinde tesviyesi muvafık olacağına ve ders saatinin zaman zaman maarif

idaresince tespit ve tayinine karar verilmiştir(AVG, 13 Şubat 1929:3).

Millet Mektepleri’ne devam etmenin önemini belirten kararların neşredilmesi ve bu hususun ciddiyetine istinaden kontrolün devam ettiği dönemde Alaca Hamidiye köy muhtarının Millet Mektepleri’ne lakayt kaldığı gerekçesiyle görevden alınmıştır.Vilâyetin Bir Tamimi başlığı altındaki haber sadece bir muhtarın azledilmesi değildir. Burada “kızım sana söylüyorum, gelinim sen anla” kabilinden başka muhtarları bir ikaz yazısıdır. Millet Mektepleri hususunda gevşeklik gösterenlerin akıbetinin ne olacağının bilinmesi için yayınlanmış tamim aynen şöyledir:

Millet mekteplerine lâkayıt kalan Alaca Hamidiye Karyesi muhtarı Đsmail oğlu Ebülhayır azil edilmiştir. Ve yerine birinci aza Hasan oğlu Mustafa tayin edilmiştir. Halkın tahsili için yapılan bu kadar fedakârlığa bu mesele-i mühimmede ihmal ve lâkaydisi görülen muhtarların derhal aziz edileceği ve mülhakatın da aynı muameleyi tatbik etmeleri kaymakam beylerden ve bu hususa da lâkayıt kaldıkları görülen muhtarların serian tahkik ve isimlerinin bildirilmesi Jandarma kumandanı ve muallim

beylerden rica ederim(AVG, 11 Birinci Kânun 1929:3).

Millet Mekteplerinin daha iyi bir eğitim vermesi için en ücra köylerdeki mektepler dâhil olmak üzere eğitim alan vatandaşlara 2300 adet Türk harfleri [Latin alfabesi] ile basılmış kitaplar ücretsiz olarak dağıtılmıştır. Ayrıca fakir ve ihtiyacı olan vatandaşlara 300 defter, 500 kalem ve kâfi miktarda tebeşir vs alınmıştır (AVG, 5 Şubat 1930:3).

43 _{“Yoklama” başlığı altında şu haber yer alır: “Millet Mektepleri’ne çok ehemmiyet veren çalışkan, aziz}

valimiz beyefendi yanlarında Maarif Müdürü Hakkı Bey olduğu halde geçen geceler halk dersanelerini ve bu mekteplerde okuyanları yoklamış ve geçen gün de Millet Mektepleri idare heyetini toplatarak mekteplerin daha ziyade iyileşmesi için görüşmüşlerdir”. (AVG, 6 Mart 1929: 4).

89

“Millet Mekteplerine Devam Edenlerin Đmtihanlarına Başlandı” başlığı altında Vali başta olmak üzere dönemin yöneticilerinin verdikleri ehemmiyet okunmaktadır.Bu haberi yayımlayan Aksaray Vilayet Gazetesi de düşmanı yenmek kadar cehaleti yenmenin de önemine dikkat çeken bir yorumu yazının peşine ilave etmiştir44.

Eğitimler hapishanedeki tutuklular için de geçerlidir. Millet Mektebi’nin hapishanedeki “A” ve “B” dershanelerine devam eden mevkuflarında imtihanları icra edilmiştir. Bu imtihana kaç kişi girmiş tespit edilememiştir. Ama 100 mevkufun vesikaalabileceği belirtilmektedir. Đmtihan vesilesiyle mevkuflardan Koçhisarın Kadıoba[sı] Köyü’nden Tahir Efendi Cumhuriyet idaresinin eğitime önem vermesiyle cehaletle savaşının önemine dair bir konuşma yapmış.Böyle aziz ve büyük Cumhuriyet idaresine şükran ve minnet hislerini ifade ettikten sonra okur-yazar olmaları için çalışan müdürleri Şükrü ve muallimleri Mehmet Emin ve Osman Nuri Bey’lere teşekkür etmiş. Konuşmasının sonrasında her mahkûmun öncelikli talebi/beklentisi olan af ismetmiştir. Son cümlesi de “Yaşasın Gazi Babamız.Var olsun Cumhuriyet” olmuş45.

1931’deki bir haberde Millet Mektepleri’nin daha da iyi eğitim vermesi için hem dersliklerin hem de ders verecek muallimlerin ayarlandığı kaydedilmiştir 8AVG, Nr. 223 (18 Mart 1931):1). 1932’deki bir haberde Valilik Makamı’ndan çok önemli bir uyarı bulunmaktadır:“Millet mekteplerinden şehadetname almamış vatandaşlara mahalli hizmetlerden hiçbiri verilmeyecek ve şehadetnamesiz olarak müstahdem bulunanlar da talimatnamesi mucibince çıkarılacaktır”(AVG, 2 Mart 1932: 2). Aynı yılın sonunda Aziz Halk! Okuyalım başlığı altında Millet Mektepleri’nin önemi ve lüzumu anlatılmıştır (AVG, 16 Đkinciteşrin 1932: 2).

Mektupçu Hilmi, vilayet genelindeki Millet Mektepleri’nin kaç adet olduğunu ve öğrencilerini yazmıştır.

44

Vilayet Gazetesi haberlerin altına yorum yayımladığında “Aksaray” kısaltmasını kullanıyordu.

Kurtuluş Savaşı kadar büyük bir cidale atılmış bulunuyoruz. Hanımlarımız esasen uyanıktır. Tasarrufun, iktisadın ne demek olduğunu tabiidir ki müdriktirler. Đktisadi zaferin en seri bir surette tahakkuku ise kadınlarımızın göstereceği alakaya bağlıdır. Aksaray’ımızda milli iktisat ve tasarruf cemiyeti teşekkül etmiş ve faaliyete geçmek üzere bulunmuştur. Hanımlarımızdan bir faal heyetin teşkili ve kadınlarımız arasında yerli mallarımızın kullanılması ve tasarrufa riayet edilmesi için birçok vesilelerden istifade etmemizi ve bilhassa yerli mallarımızın cazip bir şekle sokmak sureti ile tamim ve teşmilini münevver hanımlarımızdan yalnız biz değil vatan istiyor. (AVG, 12 Şevval 1930: 2).

45_{(AVG, Nr.170 (19 Şevval 1930):1). Vilayet Gazetesi bu haberin altına şu yorumu ilave etmiştir: “Hiç}

okur-yazar olmayan böylelerin nutuk irad edecek dereceyi bulması şüphesizdir ki dikkate şayandır. Yeni güzel harflerimizin atide ne büyük mesut inkılap yapacağına bu mevkufun kısa ve fakat şayanı dikkat nutku da şimdiden bir delil teşkil etmektedir”.

90 Millet Mektepleri

A Toplam: 85 (Kadın: 28, Erkek: 57) B Toplam: 17 (Kadın: 4, Erkek. 13)

Toplam: 102 Mukayyet (Kayıtlı) Talebe

A Toplam: 3680 (Kadın: 1218, Erkek: 2462) B Toplam: 662 (Kadın: 139, Erkek: 523)

Toplam: 4342 Muvaffak Olan Talebe

A Toplam: 872 (Kadın: 205, Erkek: 667) B Toplam: 365 (Kadın: 65, Erkek: 300)

Toplam: 1237

Millet Mekteplerinin açılışından 1931’e kadar kayıtlı öğrenci sayısı toplamda 4166’dır. Bunların 1952’si kadın ve 2214’ü erkektir (Mektupçu Hilmi, 1931:49).Burada fark edileceği gibi 1931’de eserini yayımlayan ve yarı resmi bir yayın sayılacak bu çalışmada mukayyet talebe miktarıyla son kısımda verilen toplam sayı arasında uyuşmazlık vardır. Kayıtlı talebe sayısını 4342 verirken başlangıcından eserin yayınlandığı tarihe kadar sayıyı ise 4166 olarak vermiştir. Bu iki rakam arasındaki fark 176’dır.