Meyvecilik

TRB2 bölgesinde tarım alanlarının %1,5’unda meyvecilik yapılmaktadır. Bölgedeki meyve üretimi Türkiye meyve üretimi içerisinde düşük düzeydedir. İllere göre meyve üretimi incelendiğinde en fazla meyve üretimi Hakkâri’de olup, bunu Van, Bitlis ve Muş izlemektedir.

Tablo 15: 2009 Yılı TRB2 Bölgesi Meyve Üretimi (ton)

Yumuşak

18 Bölgede Grupsal olarak meyve üretimine baktığımızda; yumuşak çekirdekli meyvelerde Yüksekova ve Mutki ilçeleri, taş çekirdekli meyvelerde Hakkâri Merkez, Yüksekova ve Mutki, Üzümsü meyvelerde Şemdinli, Muş Merkez ve Hizan ilçeleri Öne çıkmaktadır. Bölgede sert kabuklu meyve üretiminin %98,2’si ceviz üretimidir.

Ceviz üretimi ile ilgili veriler aşağıda ayrıntılı olarak sunulmuştur.

Aşağıdaki şekilde de görüleceği üzere Hakkâri ili meyve üretiminde de TRB2 illeri arasında öne çıkmaktadır.

Bölgedeki meyvenin yarısından fazlasını tek başına Hakkâri ili yetiştirmektedir.

Şekil 1: TRB2 Bölgesi İllere Göre Meyve Üretimi

Daha önce belirtildiği üzere Bölge’de meyve bahçesi alanları hızla gelişmektedir. Öyle ki TÜİK veri tabanın son beş yıllık tarımsal arazi kullanım varlığına baktığımızda Hakkâri’de son 5 yıl içinde meyve alanları %174, Muş’ta %73 oranında artış görülmüştür. Bölgede mikro klima alanlarının varlığı çeşitli meyvelerin üretilmesine olanak tanımaktadır. Bölgeye uygun meyve çeşitlerinin geliştirilmesi, var olan yerel çeşitlerin korunması, ulusal ve uluslararası pazara yönelik stratejiler belirlenmesi, organik üretime geçilmesi, meyve işleyen tesislerin

7.927

YUMUŞAK ÇEKİRDEKLİLER TAŞ ÇEKİRDEKLİLER ÜZÜM VE ÜZÜMSÜLER Sert Kabuklular

19

kurulması, depolama yatırımlarının yapılması, ikincil ürünlerle karma değerinin artırılması bölgenin tarımsal üretimi içinde meyve yetiştiriciliğinin kalkınmada dinamik olmasına neden olabilecektir. Meyve bahçesi tesisinde bodur ve spur çeşitler tercih edilmeli, damlama sulama sistemi kullanılmalıdır. Meyvecilikte sürdürülebilirlik ve yüksek verim alınmak isteniyorsa budama, sulama, uygun gübreleme, hastalık ve zararlılarla mücadele zorunluluktur.

Türkiye’de meyvecilikte son yıllarda üzerinde durulan konulardan biri de ihracatta süreklilik sağlayabilmek için hasat periyodunun uzatılmasıdır. Bunun için elma, armut ve kiraz gibi çeşitlerin yetiştiriciliğini yüksek rakımlı alanlara kaydırmak hedeflenmektedir. TRB2 Bölgesi’nin yüksek rakımlı olması, uygun iklim, verimli topraklara sahip olması meyve yetiştiriciliği için avantajdır. Özellikle uygun kiraz çeşitlerinin bölgede yetiştirilmesi pazarlama açısından da bir sıkıntı yaratmayacaktır.

Tablo 16: TRB2 Bölgesi Ceviz Üretimi (ton)

2007 2008 2009 karşılamaktadır. Bölgede yer alan bazı il ve ilçeler ceviz üretiminde ön plana çıkmaktadır. Nitekim en yüksek ceviz üretimi Hakkâri ilinde gerçekleşmekte olup, bu ilin ceviz üretimi bölgedeki toplam ceviz üretiminin yarısından fazladır. İlçeler düzeyinde ise en yüksek ceviz üretimi sırasıyla Hakkâri ilinin Yüksekova ilçesi ile Bitlis ilinin Mutki ilçesinde gerçekleştirilmektedir. Bölgede üretilen toplam 22,7 ton cevizin %38’i Hakkâri’nin Yüksekova ilçesinde yetiştirilmektedir. Hakkâri ilindeki ceviz ağaçları doğal yollarla çoğalmış ve genotipleri açılım göstermiş çöğürlerden meydana gelmektedir. Üretimi gerçekleştirilen meyvelerde bugün kabuk kalınlığı, meyve iç oranı, iç verimi, yağlılık oranı, büzüşme oranı, iç çürüme oranı ve iç rengi gibi temel kalite özelliklerinde bir standardizasyon bulunmamaktadır. Kalite özelliklerinde standardizasyonun bulunmamasından dolayı üretilen cevizler sanayi tesislerinde işlenememekte, daha çok iç piyasada çok düşük değerlerle

20

pazarlanmasına neden olmaktadır. Meyveler toplu pazarlama kuruluşları ve ihracata uygun olmadığından ildeki ceviz potansiyeli üreticilere yüksek gelir sağlayamamaktadır.

Bununla birlikte bu bölgede ceviz üretimi bakımından üzerinde durulması gereken diğer önemli bir ilçe Bitlis’inin Adilcevaz ilçesidir. Bu ilçenin ceviz üretim miktarı düşük olmasına karşın üretilen cevizler kalite bakımından bölgede daha yüksek düzeyde tercih edilmektedir. Zaten “Adilcevaz” Cevizler vadisi anlamına gelmektedir. 1315 tarihli Van Salnamesinde (Yıllığında), Adilcevaz’ın baştan başa ceviz ağaçlarıyla dolu olup, adeta bir ormanı andıran bir bölge olduğu geçmişte, "Cevizler Vadisi" anlamına gelen "Vad-il Cavz" isminin verildiğinden bahsedilmektedir. Yörede uzun yıllardır geleneksel olarak yapılan ceviz yetiştiriciliği sadece bu tarihi geçmişi ile bile cevizin bu bölgede korunmasını, tanıtılmasını gerektirir.

Şekil 8: TRB2 Bölgesi ilçelere göre Ceviz üretimi

İlçelere göre ceviz üretimi incelendiğinde en fazla üretimin Hakkâri-Yüksekova’da olduğu görülmektedir.

Tablo 17: 2009 Yılı Ceviz Üretimi (ISIC Rev3 Sınıflamasına göre) Düzey II

Kod

Düzey II Adı Üretim(ton) Ağaç başına ortalama verim(kg)

TRB2 Van, Muş, Bitlis, Hakkâri 22.761 50

TR63 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye 13.737 47

TR90 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin 12.101 31

TR83 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya 11.540 26

TR32 Aydın, Denizli, Muğla 10.695 32

TR61 Antalya, Isparta, Burdur 10.115 45

TR52 Konya, Karaman 9.433 35

TRB1 Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli 9.226 31

TR33 Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak 8.650 32

TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 8.298 31

TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik 7.500 33

21

TR71 Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir 7.450 49

TR82 Kastamonu, Çankırı, Sinop 7.294 28

TR62 Adana, Mersin 6.127 36

TR81 Zonguldak 5.529 22

TR22 Balıkesir, Çanakkale 4.888 35

TRA1 Erzurum, Erzincan, Bayburt 4.663 31

TR31 İzmir 3.400 29

TR51 Ankara 2.820 36

TR72 Kayseri, Sivas, Yozgat 2.433 32

TRC1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis 2.422 32

TRC2 Şanlıurfa, Diyarbakır 2.316 29

TR21 Tekirdağ, Edirne, Kırklareli 2.219 21

TRC3 Mardin, Batman, Şırnak, Siirt 1.431 25

TR10 İstanbul 497 21

TRA2 Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan 151 62

Kaynak: (TÜİK, 2009a) Düzey 2 Bölgeleri Ceviz üretimi ve ağaç başına ortalama verim bakımından kıyaslandığında TRB2 Bölgesi göreceli üstünlüğe sahiptir. Yukarıdaki tablodan görüleceği üzere ceviz bölge için stratejik bir öneme sahiptir.

Bu amaçla cevizde kalite ve standardizasyonun yakalanması için çalışmalar yapılması ve işlenmiş ürün olarak pazarlanması bölge kalkınmasına katkı sağlayacaktır.

Şekil 9: Düzey2 Bölgeleri Ceviz Üretimi