I.Metin: “MEMO UZAYDA”

Ferdi Merter’in kaleme aldığı “Memo Uzayda” adlı tiyatro metni iki bölümden oluşmaktadır. Şekil ve içerik özellikleri bakımından 6. sınıfta kullanılması uygun görülmüştür. Mutluluk üzerine yazılmış fantastik bir metindir. Olaylar bir çocuğun hayalleri üzerinden kurgulanmıştır.

Eserin başkahramanı Memo, yaşadığı hayattan ve bulunduğu yerden sıkılan bu nedenle uzaya gitme arzusu duyan bir çocuktur. Memo’nun, arkadaşı Ali’ye uzaya gitme isteğini dile getirdiği günlerin birinde, karşısına çıkan iki uzaylı onları uzaya götürür. Gittikleri bu yerde mutluluk yoktur ve insanların hepsi gülmeyi unutmuştur. Uzaylılar bir testinin içinde olan mutluluğu canavarlarla savaşarak getirmeleri için Memo ve Ali’yi kaçırmıştır. Memo ve Ali’nin uzaylılarla arasında mutluluğun önemini vurgulayan ilginç diyaloglar geçer. Memo ve Ali testiyi getirmek için büyük mücadele verir. Daha sonra olaylar biter ve

111

Memo’nun tüm yaşadıklarının bir rüya olduğu ortaya çıkar. Ancak Memo gördüğü rüyadan büyük dersler çıkarmıştır.

Metin ‘çocuğa görelik’ ilkesine uygundur. Kullanılan dil ve anlatım çocuğun anlayabileceği ve gelişimine katkı sağlayabileceği düzeydedir. Metinde kullanılan dil, karşılıklı konuşmalar yolu ile kişiler arası iletişimi sağlamaktadır. Bu noktada dilin anlaşmanın bir yolu olduğunu ve bu nedenle değerli olduğunu vurgulamak bireyin dilin amacını küçük yaşlarda kavraması için son derece önemlidir. Tiyatro eserleri yolu ile bu vurguyu yapmak ise oldukça kolaydır.

Metinde geçen olayda çocukların bulunduğu yaş dönemi itibariyle ilgisini çekebilecek fantastik unsurlar yer almaktadır. Olayın kurgusunu destekleyen bu unsurlar, bireyin hayal dünyasının gelişimine katkı sağlayabilecek niteliktedir. Özellikle 6. sınıf düzeyindeki yaşlarda hayal kurma eğiliminde olan bireyler, fantastik film ve kitaplara büyük ilgi gösterir. Çocukların duyduğu bu ilgiyi sınıf ortamına taşımak ve bu yolla onların motivasyonunu arttırmak son derece önemlidir. Konunun merak ve heyecan uyandıracak türden olması, öğrencilerin sıkılmasını engelleyerek onların öğrenirken eğlenmesini ve öğretimden haz almasını sağlar. Diğer yandan metin öğretim programının belirlediği hedef ve kazanımlara uygun nitelikte işlendiğinde temel becerilerden olan Türkçeyi doğru, güzel, etkili kullanma ve iletişim kurma becerisinin de gelişimini sağlar. Diğer temel beceriler ise metnin içerik özellikleri, karakterlerin davranışları, olaylar karşısında gösterilen tepkiler yolu ile dolaylı olarak karakter tahlili üzerinden çocuğa kazandırılabilir. Çünkü bu metindeki başkahramanımız Memo, çocukların empati kurmasını sağlayacak türden bir karakter çizmektedir.

Hedef: Metin aracılığıyla temel dil becerilerinin ve bu becerilerin gelişimine bağlı olarak temel becerilerin gelişimi hedeflenmektedir.

I. HAZIRLIK A. Derse Hazırlık

a. Tiyatro eserinin işleneceği derse geçmeden önce öğrencilerden ailesindeki kişilere mutluluğun ne olduğunu sormaları ve verilen cevapları not almaları istenir.

b. Öğrendikleri farklı tanımlardan ya da örneklerden yola çıkarak bir mutluluk tanımı yapmaları ve mutluluğa örnek göstermeleri istenir.

112 B. Metne Hazırlık

a. Öğrencilerin ailelerindeki kişilerin mutluluğa dair yaptıkları tanımlar ve verdiği örnekler üzerine konuşma yapılır.

b. İki öğrenci seçilir ve karşılıklı konuşma yoluyla birbirlerine mutlulukla ilgili duygu ve düşüncelerini anlatmaları istenir.

c. ‘Mutluluğun resmini çizebilseydiniz, ne çizerdiniz?’ sorusu öğrencilere yöneltilerek, mutluluk kavramı üzerine düşünmeleri ve hayal kurmaları sağlanır.

d. Öğretmen mutluluk için verilen örneklerin kişiden kişiye değişebileceği yönünde bir konuşma yapar ve öğrencilere anlattıklarıyla ilgili görüşlerini sorar.

II. OKUMA-ANLAMA

Metinin okunmasına geçilmeden önce, metinde bulunan karakter sayısına göre okuyucu seçilir. Bu seçim öğrencilerin istek durumuna ya da öğretmenin kendi değerlendirmelerine göre yapılabilir. Öğrencilere bu yöntem hakkında bilgi verilir ve bu yöntemle okuma yapılırken dikkat edilecek hususlar üzerinde durulur.

Bilindiği gibi tiyatro metinleri farklı okuma tekniklerinin kolaylıkla bir arada kullanılabildiği nadir türlerdendir. Bu noktada daha önce değindiğimiz okuma aşamaları üzerinde durulmalıdır. Okumaya geçmeden önce tiyatro metinlerinin nasıl okuması gerektiği, nelere dikkat edileceği hususunda bilgi verilmelidir. Örneğin; okumadaki akıcılığın sağlanması için tiyatro metinlerinde bulunan parantez içi açıklamaların, karakterlerin adlarının okunmayacağı önceden belirtilmelidir (O.1.2). Yine öğretmen kelimelerin doğru telaffuz edilmesi (O.1.3), yazım ve noktalama kurallarına uygun olarak okuma yapılması konusunda öğrencileri uyarmalıdır. Gerekirse kendisi de örnek bir okuma yapmalıdır. Okuma tiyatrosu yönteminde vurgu ve tonlamaların önemine dikkat çekmelidir (O.1.1). Çünkü yazı dili vurgu ve tonlama ile konuşma diline dönüşmektedir (O.1.4). Daha sonra öğrencilerden, vurgu ve tonlamaları doğru yapabilmeleri için metni sessiz okuma yöntemi ile bir kez okumaları istenir (O.1.5). Okuma tiyatrosu yöntemine geçilmeden önce diyaloglardaki konuşmaların birbirine girmesini engellemek ve doğru vurgu-tonlamayı yakalamak için karakterlerin birbirlerinin konuşmalarını dinleyerek kendi konuşmalarına geçmeleri istenir. Tüm bu aşamalar geçildikten sonra metin okuma tiyatrosu yöntemi ile okunur (O.1.5).

113

Okuma esnasında öğretmen dönüt vermek üzere vurgu, tonlama, telaffuz gibi unsurlara dikkat ederek yapılan hataları not alır.

Okuma tamamlandıktan sonra öğrencilerin öz eleştiri yapmaları istenir. Genel olarak sınıfın arkadaşlarının okumalarıyla ilgili yorumları alınır. Son olarak öğretmen aldığı notlar doğrultusunda dönütler vermelidir.

Okuma tamamlandıktan sonra metnin konusu ile ilgili öğrencilerle konuşulur. Tema ile ilişkilendirilerek içerik değerlendirilir ve metnin konusu belirlenir (O.2.3). Metinde var olan tüm fikirler öğrenciyi sınırlamadan tahtaya yazılır ve bunların arasından ana fikrin tespiti yapılır (O.2.4). Diğer fikirler üzerine de öğrencilerin düşünmesi sağlanarak yardımcı fikirlere ulaşılır (O.2.5). Olayın gidişatı, karakterlerin karşılaştıkları zorluklar, buldukları çözümler ve amaçları üzerine sorular yöneltilerek metin içindeki neden-sonuç, amaç-sonuç ilişkilerinin kavranması sağlanır (O.2.8), (O.2.9). Örneğin şu sorular öğretmen tarafından öğrencilere yöneltilebilir: Memo niçin uzaya gitmek istiyor? Memo neden uzaylılar tarafından kaçırıldı?

Tiyatro metinlerinde anlatımın birinci ağızdan yapıldığına dikkat çekilir (O. 2.6), diğer türler ile arasındaki anlatım farkı hissettirilir (O.2.15).

Metindeki olay, mekân, zaman, şahıs ve varlık kadrosunu uygun olarak hazırlanan bir etkinlik ile belirlenir (O.2.7). Metindeki şahısların karakter özellikleri üzerinde durularak kendilerini metindeki karakterlerin yerine koymaları istenir (O.2.21). Böylelikle onların empati kurması, farklı duygu durumlarını görmeleri ve farklı açılardan yaklaşmaları sağlanır (O.2.22). Örneğin; eğer Memo’nun yerinde siz olsaydınız uzaylılara yardım eder miydiniz, sorusu yöneltilebilir (O.2.13). Aynı şekilde öğrencilerden metne ilişkin sorular oluşturmaları ve bu soruları sınıfta arkadaşlarına yöneltmeleri istenir (O.2.14).

Metin iyice incelendikten sonra anahtar sözcükleri tespit çalışması yapılmalıdır. Tıpkı ana fikri tespit çalışmasında olduğu gibi bu çalışmada da öğrencilerin anahtar sözcük tahminlerinin tamamı tahtaya yazılır ve metinde geçen olayı tek bir cümle ile anlatacak olsalar hangi sözcükleri kullanacakları sorusu yöneltilir. Gelen cevaplar doğrultusunda dönütler verilerek tümdengelim yöntemi ile anahtar sözcükler hep birlikte belirlenir (O.2.2).

Son olarak metnin planı üzerinde durulur ve tiyatro metinlerinde bölümlerin “perde” adı altında ayrıldığı; bu ayrımın dekor, kostüm, konu değişikliği ya da oyuncuların, izleyicilerin dinlenmesi açısından gerekli olduğu için yapıldığı bilgisi verilir (O.2.16).

114 III. DİNLEME-ANLAMA

Tiyatro metinleri okunurken karakterleri seslendiren öğrenciler de tıpkı sınıftaki diğerleri gibi aynı zamanda dinleyici olurlar. Çünkü karşılıklı konuşmanın vazgeçilmez unsurlarından biri de dinlemedir. Bir taraf konuşurken diğer tarafın onu dinlemesi, doğru anlaması ve uygun düşen cevabı vermesi gerekmektedir. Tiyatro metinleri okunurken de bu süreç yaşanmaktadır. Bir taraf konuşurken diğer taraf onu sırası gelene kadar sabır ve saygı ile dinler. (D.1.1) Karşıdakinin sözü bitince kendisi okumaya yani karakterin konuşmasını seslendirmeye başlar. Bu nedenle metinler okuma tiyatrosu yöntemi ile işlendiğinde de örnek bir dinleme ortamı oluşturmaktadır.

Metnin okunmasının ardından dinleyici olan öğrencilerden arkadaşlarını değerlendirmeleri istenir. “Akran Değerlendirme Formu” ile dinlediği kişiyi sesini ve beden dilini etkili kullanma yönünden değerlendirir (D.3.3).

IV. KONUŞMA-ANLATMA

Metnin içinden bir bölüm seçilerek bu bölümün görev alacak olan öğrenciler tarafından ezberlenmesi istenir. Karakterlerin standart Türkçe ile konuştuğu bu metin ile öğrenciler iletişimde standart Türkçenin kullanımının bir örneğini görmüş olurlar (K.1.4).

Ezber çalışması yapan öğrenciler arasında yapay da olsa bir iletişim meydana gelir. Metni ezberden seslendirirken öğrenciler zaman zaman konuşmacı zaman zaman da dinleyici olurlar. Sağlıklı bir iletişim ortamının oluşması ve olabildiğince bu ortamın yapaylıktan kurtulabilmesi için öğrencilere konuşmalarını ve dinlemelerini nasıl yapacakları ile ilgili bilgiler verilmelidir. Dinleyicin anlayabilmesi için konuşmacının karşısındakinin algılamakta zorluk çekmeyeceği bir hızda ve akıcı biçimde konuşması gerekmektedir (K.1.7).

Bir karakterin konuşmasının taklidi bile olsa bu konuşma yapılırken sesini varlık ve kahramanları çağrıştıracak biçimde kullanma, işitilebilir bir sesle konuşma, nefesini kontrol etme, uygun biçimde nefes alıp verme, kelimeleri doğru telaffuz etme, vurgu, tonlama ve duraklamaya dikkat etme gibi pek çok unsur işin içine dâhil olur (K.2.1,2,3,5,8). Bu kurmaca iletişim ortamı ise bireyi doğal iletişim ortamına hazırlar. Son olarak da metindeki kahramanın hayalinden yola çıkılarak öğrencilerin hayalleri üzerine konuşmaları istenir (K.5.1).

115 V. YAZMA-ANLATMA

Metni inceleyip metin türü ile ilgili gerekli bilgilendirmeleri yaptıktan sonra öğrencilerden aynı metnin sonuç bölümünü değiştirerek kendi duygu ve hayallerine göre yeniden yazmaları istenir (Y.5.1). Metnin ana fikrini kendisi belirler ve buna göre bir son kurgular (Y.2.3). Yazısına türün ve konunun devamlılığına uygun biçimde bir başlangıç yapar (Y.2.8). Metnin önceki kısımlarında kullanılan dili inceleyerek standart Türkçe ile yazmaya devam eder ve Türkçenin kurallarına uygun cümleler kurar (Y.1.4,5; Y.6.1). Karakterlerin adının sonuna konuşmalarından önce iki nokta koyar, iki noktanın bu görevini kavrar ve kendisi de kullanır (Y.6.1). Böylece öğrencilerin tiyatro türünde bir metin yazmaları sağlanmış olur (Y.3.1).