Ders kitabı incelemelerimizden ve Türkçe öğretmenleri üzerinde uyguladığımız anket çalışmasından elde edilen bulgulara göre, MEB Yayınları Türkçe ders kitabı yazarlarından ikisi ile ders kitaplarında araç metin seçimi ve araç metin olarak tiyatro eserlerinin Türkçe öğretimindeki yeri ve önemine ilişkin görüşme yapılmıştır. Ders kitabı incelemasini MEB Yayınları üzerinde yapıldığı için yazarlar da yalnızca MEB Yayınları’nın yazarları arasından seçilmiştir.
Görüşmenin güvenirliği için görüşme esnasında ses kayıt cihazı kullanılmış ve daha önceden belirlenen soruların yazarlara yöneltilmesi ile görüşme gerçekleştirilmiştir (Bkz. EK-2. Yazar görüşme formu). Yazarların verdiği cevaplar ses kayıt cihazından yazıya aktarılarak, içerik değerlendirmesi yapıldıktan sonra aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. Yazarlar ders kitaplarında kullanılacak zorunlu türlerinin sınıf seviyesine göre programda önceden belirlenmiş olduğunu, bu nedenle programa bağlı kaldıklarını ifade etmişlerdir. Ancak hangi metin türünden kaç tane kullanılacağına kendilerinin karar verdiklerini söyleyerek, seçim yapılırken metin türlerinin programın belirlediği kazanımları karşılama yeterliliği üzerinde durulduğuna ve bu yönde seçimlerin yapıldığına dikkat çekmişlerdir. Kimi zaman kitap içerisinde aynı türde pek çok sayıda araç metin kullanılmasının gerekçesi olarak kazanımları karşılama düzeyi, öğrenciye göre olması ve estetik değer gibi unsurları göstermişlerdir. Hem kazanımı karşılayan, hem estetik değer taşıyan hem de öğrenci seviyesine ve temaya uygun düşen farklı metinlere ulaşmanın zorluğundan söz etmişlerdir. Bazı türlerin kazanımlarla uygun düştüğü için pek çok kez tercih edildiğini belirtmişlerdir:
“Örneğin; deneme, söyleşi gibi türler kazanımlarla doğrudan örtüşen bir anlatıma sahip olduğu için öznel-nesnel yargılar, sebep-sonuç ilişkisini içeren kazanımlar ve daha pek çoğu bu türler ile kolaylıkla verilebiliyor”(2. Yazar).
73
Tür çeşitliliği olmasına dikkat etseler de kazanımları karşılayan metinlere öncelik verildiğinden Türkçe öğretiminde bazı metin türlerinde yığılmalar olduğunu kabul etmişlerdir. Belirtilen görüşlere göre yazarlar program tarafından belirlenen zorunlu türler dışında tür seçimi yaparken türün kazanımları karşılamasına ve öğrenci seviyesine uygun olmasına dikkat etmektedirler. Kazanımları içeren ve etkinlik hazırlanmasına uygun olan türlerin, yazarların işini kolaylaştırdığı için daha çok tercih edildiği görülmüştür. Bu bağlamda ikinci soru yöneltilmiştir.
Ders kitaplarında kullanılacak metinlerini hangi ölçütlere göre seçiyorsunuz?
“Öncelikle metnin ana tema ve alt temalarla örtüşmesi gerekiyor. Yazarlar tarafından bulunan herhangi bir metin, uygun bir ana tema ve alt tema ile örtüştürülüyor. Eğer metin komisyondan biri tarafından bulunmuşsa metnin alt teması belirtilerek diğer yazarlara sunuluyor. Tüm yazarlar metni okuyup tema, alt tema, kazanım, sanatsal değer ve öğrenciye göre olması gibi unsurlar açısından değerlendiriyor, notlar alıyor, birbiriyle paylaşıyor ve son olarak metnin ders kitabında yer alıp almayacağı ile ilgili ortak karar veriyorlar. Bu anlamda eğer metin olumsuz mesajlar içermiyorsa ilk önceliğimiz zorunlu temalar ya da belirlenen alt temalar oluyor. İkinci olarak metnin kazanımları vermek için etkinlik düzenlemeye uygun olup olmadığı değerlendiriliyor. Tiyatro metinlerinde olay aktarımı kahramanların konuşması yoluyla verildiği için mevcut kazanımları örtüştüremiyorsunuz. 5N1K sorularını yaptırmak, kahramanların ve metnin unsurlarını buldurmak gibi belli başlı etkinlikler ancak yaptırılabiliyor, çok fazla etkinlik yaptırmak mümkün olmuyor. Metinlerin kazanımları karşılaması metin seçiminin en önemli ilkelerinden birdir. Kazanımları yeterli ölçüde karşılamayan bir metni ne kadar beğenirseniz beğenin uygun etkinliklerle bütünleştiremeyeceğiniz için kitaba alamıyorsunuz.” (1. Yazar)
Tiyatro metinlerinin ders kitaplarında az kullanılmasının sebepleri nelerdir?
Bu soru ile ilgili olarak iki yazar da tiyatro metinlerinin araç metin olarak kullanılabilmesi için daha önceden belirtilen ölçütleri karşılaması gerektiğini dile getirmişler; ancak çoğu zaman programın belirlediği temaya, alt temaya ve öğrenci seviyesine uygun düşen bir tiyatro metni bulmakta güçlük yaşadıklarını ifade etmişlerdir. Tiyatro metinlerinin pek çoğunun kazanımlara yönelik etkinlik düzenlemeye uygun olmadığını düşünmektedirler. Bu nedenle ders kitaplarında daha çok tiyatro metni kullanmak istemelerine rağmen uygun metin bulamadıkları için kullanamadıklarını belirtmişledir.
74
Yaş seviyesine uygun olarak değerlendirildiğinde tiyatro türünün en yetkin örneklerini ders kitabına aldığınızı düşünüyor musunuz?
“Etkinliklerin kazanımı karşılaması için her zaman her istediğiniz metni seçemiyorsunuz. Her ne kadar yirmi yediyi aşkın metin seçimi ölçütü olsa da gerçekte çocuğa göre ve kazanımlara uygun olması ölçütleri metin seçiminde öncelikli oluyor. Çünkü kazanımı işlemezseniz etkinlik ortaya çıkaramazsınız.”(1. Yazar)
“Estetik değeri yüksek olan metinleri seçmeye çalışıyoruz. Elbette türünü en iyi yansıtan örnek olması çok önemli. Ancak metinlerin öncelikle temaya, kazanımlara, yaş düzeyine uygun olması gerektiği için türünün en iyi örneklerini seçemiyoruz.” (2. Yazar)
Yaşadığı yer bakımından tiyatro izleme imkânı bulunmayan öğrencilerin tiyatro ile buluşabilmesi ve bu sanatı tanıyabilmesi için ders kitabındaki tiyatro metinlerini önemli ve gerekli buluyor musunuz?
Yazalar bu sorunun oldukça önemli bir noktaya temas ettiğini ve metin seçiminde genellikle atlandığını belirtmişlerdir. Tiyatro metinlerinin öğrenciye tiyatro sanatını tanıtan, tiyatroyla buluşturan önemli kaynaklar olduğunu dile getirmişlerdir.
“Kesinlikle bu hususun atlandığını düşünüyorum. Tiyatro metinleri öğrenciye tiyatro sanatını tanıtan araçlar. Biz seçimlerimizi programa bağlı gerçekleştirdiğimiz için kazanımlara uygun düşen tiyatro metni bulmakta zorluk çekiyoruz. Bu nedenle ders kitabında zorunlu tür olarak gösterilen seviyelerde kullanılırken 8. Sınıfta yazarların inisiyatifine bırakıldığı için kullanmadık. Ancak kesinlikle daha fazla kullanılması gerektiğini düşünüyorum. Eğer akademisyenler böyle çalışmaları raporlaştırıp sunarsa, uygun metinler tavsiye edilirse kesinlikle dikkate alınacağına inanıyorum. Çünkü metin seçimi sürecinde akademik çalışmaları da inceliyoruz.
Ancak bu konuda atılacak adımları yalnızca ders kitabından beklemek doğru değildir. Öğretmenlerin de tiyatro eserlerinin öneminin farkında olması gerekiyor. Sınıfa tiyatro eserlerini götürmesi, sınıfın durumuna göre kazanımları gerçekleştirecek etkinliklerle tiyatro metnini işlemesi son derece önemli. Öğretmenlere hizmet içi eğitimler düzenlenerek farklı türlerdeki metinlerin, özellikle de tiyatro türünün nasıl işleneceği ve metin değerinin ne olduğu yönünde bilgi verilmelidir.” (1. Yazar)
“Eğer seçimler kazanımlardan bağımsız olarak düzenlenecek olsa kesinlikle kitaplarda daha fazla tiyatro metni yer alabilir. Elbette öğrencilerin küçük yaşlarda tiyatroyu tanıması
75
çok önemli. Tiyatro ile buluşma imkânı olmayan öğrencilere tiyatroyu tanıtacak en önemli araç muhakkak ders kitabıdır. Ders kitapları farklı bölgelerdeki farklı sosyo-ekonomik seviyeden gelen bireylere aynı anda seslenebilmelidir.” (2. Yazar)
Eğitim-öğretim faaliyetlerinde ders kitapları bilgiye ulaşmanın en kolay yolu olarak öğrencilerin başucu kaynaklarıdır. Ülkenin farklı bölgelerindeki insanlar için fırsat eşitliği oluşturur ve bireyleri aynı bilgilerle, fikirlerle buluşturur. Türkçe derslerinde de devlete ait aynı ders kitabını kullanan bireyler aynı edebî ürünlerle buluşur. Böylece ortak bir sanat algısı oluşur.
Tiyatro metinlerinin ders kitaplarında yalnızca programın belirlediği zorunluluğu yerine getirecek ölçüde kullanılırken bazı türlerde de yığılma oluşması kabul edilebilir bir durum değildir.
Tiyatro metinlerinin dil becerilerine katkı sağladığını düşünüyor musunuz?
“Tiyatro metinleri okuma tiyatrosu yöntemi ile işlendiğinden okuma ve dinleme becerilerine katkı sağlar. Etkinliklerle tiyatro metni üzerinden yazma çalışması da yaptırabiliyorsunuz. Ancak tiyatro metinleri göstermeye dayalı olduğundan, dramatizasyon yapılmadığı sürece konuşma becerisine katkı sağlayamaz. Canlandırmada öğrenciler konuşur, böylelikle konuşma becerisi gelişir.”(1. Yazar)
“Tiyatro metinleri yoluyla dil becerilerini geliştirmek elbette mümkün. Zaten öyle olmasaydı ders kitaplarında yıllardır kullanılmazlardı. Biz de seçimlerimizi yaparken bunun farkında oluyoruz. Ama tiyatro metinleri üzerinde etkinlik oluşturmak zor oluyor. Mesela konuşma ve yazma çalışması yaptırmak pek çok türde daha kolay oluyor.” (2. Yazar)
Yazarların tiyatro metinleri yoluyla konuşma becerisini geliştirmenin pek mümkün olmadığı görüşünde oldukları ortaya çıkmıştır. Bunun üzerine yazarlara şu sorular yöneltilmiştir:
Öğrenci canlandırma yapmasa bile metin içindeki karakterlerin konuşmaları üzerinden nasıl konuşacağını öğrenemez mi?
Metin içerisindeki karşılıklı konuşmalar öğrencilere mevcut duruma göre konuşma örneği teşkil etmez mi?
Yazarlar sorularda dile getirilen görüşlerin önemli olduğunu ve şimdiye değin tiyatro metinlerinin bahsi geçen özelliklerini değerlendirmediklerini dile getirmişlerdir. Özellikle
76
canlandırma yapılmadığında da tiyatro metinlerinin konuşma becerisine katkı sağladığı görüşüne katılmışlardır.
“Mesela şöyle bir konuşma kazanımı var; bulunduğu ortama, duruma ve karşısındaki kişiye göre uygun konuşmayı yapma. Metinlerdeki konuşmalarla diyalog örneklerini metin içerisinde görmesi bu tür konuşma becerisini geliştirebilir. Metnin bu yönüne dikkat çekilmelidir. Böyle düşünmemiştim, haklısınız.”(1. Yazar)