Meslek Etiğ

Meslek etiği, çalıĢma hayatında uyulması gereken davranıĢ kuralları olarak tanımlanabilir. Meslek etiğinin en önemli özelliği dünyanın neresinde olursa olsun, aynı meslekte çalıĢan bireylerin bu davranıĢ kurallarına uygun davranmalarını gerekli olmasıdır.

2.1.6.1. Meslek Kavramı ve Etikle ĠliĢkisi

Meslek kavramı genel bir tanımla, bireyin geçimini sağlamak üzere profesyonel olarak yaptığı iĢ ya da uğraĢ olarak ifade edilmektedir. Bir iĢ ya da

uğraĢın meslek olarak kabul edilebilmesi için, belirli bir tekniğe sahip olması ve belli değerler manzumesini içermesi gerekmektedir (Ertekin, 1988: 36).

Aydın (2002)’a göre bir iĢ ya da uğraĢ Ģu durumlarda meslek olarak kabul edilebilir.

 Bir meslek dalı, toplumun kaçınılmaz olan bir gereksinimini karĢılar  Meslek, kiĢinin salt kendi doyumu için değil, aynı zamanda

baĢkalarının yararı için de yaptığı bir uğraĢtır.

 Meslek sistemli bir eğitimle kazanılmıĢ özel bilgi ve becerilere dayalıdır.

 Meslek dalları araĢtırma ve deneylerle geliĢtirilerek zamanla kendine özgü tekniklere sahip olurlar.

 Meslekler kazanç elde etmek için yapılan uğraĢlardır.

Meslek olarak kabul edilecek bütün uğraĢ alanlarının kendine özgü değer ve etik ilkeleri vardır ve bu mesleğin üyeleri bu değer ve ilkeler doğrultusunda davranırlar. Meslek gruplarının veya birliklerinin de kendi aralarında belirledikleri bazı kurallar vardır. Anadolu’da bunun ilk örneklerine ahilik sisteminde rastlanmaktadır. Hipokrat yemini de mesleki etiğe verilecek örneklerden biridir.

Etik, özellikle sağlık, eğitim, çevre, yönetim, medya, endüstri, hizmet gibi çok çeĢitli meslek alanlarında ihtiyaç duyulan standartlardan biri haline gelmiĢtir. Etiğe duyulan ihtiyaç, giderek her mesleğe özgü etik ilkelerin oluĢmasına ve kurumsallaĢmasına da kapı aralamıĢtır. Bu süreçte kamu ve özel kuruluĢlarda onur kurulu ve disiplin kurulu gibi görece eski oluĢumların yerini de artık etik kurullar almaya baĢlamıĢtır. Dolayısıyla etik, iĢletmeler için de göz ardı edilemeyecek kadar önemli bir olgu haline gelmiĢtir (Ġlhan, 2005: 260).

2.1.6.2 Meslek Etiğinin Önemi

Özellikle iĢ ve meslek hayatında etik konusu, önemli bir konu olarak ön plana çıkmaktadır (Smith, 1995: 85). Meslek etiği kurumsallaĢmayı düĢünen her iĢletme

için önemsenmesi gereken standartları içermektedir. Bu standartlar hem yöneticiler hem de çalıĢanlar açısından önemlidir.

Her meslek grubu kendisiyle ilgili mesleki davranıĢ kurallarını kendisi geliĢtirmektedir. Karar verme aĢamasında neyin doğru, neyin yanlıĢ, neyin haklı, neyin haksız olduğunun belirlenmesine meslek etiği ilkeleri yardımcı olmaktadır. Mesleklerarası farklılıkların olmasına rağmen meslek etiği ile ilgili olarak belirlenen kurallar genel olarak Ģöyle sıralanabilir (Akdoğan, 2003: 309):

 Etik kurallar, meslek mensuplarının yasaların öngördüğü düzeyin üzerinde bir davranıĢta bulunmasını ve bu seviyeyi her zaman korumasını gerektirmektedir.

 Belirlenecek etik kurallar dürüst davranmaya ve kamuoyunda olumlu bir izlenim bırakmaya yönelik olmalıdır.

 Meslek grupları belirlenen etik standartlara ters düĢecek olan tüm davranıĢları yasaklamalı ve buna yönelik cezai müeyyide uygulamalıdırlar.

Meslek etiğine sahip olmayan meslek mensupları, topluma yarardan çok zarar verirler. Çünkü meslek etiğine gereken önemi vermeyen meslek mensupları sadece kendi menfaatlerini ön planda tutarlar. Toplumdaki diğer insanları hiç düĢünmezler. Ġnsan haklarına verilen önemin artmasıyla etik standartların uygulanabilirliğini de artmaktadır. (ĠĢgüden ve Çabuk, 2006: 64).

Türkiye Etik Değerler Merkezi (TEDMER) tarafından 2002 yılında Türk iĢ gücüne yönelik 1033 katılımcı ile yapılan bir çalıĢmada katılımcıların % 80’i iĢ etiğini uygulayan firmaların ürün ve hizmetlerinin daha kaliteli olduğu görüĢündedir, yine katılımcıların % 76’sı ise maaĢları aynı düzeyde olursa iĢ etiğine uyan firmada çalıĢmak istediğini belirtmiĢtir (TEDMER, 2010).

Yine aynı kuruluĢ tarafından 2007 yılında iĢ dünyasına yönelik 98 üst düzey yöneticinin katılımıyla yapılan bir çalıĢmada katılımcıların % 92’si “iĢ etiğine uymak uzun vadede firmaların kârlılığını olumlu yönde etkilemektedir” Ģeklinde görüĢ belirtmiĢlerdir. Ayrıca bu çalıĢmada katılımcıların % 79’u yabancı firmaların

etik değerlere Türk firmalarından daha fazla önem verdiğini belirtmiĢtir (TEDMER, 2010).

Mesleki etik değerlerin korunmasında ve denetlenmesinde meslek birliklerine büyük görevler düĢmektedir. Her meslek grubu bazı birlikler adı altında örgütlenmiĢtir. Örneğin barolar birliği, tabipler birliği, turistik otelciler birliği, Ģoförler odası vb. gibi kuruluĢlar meslek gruplarının kendi aralarında oluĢturdukları birliklerdir. Bu birliklerin amacı sadece meslek üyeleri arasında birliği sağlamak değil aynı zamanda uyguladıkları mesleği toplumda saygın ve onurlu bir konuma getirmektir (Aydın, 2010: 100).

Mesleki birlikler güçlü oldukları zaman, otoritesi kurduğu etik disiplinini etkiler ve saygı görür. Bunun tersi olduğu zaman ise kontrolsüz bir mekanizmada etik dıĢı uygulamalar denetlenemez ve mesleğin itibarı zedelenebilir. Dolayısıyla mesleki birlikler ne kadar güçlü olursa, mesleki etik de o kadar geliĢir ve saygınlık kazanır. Bu amaçla meslek gruplarının mesleki etik kuralları belirlemesinde üyelerinin ortak davranıĢlarını belirleyen üç temel iĢlevi vardır (Aydın, 2010: 100)

 Yetersiz ve ilkesiz üyeleri ayırmak  Meslek içi rekabeti düzenlemek

 Hizmet kalitesini ve ideallerini korumak

2.1.6.3. Meslek Etiğinin Meslek Hayatı Üzerine Etkileri

Ġçinde bulunulan rekabet koĢullarında Ģirketler veya bireyler rakiplerinden bir adım öne geçmek ve sıkı piyasa baskılarından kurtulmak için yoğun çaba göstermektedirler. Bu baskılardan kurtulmanın bir yolu da "kestirmeden", "köĢe dönmeci", gayri ahlaki, etik dıĢı çözümlerden faydalanmaktır. Bu yolla kısa vadede elde edilecek baĢarıdan söz etmek mümkün olabilir. Fakat uzun dönemde kesinlikle bu durum iĢletmenin veya kuruluĢun kendisi, meslek grubu ve çalıĢma ilkeleri açısından olumsuz bir sonucun doğmasına yol açabilmektedir (ĠĢgüden ve Çabuk, 2006: 66).

Mesleklere iliĢkin oluĢturulmuĢ olan etik kurallar ve standartlar bazı meslek mensuplarınca engelleyici unsurlar olarak kabul edilmektedir. Etik standartların

geliĢtirilmesini, baĢarıyı engelleyen bir konu olarak görmek doğru değildir. Etik kurallar ve standartlar meslek mensuplarının çalıĢma hayatlarının geliĢtirilmesine ve iyileĢtirilmesine imkân sağlayan fırsatlardır. ĠĢlerin yapılıĢı açısından daha önceden belirlenmiĢ kuralların veya standartların var olması birlik ve düzenin kurulmasını sağlar. Dürüstlük, güven, sorumluluk hem kiĢiler hem de iĢletmeler ve kuruluĢlar için çok önemlidir. Etik kurallar ve standartlara uygun davranıĢlar kiĢi veya iĢletmelerin ya da kuruluĢların verdikleri hizmetin kalitesinden emin olmalarını sağlar.

Etik ilkelerin saptanması ve meslek elemanlarının bu doğrultuda davranmalarının beklenmesinde bazı pratik çözümler önemli rol oynamaktadır, bu çözümler Ģöyledir (Aydın, 2010: 101):

 Kabul edilebilir davranıĢların tanımlanması

 Mesleğin uygulanmasında kalite standartlarının yükseltilmesi

 Meslek elemanlarının kendi davranıĢlarını kıyaslayabilecekleri, öz değerlendirme fırsatının sunulması

 Mesleki davranıĢ ve sorumlulukların çerçevesinin çizilmesi  Mesleki kimliğin geliĢimine aracılık edilmesi

 Mesleki olgunluğun iĢaretlerinin belirlenmesi

Meslek etiğinin meslek elemanlarınca benimsenmesi ve yukarıda bahsi geçen bazı pratik çözümler gibi kuralların uygulanması önemlidir. Her meslek kendi içinde etik kurallarını geliĢtirmek uygulamak durumundadır.