Kır Meskenleri

Köy meskenleri, kullanılan inĢa malzemeleri, fonksiyonları ve fizyonomileri ile içerisinde yer aldıkları coğrafi mekanın doğal Ģartlarının yanında, meskenleri kullanan kiĢilerin ekonomik faaliyet türleri ve soysa-ekonomik düzeyleri ile yakından iliĢkilidir. Nitekim, meskenler, sadece içerisinde yer aldıkları doğal çevre Ģartlarıyla değil, kendini meydana getiren insanların faaliyetlerine, kültürüne, sosyo-ekonomik Ģartlarına bağlı olarak da çeĢitli Ģekil ve özellikler kazanmaktadırlar. Bu nedenle meskenler, herĢeyden önce doğal çevre Ģartları ile insan faaliyetlerinin bir eseri olarak kabul edilmektedirler. (Tunçdilek, 1967, 51). Meskenlerin inĢasında kullanılan malzemeler, meskenlerin görünümü, plan tipleri ve büyüklükleri üzerinde çevredeki yapı malzemelerinin etkisi vardır. Bu durum aynı zamanda insanların ekonomik faaliyetlerine, sosyal iliĢkilerine ve kültürel yapılarına da yansır. (Tuncel, 1994, 79).

Tablo 25: GercüĢ Ġlçesinde Mesken Yapım Malzemeleri (1980-2010)

Mesken Yapım Malzemesi 1980 % 2010 % TaĢ 4729 94 2502 85 Kerpiç 203 4 176 6 Briket 104 2 92 4 Tuğla - - 154 5 Toplam 5036 100 2924 100 Kaynak: Köy Envanter Etütleri, Arazi Anketleri

ġekil 14: GercüĢ Ġlçesinde Mesken Yapım Malzemeleri (1980-2010)

AraĢtırma sahasındaki köy meskenlerinde en çok kullanılan yapı malzemesi taĢ iken ikinci sırada tuğla kerpiç yer alır. Briket ise yok denecek kadar az kullanılmıĢlardır. (Foto:7-8)

Foto 7: UlaĢ Köyünde TaĢ Mesken Tipleri. Ġlçe Genelinde En Yaygın Kullanılan Yapı Malzemesi TaĢtır. Daha çok tek katlı olarak inĢa edilen meskenler iki katlı olarak da inĢa edilebilmektedir.

Foto 8: GercüĢ ilçe merkezindeki yöreye has katori taĢından yapılan konaklar

1997 yılında yapılan köy envanterinde, GercüĢ ilçesi köylerinde toplam 2361 adet konut amaçlı bina, 499 adet ise konut dıĢı bina tespit edilmiĢtir. Bu binaların 2299‟unda (% 80) yapı malzemesi olarak taĢ kullanılırken, 280‟ inde kerpiç (%9,7), 186‟ sında tuğla (% 6,5) kullanılmıĢtır. Binaların 95‟ inde (% 3,8) ise briket ve diğer malzeme kullanılmıĢtır.

Arazi çalıĢmaları neticesinde yalnızca konut amaçlı toplam 2924 hane tespit edilmiĢtir. Bu konutlardan 2502 tanesinde (% 85) taĢ, 154 tanesinde (% 5)tuğla, 176 tanesinde (% 6) kerpiç, 92 tanesinde briket (% 4) malzeme kullanmıĢtır.

AraĢtırma sahasında killi kalkerli arazi mevcut olduğundan dolayı en çok temin edilebilen taĢ yapı malzemesi olarak tercih edilmiĢtir. Yakın çevrede bulunan ve benzer arazi yapısına sahip Mardin, Midyat, Hasankeyf‟ te olduğu gibi GercüĢ ve köylerinde de taĢ yapılar inĢa edilmiĢtir. Bu çevrenin süslü taĢ evleri dünyaca meĢhurdur. Ancak günümüzde hem ulaĢım Ģartlarının iyileĢmesi hem de gelir seviyesinin iyileĢmesine bağlı olarak tuğla kullanımı artmaya baĢlamıĢtır.

Foto 9: Son Yıllarda Sıkça KarĢılaĢılan Betonarme Evlerden Bir Görünüm. (Yolağzı Köyünden)

ĠnĢa tarzı açısından ise büyük oranda yığma inĢa tekniği kullanılmıĢtır. Yine 1997 köy envanterine göre binaların 1848‟ i (% 65) yığma, 887‟ si (% 31) betonarme, 125 tanesi ise (% 4) ahĢap kagir ve diğer teknikle inĢa edilmiĢlerdir.

Çatı örtü malzemesi ve çatı Ģekli bakımından baktığımızda, araĢtırma sahasındaki köylerin neredeyse tamamında düz dam Ģekli görülürken, örtü malzemesi olarak da toprak ve beton kullanılmıĢtır. BeĢik çatı sistemi ve kiremit örtü malzemesi sadece okul vb. resmi binalarda kullanılmıĢtır. Yaz mevsiminin çok sıcak geçtiği araĢtırma sahasında, düz dam tercih edilmesinin baĢlıca nedeni, yaz mevsiminde damda uyuma geleneği ile ilgilidir. Çatı örtü malzemesi olarak toprağın kullanılmasının nedeni doğal malzeme olması yanında yazın serin, kıĢın sıcak tutma özelliğindendir. 1980 yılına kadar toprak örtülü haneler çoğunlukta iken günümüzde neredeyse evlerin tamamı beton örtü ile kaplanmıĢtır. Toprak örtünün özellikle kıĢın fazla bakım gerektirmesi, erken deforme olması yanında ekonomik seviyenin artması bunda etkili olmuĢtur.

Tablo 26: GercüĢ Ġlçesinde Meskenlerin Çatı ġekli (1980-2010)

Kaynak : Köy Envanter Etütleri, Arazi Anketleri

ġekil 15: GercüĢ Ġlçesinde Meskenlerin Çatı ġekli (1980-2010)

Foto : 10 AraĢtırma sahasının güneydoğu kesiminde daha çok karĢılaĢılan kubbe tipi çatı örneği (Kutlu Köyü) Mesken Çatı ġekli 1980 % 2010 % Düz 4108 81,5 2534 86,6 BeĢik 83 1,7 69 2,5 Kubbe 845 16,8 321 10,9 Diğer - - - - Toplam 5036 100 2924 100

Tablo 27: GercüĢ Ġlçesinde Meskenlerin Örtü Malzemeleri (1980-2010)

Kaynak : Köy Envanter Etütleri, Arazi Anketleri

ġekil 16: GercüĢ Ġlçesinde Meskenlerin Örtü Malzemeleri (1980-2010)

AraĢtırma sahasındaki köylerde ekonomik faaliyetlerin de etkisi ile geleneksel yapı tarzı halen korunmaktadır. Ancak son dönemlerde yapılan meskenler hem kullanılan yapı malzemesi hem de konut planları açısından geleneksel yapıdan farklı biçimde yapılmaktadırlar. Geleneksel yapı tarzında tek katlı meskenler oldukça sade yapıda olup ahır, samanlık, odunluk, ambar gibi eklentiler eve bitiĢik veya evin çok yakınında bulunmaktadır. Ġki katlı evlerde ise alt kat eklenti olarak üst kat ise ikamet etmek amacıyla kullanılmaktadır. AraĢtırma sahasındaki köylerde hakim ekonomik faaliyet tarım olmasına rağmen hemen her evde ahır ve samanlık gibi hayvancılıkla ilgili eklentilerin bulunması köylülerin ticari amaçla olmasa bile ihtiyaçlarını karĢılayacak düzeyde hayvan beslemesinden kaynaklanmaktadır.

Mesken Örtü Malzemesi 1980 % 2010 % Toprak 4911 97,5 58 2 Beton 7 0,1 2776 95 Kiremit 73 1,5 69 2,3 Diğer 45 0,9 21 0,7 Toplam 5036 100 2924 100

Mesken Oda Sayısı 1980 % 2010 % Bir 2866 57,3 1592 54 Ġki 1941 38,5 1095 37 Üç 229 4,2 237 9 Toplam 5036 100 2924 100

Kaynak : Köy Envanter Etütleri, Arazi Anketleri

ġekil 17: GercüĢ Ġlçesinde Meskenlerin Oda Sayıları (1980-2010)

Köylerde ev ve eklentilerin bitiĢik yapılması hem yapı malzemelerinden tasarruf edilmesi hem de kıĢ aylarında ısı kaybının önlenmesi gibi faktörlerden kaynaklanmaktadır. Yani bir çeĢit ısı yalıtımı uygulaması yapılmaktadır.

Tablo 29: GercüĢ Ġlçesinde Meskenlerin Kat Sayıları (1980-2010)

Mesken Kat Sayısı 1980 % 2010 % Bir 4981 98,9 2318 79,5 Ġki 50 1 561 19 Üç 5 0,1 45 1,5 Toplam 5036 100 2924 100

ġekil 18: GercüĢ Ġlçesinde Meskenlerin Kat Sayıları (1980-2010)

Çift katlı meskenlerde genellikle alt katın damı üst katın balkon veya terası olarak kullanılmaktadır. Bahçeden merdivenle önce terasa, sonra yine dıĢarıdan bir merdivenle dama çıkılmaktadır. Ġçeri girildiğinde biraz geniĢ bir antre, etrafında ise odalar yer alır. Banyo genellikle evin sofa denilen bölümünde, tuvalet ise neredeyse tamamen avlu içerisinde yer alır. Arazi kıt olduğundan dolayı hem avlu alanı hem de mesken alanı dar ölçekli olmaktadır. Araziden azami yararlanma göz ardı edilmemiĢtir.

Meskenlerin kat sayısına baktığımızda çoğunlukla tek katlı oldukları görülür. 1997 yılı köy envanterlerinde toplam 2361 adet konut amaçlı meskenin 1570‟ inin (% 66) tek katlı, 790 (% 34) tanesinin iki katlı ve 1 tanesinin 3 katlı olduğu belirtilmiĢtir. Bu duruma göre araĢtırma alanımızda evlerin kat sayısı bakımından ana karakterinin tek katlı olduğu anlaĢılmaktadır. Ġki katlı evler ise azımsanmayacak bir değerdedir. Bunların çoğunun alt kısımları ahır ve eklenti amaçlı kullanılmaktadır. Arazinin kısıtlı olması, ısınmada yardımcı olması gibi nedenlerle bu yapılar iki katlı yapılmıĢlardır.