Ebu Hureyre radiyallahu anh’den: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
ْأَر ىَلَع ِةَّمُ ْلْا ِهِذَهِل ُثَعْبَي ََّللها َّنِإ ُدِ دَجُي ْنَم ةَن َس ِةَئاِم ِ لُك ِس
اَهَنيِد اَه َل
“Muhakkak ki Allah bu ümmet için her yüz senenin başında dinlerini yenileyecek kimseler gönderir.”120
Ebu Bekra radiyallahu anh’den: Nebî sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
َلَ ما َوْقَأِب َنيِ دلا اَذَه ُدِ يَؤُي َس َللها َّنِإ َق َلََخ
ْمُهَل
“Muhakkak ki Allah Tebarek ve Teâlâ bu dini nasibi olmayan kimselerle de destekleyecektir.”121
Usame b. Zeyd radiyallahu anhuma’dan: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellemm buyurdu ki:
ُهُلوُدُع فْلَخ ِ لُك ْنِم َمْلِعْلا اَذَه ُلِمْحَي ْنَع َنوُفْنَي
َفيِر ْحَت ُه
ْلا َلي ِوْأَتَو َنيِلِطْبُمْلا َلاَحِتْناَو َنيِلاَغْلا َنيِلِهاَج
“Sonradan gelen her bir neslin arasından bu ilmi adaletli olanları yüklenip taşır. Bunlar aşırı gidenlerin tahriflerini, batıl ehlinin hırsızlıklarını ve cahillerin yanlış te’villerini bertaraf
120 Muslim’in şartına göre sahih. Ebû Dâvûd (4291) Hâkim (4/567, 568) Taberânî Evsat (6/323) Hatib Tarih (2/61) Deylemi (532) İbn Asakir Tarih (51/338)
121 Muslim’in şartına göre sahih. Ahmed (5/45)
83 ederler."122
Abdullah b. Mes’ud radiyallahu anh dedi ki: “Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
اَمَك ُدوُعَي َسَو اًبيِرَغ َأَدَب َم َلَ ْسِ ْلْا َّنِإ َبَرُغْلِل ىَبوُطَف اًبيِرَغ َأَدَب
ِءا
َِّللها َلو ُسَر اَي ْمُه ْنَمَو : َليِق َنيِذَّلا : َلاَق ؟
ُساَّنلا َد َسَف اَذِإ َنوُحِل ْصُي
“Muhakkak ki İslam garip başlamıştır, tekrar başladığı gibi
122 Sahih ligayrihi. Hatib Şerafu Ashabi’l-Hadis (s.28) El-A’lâî el-Feraidu’l-Mesmua (11) el-A’lâî Bugyetu’l-Multemis (s.34) İbn Asakir Tarih (7/39)
* Muaz b. Cebel radiyallahu anh’den: Hatib Şerafu Ashabi’l-Hadis (s.11) el-Elbani; Tahricu’l-Mişkat (1/82-83/248)
* İbn Ömer radiyallahu anhuma’dan: Temmam Fevaid (899) Herevi Zemmu’l-Kelam (707) İbn Adiy el-Kamil (1/145) Ebu Tahir es-Silefi Mu’cemu’s-Sefer (1585)
* İbn Amr radiyallahu anhuma’dan: Bezzar (16/247) Taberânî Musnedu’ş-Şamiyyin (1345) el-Ukayli ed-Duafa (1/9) Temmam İslamu Zeyd b. Harise (5)
* İbn Abbas radiyallahu anhuma’dan: Herevi Zemmu’l-Kelam (704) Yusuf b. Abdilhadi Cem’u’l-Cuyuşi ve’d-Desakir (15)
* Cabir b. Semura radiyallahu anh’den: Herevi Zemmu’l-Kelam (706)
* Ebu Umame radiyallahu anh’den: Ukayli ed-Duafa (1/9) İbn Adiy el-Kamil (1/146)
* Ebu Hureyre radiyallahu anh’den: Bezzar (16/247) Taberânî Musnedu’ş-Şamiyyin (599) Hatib Şerafu Ashabi’l-Hadis (s.28) Hatib el-Cami (1/128) Herevi Zemmu’l-Kelam (705) Ebu’l-Huseyn el-Haraki Fevaidu’l-Muhrace (el yazma no: 16) Yusuf b. Abdilhadi Cem’u’l-Cuyuşi ve’d-Desakir (2) İbn Adiy el-Kamil (1/146) el-Ukayli ed-Duafa (1/9) Temmam İslamu Zeyd b. Harise (5) İbn Asakir Tarih (43/236)
* Enes b. Malik radiyallahu anh’den: İbn Asakir Tarih (54/225)
* İbn Mes’ud radiyallahu anh’den: Hatib Şerafu Ashabi’l-Hadis (s.28)
* Ebu’d-Derdâ radiyallahu anh’den: Tahavi Şerhu Muşkili’l-Asar (3884)
* Ali b. Ebi Talib radiyallahu anh’den: İbn Adiy el-Kamil (1/145)
* İbrahim b. Abdirrahman el-Uzri’den mürsel olarak: Acurri eş-Şeria (1, 2) İbn Vaddah Bid’a (1, 2) Hatib Şerafu Ashabi’l-Hadis (s.29) İbn Adiy el-Kamil (1/146, 147) İbn Kuteybe Uyunu’l-Ahbar (1/135) el-Ukayli ed-Duafa (4/256) İbn Batta el-İbane (1/198) Beyhakî (10/209) İbn Asakir Tarih (7/38, 39, 59/10)
84
garip haline dönecektir. Gariplere müjdeler olsun.” Denildi ki:
“Onlar kimlerdir ey Allah’ın rasulü!” Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
“İnsanlar bozulduğu zaman düzeltip ıslah edenlerdir.”123
Bildikleriyle Amel Etmek
Muaz b. Cebel radıyallahu anh’den: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
َّتَح ِةَماَيِقْلا َمْوَي دْبَع اَمِدَق ُلوُزَت َلَ
َأ ْنَع َلَأ ْسُي ى : لا َص ِخ ِعَبْر
اَميِف ِهِباَب َش ْنَعَو ؟ُهاَنْفَأ اَميِف ِهُرُمُع ْنَع َنْيَأ ْنِم ِهِلاَم ْنَعَو ؟ُه َلَْبَأ
اَذاَم ِهمِلَع ْنَعَو ؟ُهَقَفْنَأ اَميِفَو ُهَب َسَتْكا َع
؟ِهيِف َلِم
“Kıyamet gününde kul, şu dört hasletten sorulmadıkça bir yere gidemez; ömrünü nerede tükettiğinden, gençliğini nasıl geçirdiğinden, malını nereden kazanıp nereye harcadığından ve ilmiyle ne amel ettiğinden.”124
Usâme b. Zeyd radıyallahu anh’den: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’in şöyle buyurduğunu işittim:
ِلُجَّرلاِب ىَتْؤُي ُباَتْقَأ ُقِلَدْنَتَف ،ِراَّنلا يِف ىَقْلُيَف ،ِةَماَيِقْلا َمْوَي
ُلْهَأ ِهْيَلِإ ُعِمَتْجَيَف ،ىَحَّرلاِب ُراَم ِحْلا ُروُدَي اَمَك اَهِب ُروُدَيَف ،ِهِنْطَب
123 Muslim’in şartına göre sahih. el-Acurri el-Guraba (s.15) Ebu Amr ed-Dânî Sunenu’l-Varide Fi’l-Fiten (228)
124 Hasen. Darimi (1/145) Bezzar (7/88) Taberani (20/60) İbn Ebi Şeybe (7/125) Deylemi (7498) Beyhaki el-Medhal (493)
85
ىَهْنَتَو ، ِفوُرْعَمْلاِب ُرُمْأَت ْنُكَت ْمَلَأ ؟ َكَل اَم ُن َلَُف اَي :َنوُلوُقَيَف ،ِراَّنلا ىَهْنَأَو ،ِهيِتآ َلََو ِفوُرْعَمْلاِب ُرُمآ ُتْنُك ْدَق ،ىَلَب : ُلوُقَيَف ؟ِرَكْنُمْلا ِنَع ِهيِتآ َو ِرَكْنُمْلا ِنَع
“Kıyâmet gününde bir adam getirilerek cehenneme atılacak ve karnının bağırsakları çıkacak. Onları eşeğin değirmen taşını döndürdüğü gibi döndürecek. Derken yanına cehennemlikler toplanacak ve:
“Ey falân! Sana ne oldu? Sen iyiliği emir, kötülüğü men etmez miydin?” diyecekler. O da:
“Evet! İyiliği emrederdim. Ama yapmazdım. Kötülükten nehyederdim. Ama onu işlerdim” diyecektir.”125
Ebu Vail şöyle demiştir: “Fitne zamanında Usame b. Zeyd radıyallahu anh’e: “Osman radıyallahu anh ile konuşsana” denilince dedi ki:
“Siz de biliyorsunuz ki, onunla her konuştuğumu size duyuruyorum. Fitneye sebep olmayacak şekilde onunla baş başa da konuşuyoruz. Zira bir fitneye sebep olmak da istemem. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’den işittiğim bir sözden sonra vallahi halife de olsa ona: “İnsanların en hayırlısı sensin demem.” Ona:
“Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’in ne dediğini işittin?”
diye sorulunca şöyle dedi: “Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’in şöyle buyurduğunu işittim:
ُءاَجُي ِلُجَّرلاِب َم ْوَي
ِةَماَيِقلا ىَقْلُيَف
،ِراَّنلا يِف ُقِلَدْنَتَف ُهُباَتْقَأ
يِف
125 Sahih Buhârî (3267, 7098) Muslim (2989)
86 etrafında dönmesi gibi o da ateşin içinde bağırsaklarıyla dönmeye başlar. Cehennemlikler yanına gelip:
“Ey filan! Ne oldu sana? Sen bize iyiliği emredip kötülükten sakındırmaz mıydın?” diye sorduklarında o:
“Size iyiliği emreder, ama kendim yapmazdım. Sizi kötülüklerden sakındırır, ama kendim işlerdim” karşılığını verir.”126
Hasen el-Basrî rahimehullah şöyle dedi:
ُتْكَرْدَأ
konuşmasıyla tanınmazdı. Fakat ameliyle tanınırdı. İşte faydalı ilim budur.”127Hasen el-Basrî rahimehullah şöyle dedi:
126 Sahih. Buhari (3267) Muslim (2989)
127 Hasen maktu. Dârimî (558)
87 etmesi, onun için dünya ve içindekilerden daha hayırlı olurdu. Dünya ve içindekiler kendisinin olsa, onu da ahiret yoluna verirdi.”Yine Hasen el-Basrî rahimehullah şöyle dedi:
“Kişi ilim tahsil ettiği zaman çok geçmeden bunun etkisi onun bakışında, huşû'unda, dilinde, elinde, namazında ve zühdünde görülürdü.” 128
Mesruk rahimehullah dedi ki:
ْرَمْلا ُل ْخَي ُسِلاَجَم ُهَل َنوُكَي ْنَأ ٌقيِقَح ُء ُهَبوُنُذ ُرُكْذَيَف اَهيِف و
اَهْنِم ىَلاَعَت ََّللها ُرِفْغَت ْسَيَف
“Kişiye ilim olarak Allah korkusu yeter. Kişiye cehalet olarak ilmini beğenmesi yeter.” Mesruk rahimehullah dedi ki:
“Hakiki bir kimsenin içinde yalnız kalıp günahlarını hatırlayacağı ve bunlardan dolayı Allah’tan bağışlanma dileyeceği meclisleri olmalıdır.”129
128 Buhârî ve Muslim'in şartlarına göre sahih. Dârimî (397-98) İbn Ebî Şeybe (7/187) İbn Abdilber Cami (255, 315) İbnu’l-Mubarek Zühd (79) Acurri Ahlaku’l-Ulema (s.71) Mizzi Tehzibu’l-Kemal (6/111)
129 Muslim'in şartına göre sahih. Dârimî (314) Ahmed Zühd (2071) Hennad Zühd (913, 1227) İbn Ebi Şeybe (7/148) İbnu’l-Arabi Mu’cem (971)
88
Ebû Müslim el-Havlânî rahimehullah şöyle dedi:
ُءاَمَلُعْلا
،ٌةَث َلََث ٌلُجَرَف
َشاَع
،ِهِمْل ِع يِف َو َشاَع ُهَعَم
ُساَّنلا
،ِهيِف َرَو ٌلُج َشاَع
،ِه ِمْل ِع يِف ْمَلَو
ْشِعَي ُهَعَم ِهيِف
،ٌدَحَأ ٌلُجَرَو َشاَع
ُساَّنلا
،ِهِمْل ِع يِف َناَكَو
ًلَاَبَو ِهْيَلَع
“Âlimler üç sınıftır. İlmine göre yaşayan, kendisiyle beraber halkın da ona göre yaşadığı kimse, ilmine göre yaşayan, ama kendisiyle beraber ona göre hiç kimsenin yaşamadığı kimse ve ilmine göre, (kendisinin değil de) halkın yaşadığı ve ilmi kendisinin üzerinde vebal olan kimse.”130